W miejsce religii
Autor omawia poglądy sześciu filozofów –
Nietzschego,
Heideggera, Adorna,
Deleuze’a, Derridy i
Meillassoux – istotne dla próby stworzenia filozofii nadziei radykalnej. Uwzględnia też przemyślenia
Blocha, którego pomysłów nie sposób pominąć, oraz Agambena, mimo iż jego propozycja zupełnie nie odpowiada temu, co potocznie kojarzy się z nadzieją. Przedstawia własną, nawiązującą do myśli hermeneutycznej, propozycję zarysu filozofii nadziei radykalnej.
Nadzieja radykalna wydaje się czymś niedorzecznym, gdyż jej spełnienie wykracza poza aktualną zdolność rozumienia. Przekracza znany nam świat, co przypomina sytuację nadziei religijnej. W odróżnieniu od niej
nadzieja filozoficzna oczekuje swego urzeczywistnienia w sferze doczesności, choć w sposób, którego nie jesteśmy w stanie precyzyjnie określić, co wcale nie oznacza jej irracjonalności.
*********
In Place of Religion. The Philosophy of
Radical Hope
The author discusses the views of six philosophers: Nietzsche, Heidegger,
Adorno, Deleuze,
Derrida and Meillassoux, which were essential to the attempt to create the philosophy of radical hope. He also explores Bloch’s thoughts, whose ideas cannot be omitted, as well as the works of Agamben, even though his views are not usually associated with hope. He also outlines his own philosophy of radical hope, which refers to hermeneutics.
*********
Prof. dr hab. Włodzimierz Lorenc – kierownik Zakładu Historii Filozofii Współczesnej w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalizuje się w zakresie filozofii hermeneutycznej i filozofii człowieka.
Autor książek: "Spór o naturę filozofii a uniwersalizm. Od Kanta po Marksa" (1991), "Hegel i Derrida. Filozofia w wersji radykalnej" (1994), "W poszukiwaniu filozofii humanistycznej. Heidegger, Levinas, Foucault, Rorty, Gadamer" (1998), "Hermeneutyczne koncepcje człowieka. W kręgu inspiracji heideggerowskich" (2003), "Hermeneutyczne koncepcje człowieka. 2. Dilthey, Misch, Bollnow" (2008), "Filozofie skończoności" (2016), "Filozofia hermeneutyczna. Inspiracje, klasycy, radykalizacje" (2019), "W miejsce religii. Ku filozofii nadziei radykalnej" (2021).
---------
Prof. dr hab. Włodzimierz Lorenc – a head of the Department of the History of Contemporary Philosophy at the Institute of Philosophy of the University of Warsaw.
