Wychować człowieka prawdomównego
Autorka oryginalnego dzieła naukowego z pogranicza nauk humanistycznych i społecznych zachęca wszystkich użytkowników kultury do podtrzymywania w wielu środowiskach dobrej tradycji prawdomówności. Czytelnik otrzymuje zatem pracę badawczą ze szczególnym przesłaniem. To pierwsza w Polsce od okresu międzywojennego pedagogiczno-filozoficzna monografia naukowa poruszająca kwestię wychowawczego kształtowania prawdomówności. Uzasadnieniem wyboru problematyki badawczej są zarówno współczesne zagrożenia prawdy, jak i niezgoda na eskalację nieprawdy w życiu publicznym, chęć uchronienia dzieci i młodzieży przed liberalistycznym zmniejszeniem wrażliwości na kłamstwo, niewystarczającym umiłowaniem prawdy i niedocenieniem prawdomówności. Mimo, iż współcześnie obserwuje się nobilitację zjawisk i wartości pozornych, wręcz celebruje się pozór, wciąż w ludzkiej samoświadomości istnieje norma prawdomówności wyrastająca z tęsknoty za autentycznością i szczerością.
Strukturę pracy tworzy: spis treści, wprowadzenie, pięć merytorycznie powiązanych rozdziałów, zakończenie, bibliografia, indeks osobowy, streszczenie w języku angielskim oraz aneks stanowiący prakseologiczne dopełnienie treści teoretycznych i empirycznych przeanalizowanych w monografii. Treść rozdziału pierwszego dotyczy pojęcia prawdomówności rozważanego w kontekście postępu nauki i indywidualnego rozwoju naukowego, w rozdziale drugim autorka wyjaśniła indywidualne i społeczne znaczenie takiej dyspozycji psychicznej i cechy, jak prawdomówność. Zawartość merytoryczną rozdziału trzeciego stanowi problem dyskredytacji prawdy i prawdomówności we współczesnym społeczeństwie konsumpcyjnym. Przyczyny nieprawdomówności oraz powody prawdomówności zostały szczegółowo zaprezentowane w rozdziale czwartym. Rozdział piąty zawiera wiele praktycznych wskazówek dotyczących respektowania normy prawdomówności w procesie wychowania dzieci i młodzieży.
By monografia naukowa nie spełniała wyłącznie funkcji normatywnej, ale również opisową i eksplikacyjną autorka przeprowadziła badania diagnostyczne młodzieży licealnej kilku śląskich miast. Chcąc dogłębnie poznać przedmiot badań i uzyskać dokładne dane zastosowała również metody hermeneutyczne pozwalające na interdyscyplinarną analizę i interpretację odpowiednio dobranych, zgodnych z celami badań tekstów źródłowych.
Główny problem badawczy wyraża się w pytaniu: W jaki sposób w procesie wychowania kształtować w młodzieży prawdomówność? Poza celami kognitywnymi istotna była również realizacja innych celów podjętych badań: utylitarnych (związanych z podnoszeniem poziomu świadomości w zakresie funkcji wartości poznawczych i moralnych w życiu zbiorowości) i wychowawczych (kształtowanie przyzwyczajeń moralnych, takich jak mówienie prawdy; upowszechnianie zasady prawdomówności w relacjach wychowawczych).
Problematyka monografii może okazać się inspirująca nie tylko dla przedstawicieli wielu środowisk naukowych: filozofów, socjologów, politologów, antropologów, psychologów, pedagogów zainteresowanych epistemologią, etyką teoretyczną i stosowaną, teorią wychowania moralnego i prakseologią.
Proces wychowania młodego pokolenia do reprezentowania postawy prawdomówności stanowi przedmiot refleksji również rodziców, nauczycieli, opiekunów, kuratorów, animatorów, moderatorów, asystentów rodzin czy terapeutów.
