Zapalenia naczyń w praktyce klinicznej interdyscyplinarnie
Zapalenia naczyń to choroby przysparzające wielu problemów w praktyce klinicznej. Niemal wszystkie jednostki chorobowe z tej grupy należą do chorób rzadkich, a przez to bywają nieuwzględniane w diagnostyce różnicowej i niejednokrotnie przez dłuższy czas nierozpoznane i nieleczone. Aby zapewnić pacjentom możliwość właściwego postępowania diagnostycznego i terapeutycznego, nieodzowne jest działanie wielodyscyplinarne, umykające jednej czy dwóm specjalnościom medycznym. Zapalenia naczyń są bowiem leczone przez lekarzy rodzinnych, reumatologów, angiologów, nefrologów, pulmunologów, kardiologów, neurologów i laryngologów, chociaż prawdopodobnie do czynienia z tymi schorzeniami mają również specjaliści innych dziedzin. Oczywiście, w rozpoznawaniu wszystkich zapaleń naczyń uczestniczą radiolodzy i histopatolodzy. Jednostki chorobowe leżące na styku wielu dziedzin medycznych są bardzo ciekawe poznawczo, ale jednocześnie trudne do całościowego i wieloaspektowego ujęcia.
Autorami prezentowanej publikacji są specjaliści z czołowych polskich ośrodków, zajmujących się diagnostyką i leczeniem zapaleń naczyń.
W książce zostały omówione aktualne wytyczne i zalecenia, dotyczące omawianych chorób, dlatego publikacja uwzględnia liczne rekomendacje, między innymi wytyczne EULAR (European League Against Rheumatism) z 2018 r. oraz opublikowane w 2021 r. wytyczne ACR (American College of Rheumatology). Dodatkowo treść została wzbogacona tabelami, schematami i zdjęciami.
,,Zapalenia naczyń – w praktyce klinicznej interdyscyplinarnie" polecamy lekarzom wielu specjalności. Mamy nadzieję, że publikacja okaże się pomocna zarówno w ramach szkolenia specjalizacyjnego, jak i w codziennej praktyce zawodowej.
Przedmowa XXI
Wykaz skrótów XXIII
CZĘŚĆ I OGÓLNA 1
1. Definicje i klasyfikacja pierwotnych układowych zapaleń naczyń Anna Masiak 3
2. Patogeneza zapaleń dużych naczyń Anna Masiak 25
2.1. Czynniki genetyczne i środowiskowe 27
2.2. Odporność wrodzona 28
2.3. Odporność nabyta 30
2.3.1. Limfocyty T 30
2.3.2. Limfocyty B 31
2.4. Dysregulacja punktów kontrolnych 33
2.5. Komórki ściany naczyń 33
2.6 Różnice w patogenezie olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnicy i choroby Takayasu 35
3. Patogeneza zapaleń średnich i małych naczyń Anna Masiak 43
3.1. Zapalenia średnich naczyń 43
3.1.1. Guzkowe zapalenie tętnic 43
3.1.2. Choroba Kawasakiego 45
3.2. Zapalenia małych naczyń 47
3.2.1. ANCA-dodatnie zapalenia małych naczyń 47
3.2.2. Przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofi lów 50
3.2.3. Odmienności w patogenezie eozynofi lowej ziarniniakowatości z zapaleniem naczyń 56
3.2.4. Zapalenia małych naczyń związane z tworzeniem kompleksów immunologicznych 56
4. Angiografia tomografii komputerowej w zapaleniach naczyń Maciej Guziński 69
4.1. Wprowadzenie 69
4.2. Przebieg badania i uwagi techniczne 70
4.3. Zapalenia dużych naczyń 72
4.4. Zapalenia średnich naczyń 74
5. Angiografia rezonansu magnetycznego w zapaleniach naczyń Radosław Pietura, Konrad Wawrzycki 77
5.1. Wprowadzenie 77
5.2. Podstawowe sekwencje MR wykorzystywane w ocenie naczyń 81
5.3. Rekomendacje stosowania badania MR w zapaleniach naczyń 84
