Zintegrowane zarządzanie środowiskiem. Systemowe zależności między polityką, prawem, zarządzaniem i techniką
Podręcznik stanowi kompendium interdyscyplinarnej wiedzy z zakresu zarządzania środowiskiem i tworzenia strategii zrównoważonego rozwoju. Uwzględniono w nim specyfikę doświadczeń, przede wszystkim niemieckich, w tej dziedzinie oraz opisano innowacyjne rozwiązania, które mogą znaleźć praktyczne zastosowanie w kształtowaniu procesu transformacji również w innych krajach. Systemy środowiskowe, polityka i prawo ochrony środowiska, zarządzanie środowiskiem czy techniki energii odnawialnej to tylko niektóre z poruszanych tu zagadnień.
Książka zawiera między innymi: szerokie omówienie międzynarodowych uwarunkowań zarządzania środowiskiem, opisy innowacyjnych i systemowych zależności w aspekcie politycznym, prawnym, ekonomicznym i technicznym, liczne przykłady najlepszych praktyk w dziedzinie zarządzania środowiskiem bazujące na doświadczeniach niemieckich, studia przypadków wraz z zestawami ćwiczeń dotyczące interdyscyplinarnych aspektów zrównoważonego rozwoju. Adresaci:
Publikacja skierowana jest do studentów i pracowników naukowych kierunków ekonomicznych, przyrodniczych i technicznych, a także do przedsiębiorców i menedżerów - ze względu na praktyczne przedstawienie kompleksowych zagadnień w zakresie proekologicznego zarządzania przedsiębiorstwem. Zainteresuje również inżynierów - ponieważ uwzględnia techniczne aspekty zarządzania środowiskiem, międzynarodowe doświadczenia i najlepsze praktyki, oraz pracowników administracji zajmujących się kwestiami środowiskowymi lub gospodarczymi.
Wprowadzenie do polskiego wydania 15
Słowo wstępne ministra środowiska Republiki Federalnej Niemiec Sigmara Gabriela 17
Słowo wstępne prof. dr. Maximiliana Gege 19
Słowo wstępne redaktora książki 23
Rozdział I. Podstawy nauk o środowisku 29
Christina Seidler
1. Podstawowe struktury otoczenia przedsiębiorstwa 30
2. Konieczność zastosowania modelu 33
3. Charakterystyka elementów środowiska 34
3.1. Element środowiska: powietrze 34
3.2. Element środowiska: gleba 42
3.3. Element środowiska: woda 50
3.4. Biosfera 57
4. Ingerencja człowieka w geoekosystemy 63
Rozdział II. Zrównoważony rozwój 67
1. Zrównoważony rozwój w aspekcie ekologicznym, ekonomicznym i społecznym 68
Liane Möller
1.1. Postęp, zasięg i wdrażanie zrównoważonego rozwoju 69
1.2. Strategie, koncepcje i organizacje 74
1.3. Modele i wskaźniki zrównoważonego rozwoju 79
1.4. Program działań na rzecz zrównoważonego rozwoju - Agenda 21 83
2. Zrównoważony rozwój na szczeblu przedsiębiorstw 91
Jana Brauweiler
2.1. Istota zarządzania zrównoważonym rozwojem w przedsiębiorstwach 92
2.2. Sprawozdawczość w dziedzinie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw 100
2.3. Perspektywy zarządzania zrównoważonym rozwojem w przedsiębiorstwach 103
Rozdział III. Znaczenie interesariuszy strategicznych 111
Jana Brauweiler
1. Pojęcie interesariuszy 112
2. Interesariusze proekologiczni 116
3. Jak przedsiębiorstwo analizuje interesariuszy 120
3.1. Identyfikacja i podział istotnych interesariuszy 120
3.2. Rozpoznanie zakresu wpływu, celów, strategii i działań interesariuszy 122
3.3. Opracowanie strategii uwzględniającej interesy interesariuszy 125
4. Świadomość ekologiczna i zachowanie proekologiczne jako niezbędne cechy interesariuszy proekologicznych 127
Rozdział IV. Podstawy i etapy wdrażania polityki ekologicznej 133
1. Polityka ochrony środowiska i ekonomia środowiska - podstawy 136
Liane Möller
1.1. Polityka ochrony środowiska i zrównoważony rozwój 137
1.2. Polityka ochrony środowiska - wzorzec, cele, zasady i instrumenty 137
1.3. Polityka i prawo ochrony środowiska, ekonomia środowiska oraz zarządzanie środowiskiem w przedsiębiorstwie 139
1.4. Ekonomia środowiska 141
