Wpływ wybranych czynników na rozmieszczenie i preferencje siedliskowe babki łysej (Neogobius gymnotrachelus Kessler, 1857) i babki szczupłej (Neogobius fluviatilis Pallas, 1811), obcych gatunków ryb w Polsce
W wyniku działalności człowieka wiele organizmów zyskuje możliwość zajmowania nowych terenów, na których nigdy wcześniej nie występowały. Umożliwia im to likwidacja naturalnych barier ograniczających dotąd ich ekspansję lub bezpośrednie przenoszenie poza obszar naturalnego występowania, często nawet na inne kontynenty. Proces ten towarzyszy rozwojowi cywilizacji od tysięcy lat (Carlton 1999, Solarz 2007), jednak w ostatnim czasie, z powodu nasilenia się wymiany handlowej oraz masowych migracji ludności, jego tempo ulega gwałtownemu przyspieszeniu. Szczególnie wyraźnie uwidoczniło się to na przestrzeni ostatnich kilku dekad. Szacuje się, że w ciągu minionych 30 lat liczba odnotowanych na świecie introdukcji uległa podwojeniu (Gozlan i in. 2010a). W Polsce ponad 60% wszystkich introdukcji celowych i przypadkowych wystąpiło w drugiej połowie ubiegłego wieku (Witkowski 1989, 2002). Część obcych gatunków to organizmy inwazyjne, oportunistyczne, tj. o dużej walencji ekologicznej, masowo rozwijające się na nowych terenach, przez co silnie wpływają na różnorodność biologiczną i funkcjonowanie nowo zasiedlanych ekosystemów (m.in. Vitousek i in. 1996, Olden i in. 2004, Clavero i Garcia-Berthou 2006, Colautti i in. 2006, Gozlan 2010b). W ramach Konwencji Berneńskiej przyjęto w 2003 roku „Europejską strategię dotyczącą inwazyjnych gatunków obcych" w celu zapobiegania, wczesnego wykrywania i kontroli introdukcji. Rośnie liczba publikacji naukowych traktujących o inwazjach biologicznych. Powstały specjalistyczne czasopisma naukowe poświęcone głównie lub wyłącznie tej tematyce (np. „Biological Invasions", „Aquatic Invasions", „Diversity & Distributions"). Organizowane są cykliczne konferencje, jak np. World Conference on Biological Invasions and Ecosystem Functioning (BIOLIEF), International Conference of Aquatic Invasive Species (ICAIS), a także zawiązywane są grupy eksperckie poświęcone problematyce gatunków inwazyjnych (np. NEOBIOTA, NATO Collaborative Linkage Network). Powstają również bazy danych służące gromadzeniu i wymianie informacji dotyczących gatunków obcych o zasięgu globalnym (np. Global Invasive Species Database, http://www.issg.org; Global Invasive Species Information Network, www.gisinetwork.org), kontynentalnym (np. w Europie powstał system European Network on Invasive Alien Species, www.nobanis.org), regionalnym (np. Baltic Sea Alien Species Database, http://www.corpi.ku.lt/nemo) lub krajowym (rozwijana jest baza Gatunki Obce w Polsce, http://www.iop. krakow.pl/ias). W Europie w ostatnich latach problem inwazji biologicznych jest coraz szerzej uwzględniany w polityce Unii Europejskiej, czego wyrazem jest realizacja takich specjalistycznych projektów, jak ALARM (Assessing Large scale environmental Risks for biodiversity with tested Methods), DAISIE (Delivering Alien Invasive Species Inventories for Europe) czy IMPASSE (Environmental Impacts of Alien Species in Aquaculture).
Wprowadzenie /7
Babka łysa i babka szczupła - charakterystyka gatunków /10
Cele pracy /13
Układ treści pracy /15
Część 1. Rozmieszczenie babki łysej i babki szczupłej wzdłuż profilu poprzecznego Zbiornika Włocławskiego /17
Wstęp /17
Teren badań /19
Materiał i metody /23
Wyniki /28
Dyskusja /39
Część 2. Wpływ prędkości przepływu wody na preferencje siedliskowe.babki łysej i babki szczupłej /51
Wstęp /51
Materiał i metody /53
Wyniki /59
Dyskusja /65
Część 3. Wpływ rodzaju podłoża na preferencje siedliskowe babki łysej i babki szczupłej /71
Wstęp /71
Materiał i metody /73
Wyniki /77
Dyskusja /81
Część 4. Wpływ zagęszczenia i rodzaju makrofitów na preferencje siedliskowe babki łysej i babki szczupłej /85
Wstęp /85
Materiał i metody /87
Wyniki /92
Dyskusja /96
Najważniejsze wyniki i wnioski oraz podsumowanie badań /100
Literatura /109
Summary /113