5.4. Wskazówki praktyczne 86
6. Badanie ultrasonograficzne w rozpoznawaniu i monitorowaniu zapaleń naczyń Rafał Małecki, Marcin Milchert 89
6.1. Choroba Takayasu 90
6.1.1. Przebieg badania 91
6.2. Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic 92
6.2.1. Przebieg badania 93
6.2.2. Interpretacja badania i różnicowanie 94
6.3. Choroba Behçeta 96
6.4. Choroba Kawasakiego 97
6.5. Guzkowe zapalenie tętnic 97
6.6. Choroba Buergera 97
6.7. Zapalenia małych naczyń 97
7. Znaczenie 18F-FDG PET-CT w diagnostyce i monitorowaniu zapaleń dużych naczyń Beata Chrapko 101
7.1. Technika PET-CT 101
7.2. Wychwyt i gromadzenie 18F-FDG 102
7.3. Biodystrybucja 18F-FDG 103
7.4. Metoda badania 104
7.5. 18F-FDG w stanach zapalnych 106
7.6. Zapalenie dużych naczyń 106
7.7. Interpretacja badania 108
8. Diagnostyka serologiczna układowych zapaleń naczyń Katarzyna Fischer, Iwona Brzosko, Hanna Przepiera-Będzak, Marek Brzosko 113
8.1. Rola autoprzeciwciał w rozpoznawaniu układowych zapaleń naczyń 113
8.2. Przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilów 114
8.3. Strategia wykrywania przeciwciał przeciwko neutrofilom obejmująca test przesiewowy i potwierdzenia 115
8.3.1. Test przesiewowy 115
8.3.2. Test potwierdzenia 116
8.3. Zrewidowane rekomendacje dotyczące strategii detekcji przeciwciał przeciwko cytoplazmie neutrofilów w zapaleniach naczyń związanych z ANCA (z 2017 roku) 116
8.4. Znaczenie kliniczne przeciwciał przeciwko cytoplazmie neutrofilów 118
8.5. Związek przeciwciał przeciw cytoplazmie neutrofilów z aktywnością procesu chorobowego 120
8.6. Przeciwciała przeciwko błonie podstawnej kłębuszków nerkowych 121
8.7. Przeciwciała przeciw C1q 122
8.8. Czynnik reumatoidalny 122
8.9. Inne autoprzeciwciała 123
9. Histopatologia zapaleń dużych i średnich naczyń Agnieszka Hałoń 125
9.1. Wstęp 125
9.2. Zapalenia dużych naczyń 125
9.3. Choroba Takayasu 126
9.4. Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic 127
9.5. Różnice pomiędzy chorobą Takayasu a olbrzymiokomórkowym zapaleniem tętnic 128
9.6. Zapalenia średnich naczyń 129
9.7. Guzkowe zapalenie tętnic 129
9.8. Choroba Kawasakiego 131
10. Histopatologia zapaleń małych naczyń Piotr Donizy 133
10.1. Wstęp 133
10.2. Zapalenia naczyń związane z przeciwciałami przeciwko cytoplazmie neutrofilów 134
10.2.1. Mikroskopowe zapalenie naczyń 134
10.2.2. Ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń 135
10.2.3. Eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń 136
10.3. Zapalenia małych naczyń związane z kompleksami immunologicznymi 136
10.3.1. Choroba związana z przeciwciałami przeciwko błonie podstawnej (anty-GBM) 136
10.3.2. Zapalenie naczyń związane z krioglobulinemią 137
10.3.3. Zapalenie naczyń związane z IgA 137
10.3.4. Pokrzywkowe zapalenie naczyń z hipokomplementemią 138
10.4. Kompendium nomenklatury histopatologicznej stosowanej w patologii zapaleń naczyń 139
11. Ocena aktywności zapaleń naczyń Marta Madej, Agata Sebastian, Ewa Morgiel 141
11.1. Wprowadzenie 141
11.2. Kwestionariusz BVAS v3 141
11.3. Kwestionariusz BVAS/WG (BVAS/GPA) 144
11.4. Kwestionariusz DEI 145
11.5. Kwestionariusz VDI 146
11.6. Kwestionariusz Five Factor Score (FFS) 147