Wstęp 9
Wprowadzenie 15
1. Czym jest nadzieja radykalna i czy problematyka ta przynależy do filozofii? 15
2. Problematyka nadziei w ramach filozofii metafizycznej 18
3. Zagrożenia związane z próbami tworzenia filozofii nadziei radykalnej 23
4. Ernst Bloch i jego pozbawiona treści nadzieja radykalna 26
4.1. Historyczne przesłanki podjęcia problematyki
nadziei 26
4.2. Filozoficzne zamiary Blocha 32
4.3. Krytyka istniejącej filozofii 37
4.4. Antropologiczne przesłanki nadziei i jej
historyczne formy 40
4.5. Status nadziei w filozofii nadziei 44
4.6. Próba podsumowania „filozofii nadziei” 49
5. Giorgio Agamben i jego radykalna nadzieja nieodpowiadająca naszym rzeczywistym pragnieniom 55
5.1. Agambenowska wizja filozofii i stających przed
nią zadań 55
5.2. Ujęcie współczesności jako przesłanka myśli
Agambena 59
5.3. W jakim sensie „nadchodząca wspólnota” jest
naszym zbawieniem? 61
5.4. Czy ukazana przez Agambena nadzieja jest
prawdziwą nadzieją? 65
6. Próba podsumowania obu ujęć problematyki nadziei 69
Friedrich Nietzsche: filozofia w miejsce religii 72
1. Kwestia wyjątkowości filozofii Nietzschego 74
2. Dlaczego stworzenie nowej filozofii jest czymś pilnym? 79
3. Zadania stające przed filozofią 84
4. Odejście od dotychczasowej filozofii 88
5. Czy Nietzsche jest filozofem metafizycznym? 92
6. Nawiązanie do religii 97
7. Czy propozycja Nietzschego określona może być mianem filozofii? 104
Problematyka radykalnej nadziei w myśli Martina Heideggera 109
1. Wczesne poglądy Heideggera: filozofia jako sposób odzyskania tego, co łączy się z wiarą religijną 110
1.1. Nowy wariant fenomenologii jako postać krytyki
współczesnej filozofii 110
1.2. Faktyczne życie (faktyczność) jako źródłowy
motyw filozofowania 116
1.3. Chrześcijańskie inspiracje Heideggera 124
1.4. Filozofowanie w miejsce chrześcijańskiej wiary
129
2. Problematyka nadziei w myśli Heideggera etapu Bycia i czasu 133
2.1. Czy możliwe jest filozofowanie w próżni?
Przejście ku zagadnieniu bycia 133
2.2. Problem bycia i jego powiązanie z naszą
skończonością 135
2.3. Problematyka człowieka a kwestia ugruntowania
metafizyki 139
2.4. Laicyzacja chrześcijańskiego modelu życia
duchowego. Heidegger w roli chrześcijańskiego
misjonarza 144
2.5. Wnioski odnoszące się do problematyki nadziei
149
3. Myśl Heideggera po zwrocie: filozofia bez nadziei i nadzieja bez filozofii 151
3.1. Od pytania o sens bycia do pytania o jego prawdę
151
3.2. Czy późny Heidegger jest filozofem? 155
3.3. Wnioski 158
Ograniczenia metafizycznego sposobu ugruntowania nadziei radykalnej na przykładzie poglądów Theodora W. Adorna 160
1. Adorno jako krytyk dotychczasowej filozofii 161
2. Metafizyczny wymiar myśli Adorna 165
3. Metafizyka jako mikrologia 168
4. Zalety i ograniczenia zaproponowanego ujęcia metafizyki 171
5. Główny powód niepowodzenia filozofii Adorna 177
Gilles Deleuze jako krytyk metafizyki inicjujący filozofię nadziei radykalnej 180
1. Stosunek Deleuze’a do dotychczasowej filozofii 180
2. Filozoficzny zamiar Deleuze’a: ku metafizyce niesubstancjalnej 186
3. Filozofia Deleuze’a jako filozofia różnicy i filozofia powtórzenia 192
4. Czy Deleuze’owi udaje się odejście od teologicznych uwikłań dotychczasowego myślenia? 199
5. Teologiczne przesłanki problematyki nadziei radykalnej 202
Problematyka nadziei radykalnej w myśli Jacques’a Derridy 207
1. Przesłanki myśli Derridy i wczesna faza jego twórczości 209
2. Późna twórczość Derridy 217
3. Czy dekonstrukcja jest wyrazem odnowienia religii? 222
4. Próba określenia sensu Derridiańskiej nadziei i jej związku z filozofią 228
Quentin Meillassoux jako filozof nadziei radykalnej: przesłanki nadziei na powszechną sprawiedliwość dla żywych i umarłych 234
1. Ocena stanu współczesnej filozofii i aktualnej sytuacji kultury 236
2. Filozoficzny pomysł Meillassoux 240
3. Ocena filozoficznego pomysłu Meillassoux 248
4. Nowy sposób wyrażenia chrześcijańskiej nadziei 255
5. Czy oferowana przez Meillassoux nadzieja jest spełnieniem naszych aspiracji? 259
Zakończenie 264
1. Groźba odchodzenia od filozofii 264
2. Główne wyznaczniki filozofii nadziei radykalnej 267
3. Ku hermeneutycznej filozofii nadziei radykalnej 271
4. Z jakich powodów filozofia hermeneutyczna może stać się przesłanką filozofii nadziei radykalnej? 277
5. Zarys filozofii nadziei radykalnej 282
6. Podsumowanie 292
Spis literatury cytowanej 297
Indeks nazwisk 305
