Wybór poezji. Hieronim Morsztyn
Morsztyn utrwalił drukiem jedynie swe wczesne dzieła, bliżej nieznane „Źwierciadło statecznego i szalonego młodzieńca oraz Światową Rozkosz”. Pozostałą twórczość powierzył łasce obiegu rękopiśmiennego. Wybór ten pozwolił mu uprawiać twórczość niepodległą społecznym nakazom i panegirycznej modzie, jednak dziś znacząco utrudnia poprawne ustalenie pełnego kanonu jego wierszy. To dlatego nie było dotąd Morsztyna w Bibliotece Narodowej.
Obok najpełniej reprezentowanych erotyków (zarówno kunsztownych komplementów, jak i niewybrednych epigramatów) niniejszy tom obejmuje wiersze ziemiańskie oraz poezję o tematyce moralistycznej, wanitatywnej i pokutnej. Blisko piąta część utworów to inedita, które ukazują się drukiem po raz pierwszy. Edycja uwzględnia również najbardziej znane dzieło Morsztyna, „Światową Rozkosz z ochmistrzem swoim i ze dwunastą swych służebnych panien” z 1606 roku. Poemat rozsmakowany w urokach magnackiego i ziemiańskiego życia, w zakończeniu brutalnie skonfrontowanych z pośmiertnym rozkładem ciała, to utwór, który u progu baroku najpełniej rozpoznał nastroje nadchodzącej epoki, rozdartej między zmysłowym zachwytem nad światem i pokutną skruchą z powodu używania jego uroków.
„W pisanych z Padwy poetyckich listach Morsztyna próżno szukać zainteresowania akademickimi wykładami. Udzieliła im się za to atmosfera pijatyk w siedzibie padewskiej Polonii przy via del Santo oraz karnawałowych imprez w pobliskiej Wenecji, które swym rozmachem i przepychem oszałamiały przybyszów z Polski. (…) Wielkie wrażenie na poecie zrobiła publiczna sekcja zwłok. Mistrzem tego naukowego widowiska był padewski profesor anatomii Adriaan van den Spieghel. Z wierszy Morsztyna dowiadujemy się, iż sekcji poddawał zarówno ciało mężczyzny, jak i kobiety. (…) Spisana na gorąco relacja, wiersz «Do Abrahama Maciejowskiego o anatomijej białogłowskiej», pokazuje, jak dalece pokaz wstrząsnął poetą.”
Ze „Wstępu” Radosława
Grześkowiaka
Hieronim Morsztyn (ok. 1581 – ok. 1622) – najpopularniejszy poeta polski pierwszej połowy XVII wieku. Szczegóły jego życia są wciąż mało znane, ale wiadomo, że pochodził z rodziny ariańskiej, był wychowankiem królewskiego sekretarza Samuela Łaskiego oraz jezuickiego kolegium w Braniewie, później przebywał w Krakowie i w Padwie. Autor fraszek, pieśni, drobnych utworów lirycznych, przekładów z literatury antycznej oraz wydanego w 1606 roku poematu „Światowa Rozkosz”. Przypisuje się mu również kilka nowel miłosnych, opartych na wątkach z „Dekameronu” Giovanniego Boccaccia. Autorstwo wielu utworów Morsztyna budzi wątpliwości ze względu na rękopiśmienny charakter.
Radosław Grześkowiak (1968) – historyk literatury i edytor, doktor habilitowany zatrudniony w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Gdańskiego. Autor książek „Barokowy tekst i jego twórcy. Studia o edycji i atrybucji poezji «wieku rękopisów»” (2003) oraz „Amor curiosus. Studia o osobliwych tematach dawnej poezji erotycznej” (2013), a także twórca edycji krytycznych dzieł m.in. Morsztyna, Sępa Szarzyńskiego i Zimorowica.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
SPIS TREŚCI
WSTĘP
I. POETA BEZ BIOGRAFII
Raciborska familia
Braniewskie Lehrjahre
Krakowska bohema
Wielkopolskie koneksje
Padewskie soggiorno
Świniecka plebania
II. NA POGRANICZU DWÓCH OBIEGÓW LITERACKICH
Teksty do druku
Teksty do rękopisów
III. WIERSZE ROZPROSZONE
Dialog z tradycją: antyczni klasycy
Dialog z tradycją: szkoła poetów nowołacińskich
Między okowami petrarkizmu a pochwałą pochwy
Miłosne szlagiery
Dyskurs somatyczny
Piewca ideałów ziemiańskich
Poetycki rachunek sumienia
IV. „ŚWIATOWA ROZKOSZ” – MANIFEST NOWEJ WRAŻLIWOŚCI
