Związek przyczynowy jako przesłanka odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych
W książce omówiono problematykę związku przyczynowego jako przesłanki odpowiedzialności cywilnej. Zagadnienia ujęte są w możliwie jak najbardziej praktyczny sposób, tzw. problem solution, czyli pod kątem rozwiązania konkretnych problemów pojawiających się w praktyce. W pracy wykorzystano nowoczesne, zachodnioeuropejskie podejście do analizy powiązania conditio sine qua non, omawiając różne „scenariusze kauzalne”.
Autorka uwzględnia dwa wiodące projekty unifikacyjne prawa czynów niedozwolonych:
Principles of European Tort Law oraz
Draft Common Frame of Reference.
W książce znajdziesz m.in.:
klasyczną analizę związku przyczynowego w prawie, w tym:
zagadnienia teoretycznoprawne dotyczące relacji pomiędzy filozoficznym i prawniczym rozumieniem związku przyczynowego,
test conditio sine qua non,
analizę głównych teorii przyczynowości, m.in. teorii adekwatności;
powiązania typu conditio sine qua non;
zakres odpowiedzialności odszkodowawczej.
W opracowaniu omówiono podstawowe dla badań komparatystycznych nad związkiem przyczynowym systemy prawne: niemiecki, francuski, angielski i amerykański, a także inne porządki prawne, w tym np. prawo austriackie, holenderskie, belgijskie, włoskie, hiszpańskie, tureckie oraz chińskie.
Wykaz ważniejszych skrótów | str. 13
Słowo wstępne | str. 15
Rozdział 1
Związek przyczynowy w prawie i filozofii | str. 21
1. Związek przyczynowy jako zagadnienie interdyscyplinarne | str. 21
2. Związek przyczynowy w filozofii – wzmianka | str. 22
2.1. Poglądy Davida Hume'a | str. 24
2.2. Poglądy Johna Stuarta Milla | str. 27
2.3. Poglądy Johna Leslie'ego Mackie'ego | str. 33
2.4. Poglądy Davida Lewisa | str. 35
3. Związek przyczynowy w prawie | str. 37
4. Porównanie filozoficznego i prawniczego rozumienia związku przyczynowego | str. 38
4.1. Potrzeba konfrontacji prawniczego i filozoficznego rozumienia związku przyczynowego | str. 38
4.2. Relacja między prawniczym i filozoficznym rozumieniem związku przyczynowego – przegląd stanowisk | str. 40
4.2.1. Poglądy utożsamiające prawnicze i filozoficzne rozumienie związku przyczynowego | str. 40
4.2.2. Poglądy negujące utożsamianie prawniczego i filozoficznego rozumienia związku przyczynowego | str. 44
5. Utożsamianie potocznego i prawniczego rozumienia związku przyczynowego | str. 60
6. Istnienie odpowiedzialności odszkodowawczej pomimo braku związku przyczynowego w rozumieniu filozoficznym | str. 64
6.1. Związki normatywne | str. 66
6.2. Zaniechanie – zagadnienia teoretycznoprawne | str. 75
6.2.1. Negacja istnienia przyczynowości zaniechania | str. 77
6.2.2. Aprobata istnienia przyczynowości zaniechania | str. 80
6.2.3. Stanowisko, według którego istnieje zarówno zaniechanie przyczynowe, jak i nieprzyczynowe | str. 81
6.3. Utrata korzyści (lucrum cessans) | str. 84
6.4. Oddziaływania psychiczne | str. 90
6.5. Stworzenie możliwości do wyrządzenia szkody przez inną osobę | str. 100
6.6. Związki między warunkami a skutkiem | str. 101
7. Konkluzje | str. 105
Rozdział 2
Powiązanie typu conditio sine qua non | str. 109
1. Test conditio sine qua non | str. 109
1.1. Istota powiązania typu conditio sine qua non | str. 111
1.2. Obiektywny charakter powiązania typu conditio sine qua non | str. 111
1.3. Izolacja badanej przyczyny z całokształtu koliczności | str. 113
1.4. Hipotetyczna eliminacja badanego zdarzenia z całokształtu okoliczności | str. 116
1.5. Czy hipotetyczna eliminacja odnosi się do całości zdarzenia, czy jedynie do jego bezprawnego elementu? | str. 117
1.6. Wyniki przeprowadzenia testu conditio sine qua non | str. 124
1.7. Modyfikacja testu conditio sine qua non | str. 128
1.8. Standard dowodu związku przyczynowego | str. 129
1.9. Test conditio sine qua non jako element analizy kauzalnej | str. 133
2. Zaniechanie jako conditio sine qua non | str. 138
2.1. Istota zaniechania | str. 140
2.2. Zaniechanie prawnie relewantne dla ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej | str. 141
2.2.1. Obowiązek podjęcia określonego działania | str. 142
2.2.2. Możliwość podjęcia działania | str. 148
2.2.3. Powiązanie kauzalne pomiędzy zaniechaniem i skutkiem szkodzącym | str. 150
3. Przyczynowość hipotetyczna | str. 158
3.1. Metodologiczna kwalifikacja przyczynowości hipotetycznej | str. 162
3.2. Możliwość kompensacji poszkodowanego w razie istnienia przyczyny hipotetycznej | str. 165
4. Legalne zachowanie alternatywne | str. 183