11.7. Ocena aktywności zapaleń naczyń w populacji pediatrycznej 149
12. Terapeutyczna wymiana osocza i immunoglobuliny w leczeniu zapaleń naczyń Tomasz Gołębiowski, Andrzej Konieczny 151
12.1. Terapeutyczna wymiana osocza 151
12.2. Wskazania do terapeutycznej wymiany osocza 152
12.3. Przebieg zabiegu terapeutycznej wymiany osocza 155
12.4. Powikłania 155
12.5. Immunoglobuliny 157
13. Leczenie wewnątrznaczyniowe zapaleń naczyń Paweł Stachowiak, Jarosław Gorący 163
13.1. Choroba Takayasu 164
13.2. Naczynia wieńcowe 164
13.3. Naczynia obwodowe 165
13.4. Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic 166
14. Współczesne rekomendacje dotyczące zapaleń naczyń Katarzyna Jakuszko, Magdalena Krajewska 169
14.1. Zapalenia dużych naczyń 170
14.1.1. Diagnostyka 170
14.1.2. Leczenie 171
14.1.3. Monitorowanie 173
14.2. Zapalenia średnich naczyń 173
14.2.1. Diagnostyka 174
14.2.2. Monitorowanie 174
14.2.3. Leczenie 174
14.3. Zapalenia małych naczyń 176
14.3.1. ANCA-dodatnie zapalenia naczyń 176
14.3.2. Zapalenia małych naczyń związane z kompleksami immunologicznymi 184
14.4. Inne zapalenia naczyń 185
15. Objawy dermatologiczne zapalenia naczyń Radomir Reszke, Jacek Szepietowski 187
15.1. Wstęp 187
15.2. Podział zmian skórnych związany z zapaleniami naczyń 187
15.3. Występowanie poszczególnych zmian skórnych w zapaleniach naczyń 189
15.3.1. Zmiany plamicze (purpuric lesions) 189
15.3.2. Plamica uniesiona (palpable purpura) 190
15.3.3. Pęcherzyki i pęcherze krwotoczne 191
15.3.4. Zmiany nadżerkowe i owrzodzenia 191
15.3.5. Zmiany martwicze oraz plamica siatkowata 192
15.3.6. Blizny 193
15.3.7. Atrophie blanche 193
15.3.8. Livedo reticularis i livedo racemosa 194
15.3.9. Zmiany guzkowe 194
15.3.10. Zmiany krostkowe 195
15.3.11. Zmiany pokrzywkowate 196
16. Objawy i powikłania neurologiczne zapaleń naczyń Magdalena Szmyrka, Anna Pokryszko-Dragan 199
16.1. Uwagi ogólne 199
16.1.1. Objawy kliniczne 199
16.1.2. Badania dodatkowe 201
16.1.3. Leczenie 203
16.2. Pierwotne zapalenie naczyń ośrodkowego układu nerwowego 204
16.2.1. Epidemiologia i patogeneza 204
16.2.2. Objawy kliniczne 205
16.2.3. Badania dodatkowe i kryteria diagnostyczne 205
16.2.4. Rozpoznanie różnicowe 207
16.2.5. Leczenie 209
16.3. Choroba Takayasu 209
16.4. Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic 210
16.5. Guzkowe zapalenie tętnic 210
16.6. Mikroskopowe zapalenie naczyń 211
16.7. Ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń 212
16.8. Eozynofi lowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń 214
16.9. Krioglobulinemia 215
16.10. Choroba Behçeta 215
17. Objawy i powikłania otolaryngologiczne zapaleń naczyń Joanna Krajewska 219
17.1. Choroba Kawasakiego 219
17.1.1. Objawy kliniczne i rozpoznanie 220
17.1.2. Różnicowanie 221
17.1.3. Leczenie i rokowanie 221
17.2. Mikroskopowe zapalenie naczyń 222
17.2.1. Objawy kliniczne 222
17.2.2. Badania dodatkowe i rozpoznanie 223
17.2.3. Różnicowanie 224
17.2.4. Leczenie i rokowanie 224
17.3. Ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń 224
17.3.1. Nos i zatoki przynosowe 225
17.3.2. Ucho 227
17.3.3. Krtań i tchawica 228
17.3.4. Jama ustna 230
17.3.5. Ślinianki 230
17.4. Eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń 232