Spis treści
Wprowadzenie / 9
Rozdział pierwszy
Pojęcie prawdomówności w kontekście postępu nauki i rozwoju naukowego
Treść i zakres pojęcia prawdomówności / 23
Status ontyczny prawdy / 28
Rodzaje prawdomówności / 31
Usytuowanie zagadnienia w problematyce badawczej pedagogiki i nauk pokrewnych / 33
Kształtowanie prawdomówności jako element formacji intelektualnej adeptów nauki i młodych pracowników naukowych / 37
• Obowiązek prawdomówności — podstawa ethosu zawodowego uczonych / 37
• Prawdomówność — cecha konstytutywna uczonych i budulec autorytetu / 40
• Ekspedycja jako współczesna forma zorganizowanego poszukiwania prawdy — ujęcie neutralne i krytyczne / 41
• „Podróż” do granic własnych możliwości poznawczych, wolitywnych i emocjonalnych — aktywator odkryć naukowych / 45
• Fallibilizm i falsyfikacjonizm — postawy dystansu do prawdy naukowej w kontekście prawdomówności uczonych / 47
Rozdział drugi
Indywidualne i społeczne znaczenie prawdomówności
Stosunek do prawdy — miernik człowieczeństwa, czyli o powiązaniu prawdomówności z innymi jakościami idealnymi / 53
Prawdomówność — norma moralna służąca budowaniu zaufania / 59
Funkcje prawdy a polemika z pragmatyzmem / 63
Dlaczego nie należy kłamać, lecz warto mówić prawdę? / 66
Trwałość opartych na prawdomówności relacji koleżeńskiej i przyjacielskiej / 70
Prawdomówność — wyznacznik spójności małżeńskiej i rodzinnej / 74
Rozdział trzeci
Prawda i dobrobyt. Dyskredytacja prawdomówności w społeczeństwie konsumpcyjnym
Zakwestionowanie wzorca prawdomówności w dobie eskalacji postaw hedonistycznych / 79
Współczesne odmiany nieprawdomówności / 84
Odstępstwa od kierowania się zasadą prawdomówności / 88
Uczniowska prawdomówność i uchylanie się od prawdomówności / 91
Oszczerstwo, pomówienie, plotka i pogłoska — powszechne mankamenty życia zbiorowego / 94
Makiawelizm jako postawa „igrania z prawdą” / 101
Utopizm — wykwit idealizmu czy przywołanie wzorca prawdy? / 106
Podtrzymywanie mitów — zniekształcanie czy współtworzenie prawdy? / 110
Demaskowanie złudzeń a trud zdobywania prawidłowych przekonań / 116
Rozdział czwarty
Przyczyny nieprawdomówności oraz powody prawdomówności
Uwarunkowania nieprawdomówności dzieci i młodzieży w wybranych koncepcjach wychowania / 123
• Demoralizujący wpływ rodzicielskiej kłamliwości. Ujęcie Ellen Key / 123
• Hipokryzja i lęk — przeszkody w osiąganiu dojrzałości uczuciowej i moralnej. Alexandra Sutherlanda Neilla geneza nieprawdomówności / 125
• Celebrowanie pozoru i pokrętny styl wyjaśniania zdarzeń przez dorosłych — Janusza Korczaka odkrywanie prawdy o dzieciństwie / 129
• Niedobory obcowania z prawdą, miłością i pięknem — źródło zakłamania. Reinterpretacja Rabindranatha Tagorego koncepcji harmonizowania człowieka / 132
„Etiologia” nieprawdomówności — wnioski z własnych badań / 136
• Motywy nieprawdomówności / 136
• Przyczyny mówienia nieprawdy / 138
Wyznaczniki prawdomówności / 143
• Prawda a demokracja. Społeczno-polityczne warunki rozwoju prawdomówności / 143
• Sytuacyjne czynniki prawdomówności / 149
• Naturalistyczne, kulturowe, religijne i edukacyjne podpory prawdomówności / 150
Rozdział piąty
W obronie prawdy. Respektowanie normy prawdomówności w procesie wychowania dzieci i młodzieży
Prawdomówność jako komponent ideału wychowania, zasada wychowania, powinność wobec prawdy oraz zobowiązanie wobec siebie i innych / 155
Prawdomówność — cel dialogu wychowawczego, zadanie i cecha pedagoga, nauczyciela, opiekuna / 159
Rozpoznawanie przeciwieństw prawdy i prawdomówności w relacjach oraz sytuacjach wychowawczych / 161
Sankcje wychowawcze związane z okłamywaniem rodziców bądź nauczycieli / 164
Oczekiwanie prawdomówności jako sposób kształtowania sfery wolicjonalnej wychowanków / 166
Wychowanie człowieka prawdomównego — proces, treść i rezultat / 170
Zakończenie / 183
Aneks / 189
Bibliografia / 221
Indeks osobowy / 235
Summary / 241
Zusammenfassung / 247