Wstępne deklaracje
Renowacja alegorii
Świetność świata
Wanitatywna koda
V. STRATEGIE LIRYCZNE
Esencja sentencji
Liryka inwentarza
Zasada konfrontacji
Dialog z tradycją: alegacje poprzedników
Zgrzebny wiersz
VI. NAJPOPULARNIEJSZY POETA WCZESNEGO BAROKU
1. Notowania Morsztyna
2. Z dziejów recepcji wierszy rozproszonych
Rękopiśmienny kolportaż
Typograficzne promocje
3. Z dziejów recepcji Światowej Rozkoszy
Lektura zorientowana eschatologicznie
Lektura zorientowana wanitatywnie
Lektura zorientowana utylitarnie
Lektura zorientowana polemicznie
4. Dalsze losy twórczości poety
Wiek XVIII
Wiek XIX
Wiek XX
ZASADY WYDANIA
Ustalenie tekstu wierszy
Ustalenie tekstu Światowej Rozkoszy
Zasady transkrypcji
Komentarz rzeczowy
Informacja o autorze opracowania
Rozwiązanie siglów biblijnych
Rozwiązanie skrótów nazw serii edytorskich
Wybrana bibliografia
I. WYBÓR WIERSZY
[1.] Non licet plus efferre, quam intuleris
[2.] Płacz
[3.] Albo tak
[4.] Skonanie. Ex illo momento pendet aeternitas
[5.] Sic transit gloria mundi
[6.] Unus est ad vitam introitus et exitus multi
[7.] Nagrobek
[8.] Albo tak
[9.] Nagrobek potentatowi
[10.] Majętność
[11.] Ochoteczka
[12.] Okazyja
[13.] Źwierciadło Fortuny
[14.] O Szczęściu
[15.] Madrygał: cnota
[16.] Drygał: złoto
[17.] Sumptus censum ne superet
[18.] Morale: fortunne lata
[19.] Szlachecka kondycyja
[20.] Ziemianin
[21.] Chudy pachołek
[22.] Górna duma
PROBLEMATA POLSKIE
[23.] Mąż
[24.] Pan
[25.] Szlachcic
[26.] Kiep
[27.] Szczęście
[28.] Strach
APOFTEGMA[TA]
[29.] Ubóstwo dobrowolne
[30.] Cierpliwość
[31.] O tymże
[32.] Wymowa
[33.] Zgoda
[34.] Śmierć niezwykła
[35.] Białogłowskie rzędy
[36.] Nagroda wszeteczności
[37.] Apostrophe do swych
[38.] Ovidianum libro primo „Amorum”, elegia quinta
[39.] Ex Ausonio „Ad Gallam”
[40.] Na kradzione osculum
[41.] De eodem do panny
[42.] Rozstawanie z panną
[43.] Ab impossibili do jednej
[44. Albo tak]
[45.] Albo tak
[46.] Albo tak
[47.] Albo tak
[48.] Próba w miłości
[49.] Albo tak
[50.] Kowal
[51.] Sadownik
[52.] Żeglarz
[53.] Na rozjezdnym pachołek pannie pierścionek darował
[54.] Do jednej smętnej paniej po odjeździe męża jej
[55.] Do jednej wdowy
[56.] Do niejże
[57.] Oziębła miłość
[58.] Do jednej
[59.] Do tejże
[60.] Związany miłością
[61.] Do okrutnej
[62.] Do jednej
[63.] Do niejże
[64.] Na Zośkę
[65.] Z panny doktor
[66.] Malo me Galatea petiit, lasciva [puella]
[67.] Albo tak
[68.] Albo tak
[69.] Do Anusie o piesku
[70.] Albo tak
[71.] Na ubiór
[72.] Na toż
[73.] Na jednę panią
[74.] Rękojemstwo
[75.] Num, cum [tibi] sitis erit, quaeri[s] aurea pocula?
[76.] Apendyks
[77.] Melius est nubere, quam uri
[78.] Trzy grzechy śmiertelne
[79.] Na sławne jebury
[80.] Lekarstwo
[81.] Po polsku
[82.] Targ albo Rozmowa młodzieńca z panną
[83. Pieśń] piąta
[84. Pieśń] szósta
[85.] Hejnał
[86.] Po „Hejnale” do jednej
[87.] Dobry dzień
[88.] Na dobry dzień
[89.] Na dobrą noc
[90.] Dobranoc
[91.] Hejnał
[92.] Na toż
[93.] Lament za grzechy
[94.] Penitencyja
II. ŚWIATOWA ROZKOSZ
[1.] Do Czytelnika
[2.] Jego M[iło]ści … Mikołajowi Zenowicowi…
Światowa Rozkosz
[3.]
[4.] Ochmistrz Dostatek
[5.] Pierwsza panna z fraucymeru, Pompa
[6.] Wtóra panna, Asystencyja
[7.] Trzecia panna, Kompanija
[8.] Czwarta panna, Dyjeta, ale nie doktorska
[9.] Piąta panna, Pijatyka
[10.] Szósta panna, Podwika
[11.] Siódma panna, Muzyka
[12.] Ósma panna, Saltarella
[13.] Dziewiąta panna, Krotochwila
[14.] Dziesiąta panna, Gra
[15.] Jedenasta panna, Przejażdżka
[16.] Dwanasta panna, Uciecha
[17.] Vanitas vanitatum et omnia vanitas
[18.] Non licet plus efferre, quam intuleris
[19.] Na toż
[20.] Czas
[21.] Nadzieja
[22.] Cnota
[23.] Złoto
[24.] Mors ultima linea rerum
[25.] Do Zoilusa