1.5. Instrumenty polityki ochrony środowiska 152
2. Międzynarodowa polityka ochrony środowiska 168
Liane Möller
2.1. Globalizacja i ochrona środowiska - wzrost złożoności, różnorodności i instytucjonalizacji 169
2.2. Instytucje i organizacje, konwencje i umowy oraz różne formy kooperacji 173
3. Polityka ochrony środowiska Unii Europejskiej 191
Liane Möller
3.1. Zasady, implikacje i strategie europejskiej polityki ochrony środowiska 192
3.2. Instrumentalizacja polityki ochrony środowiska Unii Europejskiej 200
3.3. Rozwój polityki ochrony środowiska w związku z ostatnim rozszerzeniem
Unii Europejskiej 205
3.4. Polityka ochrony środowiska i wspólna polityka rolna 209
3.5. Polityka ochrony środowiska Unii Europejskiej jako proces wieloaspektowy 209
4. Polityka ochrony środowiska w Niemczech 217
Liane Möller, Bernd-Dietmar Kammerschen
4.1. Strategie rozwoju polityki ochrony środowiska w Niemczech 218
4.2. Ochrona środowiska w reformie federalistycznej i opracowanie Kodeksu środowiskowego 220
4.3. Wdrożenie zasad polityki ochrony środowiska za pomocą wielopłaszczyznowego systemu podmiotów polityki ekologicznej 222
4.4. Instrumenty polityki ochrony środowiska 225
4.5. Zrównoważona polityka energetyczna i klimatyczna 233
Rozdział V. Prawo ochrony środowiska i bezpieczeństwa pracy 243
1. Znaczenie prawa ochrony środowiska i bezpieczeństwa pracy dla przedsiębiorstw 245
Peggy Sommer, Bernd Delakowitz
1.1. Charakterystyka prawa ochrony środowiska 246
1.2. Jedno- i wieloaspektowe prawo ochrony środowiska 255
1.3. Wymogi związane z organizacją prawa ochrony środowiska w przedsiębiorstwach 283
1.4. Wymogi dotyczące bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwie 287
1.5. Podsumowanie i perspektywy 289
2. Prawo ochrony środowiska na przykładzie wymogów ochrony przed imisjami w Saksonii 294
Norbert Schieß
2.1. Uregulowanie i wdrożenie ochrony przed imisjami w Saksonii 294
2.2. Handel uprawnieniami do emisji na przykładzie Saksonii 296
3. Prawo ochrony środowiska na przykładzie opakowań 298
Joachim Quoden
3.1. Dyrektywa UE o opakowaniach 298
3.2. Niemieckie rozporządzenie o opakowaniach 306
Rozdział VI. Systemy zarządzania środowiskowego według ISO 14001 i EMAS 311
1. Rodzaje i zastosowanie koncepcji zarządzania środowiskiem 312
Jana Brauweiler
1.1. Geneza i definicja systemu zarządzania środowiskowego 313
1.2. Wymogi związane z systemem zarządzania środowiskowego według ISO 14001 315
1.3. Wymogi związane z systemem zarządzania środowiskowego według EMAS 319
1.4. Efekty systemów zarządzania środowiskowego 322
1.5. Praktyczne znaczenie systemów zarządzania środowiskowego według ISO 14001 oraz EMAS obecnie i w przyszłości 326
2. Niestandardowe metody zarządzania środowiskowego 333
Jana Brauweiler, Peggy Sommer
2.1. Znaczenie niestandardowych metod zarządzania środowiskowego 334
2.2. Rodzaje niestandardowych metod zarządzania środowiskowego 335
2.3. Krajowe i międzynarodowe rozpowszechnienie niestandardowych metod zarządzania środowiskowego 338
2.4. Charakterystyka wybranych niestandardowych metod zarządzania środowiskowego 341
2.5. Efekty i perspektywy rozwoju niestandardowych metod zarządzania środowiskowego 352
Rozdział VII. Instrumenty wspomagające zarządzanie środowiskiem 355
Peggy Sommer
1. Zastosowanie controllingu ekologicznego w przedsiębiorstwie 357
1.1. Definicja, zadania i formy controllingu ekologicznego 357
1.2. Funkcje controllingu ekologicznego 359
1.3. Organizacyjne wdrażanie controllingu ekologicznego 361
1.4. Metodyczne i praktyczne znaczenie controllingu ekologicznego 362
2. Instrumenty zarządzania środowiskiem i controllingu ekologicznego 363
2.1. Rodzaje instrumentów 363
2.2. Charakterystyka wybranych instrumentów 373
2.3. Kompatybilność instrumentów 405