17.4.1. Nos i zatoki przynosowe 233
17.4.2. Ucho 234
17.4.3. Inne lokalizacje zmian chorobowych 234
17.5. Choroba Behçeta 236
17.5.1. Objawy kliniczne 236
17.5.2. Badania dodatkowe i rozpoznanie 237
17.5.3. Różnicowanie zmian w obrębie górnych dróg oddechowych 238
17.5.4. Leczenie i rokowanie 238
18. Objawy i powikłania nefrologiczne zapaleń naczyń Mariusz Kusztal 243
18.1. Zapalenia naczyń związane z przeciwciałami ANCA 243
18.2. Choroba związana z przeciwciałami przeciwko błonie podstawnej 248
18.3. Zapalenie naczyń związane z krioglobulinemią 248
18.4. Zapalenie naczyń związane z IgA 249
18.5. Guzkowe zapalenie tętnic 251
18.6. Toczeń rumieniowaty układowy 251
19. Układowe zapalenia naczyń w wieku rozwojowym Zbigniew Żuber 255
19.1. Wstęp 255
19.2. Epidemiologia układowych zapaleń naczyń u dzieci 256
19.3. Objawy kliniczne zapaleń naczyń 258
19.4. Choroba Kawasakiego 258
19.4.1. Etiologia i patogeneza 259
19.4.2. Objawy kliniczne i przebieg 260
19.4.3. Badania dodatkowe 261
19.4.4. Rozpoznanie 261
19.4.5. Różnicowanie 262
19.4.6. Leczenie 262
19.4.7. Rokowanie 263
19.4.8. Szczepienia 264
19.5. Wieloukładowy zespół zapalny u dzieci (pediatryczny zapalny zespół wieloukładowy czasowo związany z SARS-CoV-2) 264
19.5.1. Wstęp 264
19.5.2. Epidemiologia 265
19.5.3. Patogeneza 266
19.5.4. Objawy kliniczne 266
19.5.5. Badania dodatkowe 267
19.5.6. Rozpoznanie i obowiązujące definicje choroby 269
19.5.7. Leczenie 270
19.5.8. Monitorowanie 272
19.6. Zapalenie naczyń związane z IgA 272
19.6.1. Etiologia i patogeneza 273
19.6.2. Objawy kliniczne 273
19.6.3. Badania dodatkowe i rozpoznanie 274
19.6.4. Leczenie 274
CZĘŚĆ II SZCZEGÓŁOWA 279
20. Choroba Takayasu Rafał Małecki, Aleksandra Kujawa 281
20.1. Definicja 281
20.2. Epidemiologia 281
20.3. Etiologia i patogeneza 282
20.4. Objawy kliniczne 283
20.5. Badania dodatkowe 287
20.6. Rozpoznanie i klasyfikacja 289
20.7. Różnicowanie 290
20.8. Leczenie 292
20.8.1. Leczenie farmakologiczne 292
20.8.2. Leczenie inwazyjne 296
20.9. Monitorowanie aktywności choroby 297
20.10. Ciąża u pacjentek z chorobą Takayasu 299
20.11. Rokowanie 300
21. Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic Marcin Milchert, Rafał Małecki, Marek Brzosko 305
21.1. Definicja 305
21.2. Epidemiologia 305
21.3. Etiologia i patogeneza 306
21.4. Objawy kliniczne 307
21.4.1. Postać czaszkowa – zapalenie tętnic skroniowych powierzchownych i innych tętnic zewnątrzczaszkowych 308
21.4.2. Postać pozaczaszkowa (pozagłowowa) – zapalenie aorty i jej odgałęzień, szczególnie tętnic pachowych i podobojczykowych 309
21.4.3. Postać współistniejąca z polimialgią reumatyczną 311
21.5. Badania dodatkowe 311
21.6. Rozpoznanie 314
21.7. Różnicowanie 315
21.8. Leczenie 316
21.9. Rokowanie 320
22. Guzkowe zapalenie tętnic Agata Sebastian, Marta Madej 325
22.1. Definicja 325
22.2. Epidemiologia 325
22.3. Etiologia i patogeneza 326
22.4. Objawy kliniczne 327
22.5. Podtypy guzkowego zapalenia tętnic 330
22.6. Badania dodatkowe 331
22.7. Rozpoznanie 332
22.8. Różnicowanie 333
22.9. Leczenie i monitorowanie 334
22.10. Rokowanie 339
23. Mikroskopowe zapalenie naczyń Dorota Kamińska 343
23.1. Definicja 343
