W pułapce schematów? Wczesne nieadaptacyjne schematy Jeffreya Younga a funkcjonowanie psychospołeczne osób dorosłych
Terapia schematu staje się coraz bardziej popularnym podejściem do leczenia zaburzeń uznawanych jako trudne, jak osobowość borderline. Wczesne nieadaptacyjne schematy, czyli silne i trwałe wzorce przeżywania emocjonalnego i związane z tym przeżywaniem zachowania, powtarzalne w różnych życiowych sytuacjach, mają znaczenie nie tylko w przypadku zaburzeń, lecz także wpływają na jakość życia osób zdrowych. Prezentowane w książce wyniki badań wskazują, że schematy, związane zwłaszcza z zaburzeniami więzi i brakiem poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego, wiążą się z takimi trudnościami ludzi jak słabsza jakość relacji i większe poczucie rozczarowania w związkach romantycznych, tendencja do unikania bliskości, większe nasilenie negatywnych emocji i koncentracja na negatywnych aspektach wydarzeń, słabsza samoocena, a nawet pojawianie się cech lękowych i depresyjnych.
Jest to opracowanie bardzo wartościowe pod względem naukowym, dobrze porządkujące wiedzę w zakresie roli nieadaptacyjnych schematów poznawczych w społecznym funkcjonowaniu człowieka dorosłego. Jest to pierwsza praca w polskiej literaturze psychologicznej tak dobrze udokumentowana empirycznie.
Z recenzji prof. dr hab. Teresy Rostowskiej
Można stwierdzić, że jest to praca oryginalna i bardzo wartościowa. Nie ma podobnych badań, które odnosiłyby się do schematów tworzących się w rodzinach, w których nie dochodziło do nadużyć, a jedynie występowała pewna niekompatybilność pomiędzy potrzebami dzieci i ich odzwierciedleniem przez rodziców. Jest to praca absolutnie nowatorska, a uzyskane wyniki mają istotne znaczenie poznawcze dla psychologii klinicznej i psychoterapii.
Z recenzji dr hab. Małgorzaty A. Basińskiej
Dorota Mącik – dr nauk humanistycznych w zakresie psychologii, pracownik Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Katedra Psychologii Klinicznej.
Psychoterapeutka, certyfikowana przez Polskie Towarzystwo Psychoterapii Poznawczo-Behawioralnej, szkoliła się również w terapii schematu. Obecnie zajmuje się problematyką trudności i zaburzeń psychicznych, starając się efektywnie połączyć teorię z praktyką kliniczną. W pracy naukowej koncentruje się na poszukiwaniu mechanizmów, które mogą wyjaśniać przyczyny zaburzeń i trudności w codziennym funkcjonowaniu. Najważniejsze publikacje: Między przyjemnością a uzależnieniem. Psychologia zakupów nieplanowanych (Wydawnictwo Naukowe Grado, Toruń 2008); Polish adaptation of the The Young Schema Questionnaire 3 Short Form (YSQ-S3-PL), Psychiatria Polska 2017 (wraz z J. Oetingen, J. Chodkiewiczem i E. Gruszczyńską); Symptomy zaburzeń zdrowia psychicznego a wczesne nieadaptacyjne schematy — ocena zależności, Psychoterapia 2017, 180 (1); Rola postaw rodzicielskich w kształtowaniu wczesnych nieadaptacyjnych schematów. Badania populacji nieklinicznej, Polskie Forum Psychologiczne 2018, 23 (1).