3. Efektywna ochrona środowiska przy użyciu systemu informacji o środowisku w przedsiębiorstwie 408
3.1. Definicja 409
3.2. Rodzaje, funkcje i efekty SIŚP 409
3.3. Ocena praktycznego znaczenia SIŚP 415
4. Podsumowanie 416
Rozdział VIII. Ochrona środowiska w przedsiębiorstwach 425
Peggy Sommer, Jana Brauweiler
1. Wprowadzenie - wpływ przedsiębiorstwa na środowisko naturalne 428
2. Proekologiczne działania w obszarach jednofunkcyjnych przedsiębiorstwa 430
2.1. Proekologiczny wybór i adaptacja lokalizacji 430
2.2. Ekologiczne projektowanie produktu w obszarze badań i rozwoju w przedsiębiorstwie 435
2.3. Proekologiczne zaopatrzenie 442
2.4. Proekologiczna produkcja 446
2.5. Opakowania ekologiczne 452
2.6. Ekologistyka 455
2.7. Proekologiczny zbyt 461
2.8. Proekologiczne unieszkodliwianie odpadów i gospodarka cyrkulacyjna 462
3. Ochrona środowiska w obszarach wielofunkcyjnych przedsiębiorstwa 468
3.1. Organizacja ochrony środowiska w przedsiębiorstwie 468
3.2. Proekologiczne zarządzanie zasobami ludzkimi 473
3.3. Marketing ekologiczny 476
4. Wielofunkcyjność ochrony środowiska w odniesieniu do proekologicznego zarządzania łańcuchem dostaw (supply chain management) 480
4.1. Koncepcja zarządzania łańcuchem dostaw 481
4.2. Definicja proekologicznego zarządzania łańcuchem dostaw 484
5. Podsumowanie i wnioski 488
Rozdział IX. Rola innowacji ekologicznych 495
Wolfgang Gerstlberger, Markus Will
1. Pojęcie innowacji ekologicznych 496
2. Organizacja i ocena innowacji ekologicznych 500
2.1. Determinanty i motywacja do generowania innowacji ekologicznych 500
2.2. Kształtowanie innowacji ekologicznych 502
3. Efekty innowacji ekologicznych w odniesieniu do zatrudnienia i wzrostu gospodarczego 506
4. Podsumowanie 507
Rozdział X. Wybrane aspekty technik ochrony środowiska 511
1. Wprowadzenie 513
2. Energia 514
Wilhelm Riesner, Andreas Sommer
2.1. Zapotrzebowanie na energię i sposoby jego zaspokojenia 514
2.2. Sposoby redukcji zapotrzebowania na energię 519
2.3. Przykłady, działania i technologie służące do redukcji strat związanych z przemianą energii oraz z zastosowaniem energii 520
2.4. Podsumowanie 523
3. Emisje zanieczyszczeń gazowych 525
Stefan Fränzle, Andreas Sommer
3.1. Wprowadzenie 525
3.2. Technologie oczyszczania dymu i spalin lub poboru paliwa 528
3.3. Alternatywne technologie energetyczne oparte na spalaniu lub utlenianiu oraz emisje wynikające z ich używania 532
3.4. Podsumowanie 534
4. Woda i ścieki 535
Gernot Kayser, Andreas Sommer
4.1. Oczyszczanie ścieków 535
4.2. Etapy postępowania podczas oczyszczania ścieków 536
4.3. Proces uzdatniania wody 540
4.4. Etapy procesu uzdatniania wody 540
4.5. Podsumowanie 542
5. Metody ponownego wykorzystania wody 543
Hermann Orth
5.1. Wprowadzenie 544
5.2. Przykłady ponownego wykorzystania wody 545
5.3. Cele ponownego wykorzystania wody 548
5.4. Formy ponownego wykorzystania wody 550
5.5. Technologie uzdatniania wody i wymagania dotyczące jej jakości 553
5.6. Podsumowanie i wnioski końcowe 556
6. Odpady 558
Gernot Kayser, Andreas Sommer
6.1. Wprowadzenie 558
6.2. Zapobieganie powstawaniu odpadów 559
6.3. Utylizacja odpadów 561
6.4. Usuwanie odpadów 564
6.5. Podsumowanie 566
Rozdział XI. Alternatywne metody wytwarzania i wykorzystania energii 567
1. Odnawialne źródła energii 571
Markus Reichel, Friedrich Czambor
1.1. Wprowadzenie 572
1.2. Wyjaśnienie pojęć 572
1.3. Formy odnawialnych źródeł energii 575
1.4. Potencjał badawczy 585
1.5. Warunki wykorzystania odnawialnych źródeł energii 587
1.6. Aktualny stan wykorzystania odnawialnych źródeł energii 592
1.7. Podsumowanie i perspektywy 595
2. Energia słoneczna - podstawowe zagadnienia 597
Oliver Renner
2.1. Wprowadzenie i terminologia 598
2.2. Rodzaje wykorzystania 598
3. Wytwarzanie energii słonecznej - fotowoltaika 607
Lars Kühl
3.1. Rozwój i systemy 608