23.2. Epidemiologia 344
23.3. Etiologia i patogeneza 344
23.4. Objawy kliniczne 344
23.5. Badania dodatkowe 346
23.6. Rozpoznanie 347
23.7. Różnicowanie 348
23.8. Leczenie 348
23.9. Rokowanie 349
24. Ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń Mariusz Kusztal, Marta Madej 351
24.1. Definicja 351
24.2. Epidemiologia 351
24.3. Etiologia i patogeneza 352
24.4. Objawy kliniczne 353
24.5. Badania dodatkowe 356
24.6. Rozpoznanie 358
24.7. Różnicowanie 359
24.8. Leczenie i monitorowanie 359
24.9. Indukcja remisji 364
24.10. Podtrzymanie remisji 366
24.11. Ocena aktywności choroby i odpowiedzi na leczenie 367
24.12. Nawrót 368
24.13. Oporność na leczenie 370
24.14. Profilaktyka zakażeń 370
24.15. Zlokalizowana postać ziarninakowatości z zapaleniem naczyń 370
24.16. Rokowanie 371
25. Eozynofi lowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń Marcin Milchert, Marek Brzosko 375
25.1. Definicja 375
25.2. Epidemiologia 376
25.3. Etiologia i patogeneza 376
25.4. Objawy kliniczne 376
25.5. Badania dodatkowe 378
25.6. Rozpoznanie 379
25.7. Różnicowanie 380
25.8. Leczenie 380
25.9. Rokowanie 382
26. Choroba związana z przeciwciałami przeciwko błonie podstawnej (zespół Goodpasture’a) Andrzej Oko 385
26.1. Definicja 385
26.2. Epidemiologia i patogeneza 385
26.3. Objawy kliniczne 386
26.4. Rozpoznanie 387
26.5. Różnicowanie 388
26.6. Leczenie 388
26.7. Rokowanie 390
27. Zapalenie naczyń związane z krioglobulinemią Rafał Małecki, Kamil Klimas 393
27.1. Definicja i klasyfikacja 393
27.2. Epidemiologia 394
27.3. Etiologia i patogeneza 394
27.4. Objawy kliniczne 397
27.4.1. Krioglobulinemia typu I 397
27.4.2. Krioglobulinemia typu II i III 398
27.5. Badania dodatkowe i rozpoznanie 399
27.6. Leczenie 401
27.6.1. Leczenie zapalenia naczyń w przebiegu krioglobulinemii typu I 401
27.6.2. Leczenie zapalenia naczyń w przebiegu krioglobulinemii typu II i III 401
27.7. Monitorowanie aktywności choroby 404
27.8. Rokowanie 405
28. Zapalenie naczyń związane z IgA Małgorzata Mizerska-Wasiak, Mariusz Kusztal 409
28.1. Definicja 409
28.2. Epidemiologia 409
28.3. Etiologia i patogeneza 409
28.3.1. Teoria wielu uderzeń (multihit model) dla zapalenia naczyń w IgAV 411
28.3.2. Teoria wielu uderzeń dla kłębuszkowego zapalenia nerek w IgAVN 412
28.4. Objawy kliniczne 412
28.4.1. Skóra 413
28.4.2. Stawy 413
28.4.3. Przewód pokarmowy 413
28.4.4. Nerki 414
28.5. Różnice w przebiegu choroby w zależności od wieku 414
28.6. Badania dodatkowe 415
28.7. Rozpoznanie 416
28.8. Różnicowanie 418
28.9. Leczenie 418
28.10. Rokowanie 419
29. Pokrzywkowe zapalenie naczyń z hipokomplementemią Aleksandra Stefaniak, Jacek Szepietowski 423
29.1. Definicja 423
29.2. Epidemiologia 423
29.3. Etiologia i patogeneza 424
29.4. Objawy kliniczne 424
29.4.1. Skóra 425
29.4.2. Stawy 426
29.4.3. Przewód pokarmowy 426
29.4.4. Nerki 426
29.4.5. Płuca 426
29.4.6. Inne narządy 426
29.5. Badania dodatkowe 427
29.6. Rozpoznanie 427
29.7. Różnicowanie 429
29.8. Leczenie 430
29.9. Rokowanie 431
30. Choroba Behçeta Hanna Przepiera-Będzak, Marek Brzosko 435
30.1. Definicja 435
30.2. Epidemiologia 435
30.3. Etiologia i patogeneza 436
30.4. Objawy kliniczne 436
30.4.1. Objawy skórno-śluzówkowe 436