Spis treści
Wstęp 11
Rozdział 1
Koncepcja wczesnych nieadaptacyjnych schematów 17
1.1. Podstawy teoretyczne kształtowania koncepcji 17
1.1.1. Koncepcja poznawcza 17
1.1.2. Inne koncepcje będące źródłem inspiracji 26
1.2. Wczesne nieadaptacyjne schematy
w koncepcji Younga 29
1.2.1. Podstawy kształtowania schematów 31
1.2.2. Hierarchiczna struktura schematów – ewolucja podejścia 46
1.3. Znaczenie schematów dla funkcjonowania osoby 52
1.3.1. Sposoby radzenia sobie ze schematami 52
1.3.2. Tryby schematów 56
1.4. Wczesne nieadaptacyjne schematy w badaniach empirycznych 63
1.4.1. Weryfikacja koncepcji schematów w dotychczasowych
badaniach 64
1.4.2. Wczesne nieadaptacyjne schematy w polskich badaniach 73
1.4.3. Wyniki wcześniejszych badań własnych 76
1.4.4. Podsumowanie 85
Rozdział 2
Podstawy metodologiczne badań własnych 88
2.1. Cel badań i pytania badawcze 88
2.2. Procedura badań 93
2.3. Zastosowane metody pomiaru 95
2.3.1. Kwestionariusz do badania wczesnych nieadaptacyjnych
schematów YSQ-S3 Jeffreya Younga 95
2.3.2. Źródła schematów: pomiar temperamentu i postaw
rodzicielskich 101
2.3.3. Pomiar jakości funkcjonowania w bliskich związkach 108
2.3.4. Pomiar cech osobowościowych: samoocena i nastrój 112
2.3.5. Pomiar zaburzeń zdrowia 118
2.4. Charakterystyka badanej grupy 123
2.4.1. Charakterystyka demograficzna 123
2.4.2. Wybrane charakterystyki demograficzne a wczesne
nieadaptacyjne schematy 126
Rozdział 3
Źródła schematów 132
3.1. Postawy rodzicielskie 133
3.1.1. Typologia postaw rodzicielskich 134
3.1.2. Postawy rodziców a jakość funkcjonowania dziecka 137
3.2. Temperament 141
3.2.1. Koncepcja temperamentu 142
3.2.2. Regulacyjna teoria temperamentu 144
3.2.3. Temperament a psychopatologia 147
3.3. Postawy rodzicielskie i temperament a psychopatologia –
dotychczasowe badania 149
3.4. Hipotezy badań własnych 152
3.5. Wyniki i interpretacja badań własnych 155
3.5.1. Współzależności między schematami a postawami
rodzicielskimi i temperamentem 155
3.5.2. Czynniki wyjaśniające schematy 164
3.6. Dyskusja wyników 172
Rozdział 4
Schematy a funkcjonowanie w bliskich relacjach 177
4.1. Tworzenie więzi i jej znaczenie 178
4.2. Przywiązanie w dorosłości 183
4.3. Przywiązanie i jakość związków w kontekście schematów 187
4.4. Hipotezy badań własnych 192
4.5. Wyniki i interpretacja badań własnych 194
4.5.1. Relacje schematów i stylów przywiązaniowych 195
4.5.2. Schematy a jakość związku 204
4.5.3. Ocena wzajemnych zależności schematów, przywiązania
i jakości związku 210
4.6. Dyskusja wyników 212
Rozdział 5
Wczesne nieadaptacyjne schematy w kontekście samooceny i emocji 217
5.1. Samoocena 218
5.2. Znaczenie emocji 221
5.2.1. Biologiczna natura emocji 222
5.2.2. Procesy poznawcze a emocje 223
5.3. Procesy regulacji emocji i nastroju 227
5.4. Hipotezy badań własnych 230
5.5. Wyniki i interpretacja badań własnych 234
5.5.1. Schematy a nasilenie postawy pozytywnej i samooceny 234
5.5.2. Emocje, nastrój i jego regulacja 242
5.5.3. Ocena wzajemnych zależności pomiędzy schematami
a nastawieniem pozytywnym i emocjami 257
5.6. Dyskusja wyników 259
Rozdział 6
Rola schematów w wyjaśnianiu zaburzeń 263
6.1. Cechy osobowości nieprawidłowej w relacji do schematów 264
6.1.1. Zaburzenia osobowości w rozumieniu
poznawczo-behawioralnym 265
6.1.2. Specyfika rozumienia zaburzeń osobowości
w koncepcji Younga 266
6.1.3. Kryteria diagnostyczne zaburzeń osobowości 269
6.2. Objawy zaburzeń zdrowia jako konsekwencja schematów 273
6.3. Hipotezy badań własnych 276
6.4. Wyniki i interpretacja badań własnych 278
6.4.1. Schematy a nieprawidłowe cechy osobowości 279
6.4.2. Schematy a objawy zaburzenia zdrowia 291
6.4.3. Ocena wzajemnych zależności między schematami
a cechami osobowości i zaburzeniami zdrowia 298
6.5. Dyskusja wyników w świetle literatury 301
Zakończenie 307
Bibliografia 318
Aneks 348
Indeks nazwisk 358