3.2. Promienie słoneczne 610
3.3. Budowa i funkcja ogniwa słonecznego 612
3.4. Współczynnik sprawności i wydajność modułów fotowoltaicznych 616
3.5. Rodzaje i struktura modułów 620
3.6. Inwertory 625
3.7. Planowanie i rozmieszczenie 627
3.8. Podsumowanie 631
4. Wykorzystanie energii geotermalnej 633
Lars Kühl
4.1. Geotermalne wykorzystanie energii na różnych głębokościach 634
4.2. Geotermia głęboka 637
4.3. Geotermia przypowierzchniowa 644
4.4. Planowanie instalacji do zastosowania geotermii przypowierzchniowej 653
4.5. Podsumowanie 656
5. Energia wiatru 658
Lars Kühl
5.1. Rozwój i potencjał energii wiatru 659
5.2. Prędkość wiatru i jego wydajność 661
5.3. Formy budowlane turbin wiatrowych 664
5.4. Turbiny wiatrowe o poziomej osi obrotu 670
5.5. Zastosowanie siłowni wiatrowych 676
5.6. Rozwój rynkowy 679
5.7. Podsumowanie 682
6. Zdecentralizowane systemy zaopatrzenia w energię za pomocą małych elektrowni wodnych 684
Konrad Thürmer, Christian Kohout
6.1. Wprowadzenie 685
6.2. Zarys historyczny 686
6.3. Gospodarka energetyczna 686
6.4. Wykorzystanie siły wody 689
6.5. Aspekt ekologiczny 693
6.6. Aspekt ekonomiczny 695
6.7. Podsumowanie 695
7. Energooszczędne budownictwo - uwarunkowania i rezultaty współpracy w sieci 697
Christoph Brake
7.1. Wprowadzenie 698
7.2. Zrównoważone budownictwo 698
7.3. Działania służące zwiększeniu wydajności energetycznej istniejących obiektów budowlanych 704
7.4. Modele biznesowe w energooszczędnym budownictwie 713
7.5. Programy finansowe w Niemczech 714
7.6. Innowacje i rozwój kompetencji w rzemiośle 719
7.7. Podsumowanie i perspektywy 722
Rozdział XII. Wybrane przykłady z nauk o systemach ochrony środowiska oraz biotechnologii 727
1. Interdyscyplinarne aspekty renaturalizacji ekosystemów 729
Stefan Zerbe, Ulrich Hampicke, Konrad Ott
1.1. Wprowadzenie 730
1.2. Definicja i koncepcja ekologii renaturalizacyjnej 731
1.3. Cele renaturalizacji ekosystemów 734
1.4. Zadania ekologii w renaturalizacji ekosystemów 735
1.5. Ekonomiczne aspekty renaturalizacji ekosystemów 739
1.6. Etyczne aspekty renaturalizacji systemów ekologicznych 743
1.7. Podmioty biorące udział w renaturalizacji ekosystemów 748
1.8. Podsumowanie 751
2. Podstawy energetycznego wykorzystania biomasy 760
Matthias Kramer, Maria Meyer
2.1. Wprowadzenie 760
2.2. Biomasa jako odnawialne źródło energii 761
2.3. Energetyczne wykorzystanie biomasy 765
2.4. Stan obecny i perspektywy 771
2.5. Podsumowanie 775
3. Nowoczesna biotechnologia na przykładzie zastosowania grzybów 778
Martin Hofrichter
3.1. Wprowadzenie 779
3.2. Grzyby 783
3.3. Mikrogrzyby i ich znaczenie biotechnologiczne 784
3.4. Makrogrzyby i ich znaczenie biotechnologiczne 787
3.5. Podsumowanie i perspektywy 795
3.6. Glosariusz 796
Rozdział XIII. Studia przypadków 801
1. Sprawozdawczość dotycząca zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw 803 Liane Möller
2. Analiza interesariuszy 821 Jana Brauweiler
3. Handel uprawnieniami do emisji 827 Stephan Meyer
4. Efekty współpracy w zakresie ochrony środowiska 836 Liane Möller
5. Współpraca oraz innowacje w zakresie ochrony środowiska 843 Liane Möller
6. Prawo ochrony środowiska - obowiązki przedsiębiorstwa na przykładzie browaru 850 Peggy Sommer
7. Wydanie pozwolenia w związku z prawem o ochronie przed imisjami 855 Peggy Sommer
8. Współpraca w zarządzaniu środowiskiem 860 Jana Brauweiler
9. Zastosowanie instrumentów zarządzania środowiskiem 865 Peggy Sommer
10. Możliwości oszczędzania energii i redukcji kosztów w przedsiębiorstwie 876 Liane Möller
11. Organizowanie dużych imprez masowych w sposób przyjazny dla środowiska 884 Peggy Sommer
12. Marketing ekologiczny 891 Katharina Kahl
13. Zrównoważona produkcja energii: energetyczne wykorzystanie łąk górskich 902 Matthias Kramer, Maria Meyer
Wykaz autorów 917
Indeks 925