30.4.2. Objawy ze strony układu stawowo-mięśniowego 437
30.4.3. Zmiany oczne 438
30.4.4. Zmiany w układzie sercowo-naczyniowym 439
30.4.5. Objawy neurologiczne 439
30.4.6. Objawy ze strony przewodu pokarmowego 440
30.4.7. Zajęcie płuc 440
30.4.8. Objawy ze strony nerek 441
30.4.9. Zmiany w obrębie narządów płciowych 441
30.4.10. Amyloidoza AA 441
30.5. Badania dodatkowe 441
30.6. Rozpoznanie 441
30.7. Różnicowanie 442
30.8. Leczenie 443
30.9. Rokowanie 445
31. Zespół Cogana Rafał Małecki 447
31.1. Definicja i epidemiologia 447
31.2. Patogeneza 447
31.3. Objawy kliniczne 448
31.4. Badania dodatkowe 449
31.5. Rozpoznanie 449
31.5. Diagnostyka różnicowa 450
31.6. Leczenie 452
32. Zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczyń (choroba Buergera) Edyta Sutkowska, Karolina Biernat 455
32.1. Definicja 455
32.2. Epidemiologia 455
32.3. Etiologia i patogeneza 456
32.4. Objawy kliniczne 459
32.5. Badania dodatkowe 460
32.6. Rozpoznanie 462
32.7. Różnicowanie 464
32.8. Leczenie 465
32.8.1. Leczenie zachowawcze i zabiegowe 465
32.8.2. Rehabilitacja 468
32.9. Rokowanie 471
33. Leukocytoklastyczne zapalenie naczyń skóry Danuta Bobrowska-Snarska, Marek Brzosko 479
33.1. Definicja 479
33.2. Epidemiologia 479
33.3. Etiologia i patogeneza 480
33.4. Objawy kliniczne 480
33.5. Badania dodatkowe 481
33.6. Różnicowanie 482
33.7. Leczenie 483
33.8. Rokowanie 483
34. Pierwotne zapalenie naczyń ośrodkowego układu nerwowego Krzysztof Prajs, Jacek Fliciński, Marek Brzosko 485
34.1. Definicja i epidemiologia 485
34.2. Objawy kliniczne 485
34.3. Badania dodatkowe 487
34.5. Rozpoznanie 488
34.6. Leczenie 489
35. Kiłowe zapalenie aorty Maciej Rabczyński 493
35.1. Definicja i epidemiologia 493
35.2. Patogeneza 494
35.3. Objawy kliniczne 495
35.4. Badania dodatkowe i rozpoznanie 496
35.5. Diagnostyka różnicowa 497
35.6. Leczenie 498
36. Zapalenia naczyń indukowane lekami Jarosław Sławiński 501
36.1. Definicja i epidemiologia 501
36.2. Patogeneza 501
36.3. Objawy kliniczne 505
36.4. Leczenie 506
37. Zapalenie naczyń związane z nowotworem Anna Tyszka-Walerowicz 509
37.1. Definicja 509
37.2. Epidemiologia 509
37.3. Etiologia i patogeneza 510
37.4. Objawy kliniczne i badania dodatkowe 511
37.5. Leczenie 513
37.6. Rokowanie 513
38. Zapalenie naczyń związane z wybranymi układowymi chorobami tkanki łącznej Ewa Morgiel, Marta Madej 517
38.1. Toczniowe zapalenie naczyń 517
38.1.1. Zapalenie naczyń skóry 518
38.1.2. Zajęcie naczyń układu nerwowego 519
38.1.3. Zapalenie naczyń przewodu pokarmowego 519
38.1.4. Zapalenie naczyń nerkowych 520
38.1.5. Zapalenie naczyń siatkówki 520
38.1.6. Zapalenie naczyń wieńcowych 520
38.1.7. Zapalenie naczyń płuc 521
38.1.8. Leczenie zapalenia naczyń w toczniu rumieniowatym układowym 521
38.2. Nawracające zapalenie chrząstek 522
38.3. Twardzina układowa 522
38.4. Zespół Sjögrena 523
38.5. Idiopatyczne zapalne miopatie 524
38.6. Podsumowanie 525
39. Reumatoidalne zapalenie naczyń Marzena Trusewicz 529
39.1. Definicja 529
39.2. Epidemiologia 529
39.3. Etiologia i patogeneza 530
39.4. Objawy kliniczne 530
39.5. Badania dodatkowe 531
39.6. Rozpoznanie 532
39.7. Różnicowanie 533
39.8. Leczenie i rokowanie 533
Skorowidz 537
Ryciny 549