4.1. Możliwość kompensacji poszkodowanego w razie istnienia legalnego zachowania alternatywnego w analizie prawnoporównawczej | str. 184
4.1.1. Prawo niemieckie | str. 184
4.1.2. Prawo francuskie | str. 187
4.2. Metodologiczna kwalifikacja legalnego zachowania alternatywnego w prawie polskim | str. 192
4.3. Możliwość kompensacji poszkodowanego w razie istnienia legalnego zachowania alternatywnego w prawie polskim | str. 193
4.3.1. Stanowisko polskiej doktryny | str. 193
4.3.2. Stanowisko polskiej judykatury | str. 199
4.4. Relacja pomiędzy legalnym zachowaniem alternatywnym a lucrum cessans | str. 211
5. Wielość przyczyn | str. 213
5.1. Przyczynowość konkurencyjna | str. 224
5.1.1. Sytuacje, gdy za każdą z przyczyn ktoś ponosi odpowiedzialność | str. 227
5.1.2. Sytuacje, gdy za jedną z przyczyn ktoś ponosi odpowiedzialność, a druga jest zdarzeniem przypadkowym | str. 234
5.2. Przyczynowość kumulatywna | str. 238
5.2.1. Sytuacje, gdy za każdą z przyczyn ktoś ponosi odpowiedzialność | str. 239
5.2.2. Sytuacje, gdy za jedną z przyczyn ktoś ponosi odpowiedzialność, a druga jest zdarzeniem przypadkowym | str. 247
6. Utrata szansy | str. 251
6.1. Systemy prawne odrzucające możliwość kompensacji utraty szansy | str. 258
6.2. Systemy prawne dopuszczające możliwość kompensacji utraty szansy | str. 259
6.2.1. Prawo francuskie i belgijskie | str. 261
6.2.2. Systemy prawne common law | str. 270
6.3. Prawo polskie | str. 286
6.3.1. Szkoda na mieniu | str. 287
6.3.2. Szkoda na osobie | str. 292
6.3.3. Argumenty za i przeciw generalnej kompensacji utraty szansy w prawie polskim | str. 299
6.4. Ustalanie wysokości odszkodowania | str. 305
7. Przyczynowość alternatywna | str. 307
7.1. Skutek szkodzący jako rezultat jednej z okoliczności, za którą ktoś ponosi odpowiedzialność | str. 308
7.1.1. Jeden poszkodowany i zamknięta grupa potencjalnych sprawców | str. 308
7.1.2. Wielu poszkodowanych i otwarta grupa potencjalnych sprawców | str. 336
7.2. Skutek szkodzący jako rezultat okoliczności, za którą ktoś ponosi odpowiedzialność, albo okoliczności, za którą nikt nie ponosi odpowiedzialności lub za którą odpowiada sam poszkodowany | str. 345
7.2.1. Jeden poszkodowany | str. 345
7.2.2. Wielu poszkodowanych | str. 354
Rozdział 3
Zakres odpowiedzialności | str. 361
1. Zakres odpowiedzialności – uwagi wprowadzające | str. 361
2. Teorie indywidualizujące i generalizujące | str. 368
3. Teoria ekwiwalentności | str. 370
3.1. Zastosowanie teorii ekwiwalentności | str. 371
3.1.1. Rzymskie prawo prywatne – wzmianka | str. 372
3.1.2. Prawo belgijskie i francuskie | str. 374
3.1.3. Polskie prawo cywilne | str. 389
3.2. Pośredni związek przyczynowy | str. 393
3.3. Ocena teorii ekwiwalentności | str. 399
4. Teoria adekwatności | str. 403
4.1. Powstanie teorii adekwatności | str. 404
4.2. Teoria adekwatności w prawie polskim – rys historyczny | str. 409
4.3. Badanie kauzalne na podstawie teorii adekwatności | str. 412
4.3.1. Ocena zwiększenia prawdopodobieństwa pojawienia się skutku | str. 420
4.3.2. Adekwatność a typowość następstw zdarzenia szkodzącego | str. 439
4.3.3. Wyjątki od zasady adekwatnej przyczynowości | str. 443
4.3.4. Zagadnienia szczegółowe | str. 454
4.4. Tak zwana teoria wyjaśniająca | str. 474
4.5. Pośredni związek przyczynowy | str. 477
4.6. Odpowiedzialność odszkodowawcza wobec osób pośrednio poszkodowanych | str. 481
4.7. Ocena teorii adekwatności | str. 517
5. Teoria celu normy (zakresu ochronnego normy) | str. 519
5.1. Typizacja sytuacji, w których zastosowanie znajduje teoria celu normy | str. 526
5.2. Koncepcja tzw. bezprawności względnej | str. 528
5.3. Ocena teorii celu normy | str. 542
6. Teoria zakresu ryzyka | str. 543
7. Teoria (racjonalnej) przewidywalności związku przyczynowego | str. 546
7.1. Przewidywalność jako element obowiązku staranności (duty of care) i bliskości szkody (remoteness of damage) | str. 566
7.2. Tak zwana thin skull rule | str. 572
7.3. Ocena teorii racjonalnej przewidywalności | str. 577
8. Teoria związków przyczynowych koniecznych i przypadkowych | str. 578
8.1. Teoria nieuniknionego związku przyczynowego | str. 581
8.2. Ocena teorii związków przyczynowych koniecznych i przypadkowych | str. 582
9. Projekty unifikacyjne prawa czynów niedozwolonych | str. 584
9.1. Principles of European Tort Law | str. 585
9.2. Draft Common Frame of Reference | str. 588
9.3. Ocena propozycji zawartych w projektach unifikacyjnych prawa czynów niedozwolonych | str. 590
Podsumowanie | str. 591
Uwagi końcowe | str. 603
Bibliografia | str. 607
Orzecznictwo polskie | str. 623
Orzecznictwo zagraniczne | str. 631
