WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1 ODRODZENIE POLSKI (1914–1918) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.1 Sprawa Polska przed I wojną światową . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.2 Orientacje polityczne na ziemiach Polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.3 Kwestia Polska na początku I wojny światowej . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.4 Umiędzynarodowienie sprawy polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.5 Rewolucja bolszewicka i jej następstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.6 Sytuacja na ziemiach polskich w październiku i listopadzie 1918 r. 18
2 KONSOLIDACJA PAŃSTWA (1918–1921) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.1 Powstanie władz centralnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.2 Walka o kształt państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.3 Wojna polsko-radziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
2.4 Ustalenie granicy zachodniej i północnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.5 Konstytucja marcowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
3 PROBLEMY I KONFLIKTY (1921–1923) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3.1 Kształt społeczny i gospodarczy Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3.2 Kultura polska na progu niepodległości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.3 Narastanie konfliktu wewnętrznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
3.4 Rok 1923 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.5 Położenie międzynarodowe Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
4 PRÓBY STABILIZACJI (1924–1926) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
4.1 Reforma skarbowo-walutowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
4.2 Trwałe prowizorium rządowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
4.3 Narodziny systemu lokarneńskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
4.4 Trudności stabilizacji gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
4.5 W poszukiwaniu koalicji rządzącej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
5 POCZĄTEK RZĄDÓW SANACJI (1926–1930) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
5.1 Przewrót majowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
5.2 Nowy system rządów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
historia_.indb 654 2017-07-11 15:16:19
5.3 Ożywienie gospodarcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
5.4 Sejm drugiej kadencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
5.5 Położenie międzynarodowe Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
6 W CZASIE WIELKIEGO KRYZYSU (1930–1935) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
6.1 Wybory brzeskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
6.2 Kryzys gospodarczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
6.3 Umacnianie dyktatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
6.4 Polityka równowagi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
6.5 Konstytucja kwietniowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
7 OSTATNIE LATA II RZECZYPOSPOLITEJ (1935–1939) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
7.1 Sanacja bez Piłsudskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
7.2 Stabilizacja władzy sanacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
7.3 Próby kierowania gospodarką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
7.4 Polityka zagraniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
7.5 W przededniu wojny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
7.6 Społeczeństwo i kultura II Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
8 GROŹBA ZAGŁADY (1939–1941) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
8.1 Kampania wrześniowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
8.2 „Przekształcenia terytorialno-polityczne” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
8.3 Polityka niemiecka na ziemiach okupowanych . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
8.4 Polityka radziecka na zagarniętych terenach . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
8.5 Sprawa Polska na arenie międzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
8.6 Początki podziemia w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
9 U BOKU WIELKIEJ TRÓJKI (1941–1943) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
9.1 Konsekwencje najazdu niemieckiego na ZSRR . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
9.2 Współpraca polsko-radziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
9.3 W okupowanym kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
9.4 Rozwój podziemia w kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
9.5 Ku zerwaniu stosunków polsko-radzieckich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
10 GWAŁT NA POLSCE (1943–1945) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
10.1 Wokół konferencji w Teheranie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
10.2 Pod okupacją hitlerowską . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
10.3 Nadejście frontu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
10.4 Powstanie Warszawskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
10.5 Fakty dokonane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
10.6 W cieniu Jałty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
11 WPROWADZENIE „DEMOKRACJI LUDOWEJ” (1945–1947) . . . . . . . . . . . . . 171
11.1 Rząd Jedności Narodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
11.2 Nowa Polska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
11.3 Nadzieje na wybory i blok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
11.4 Referendum i wybory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
historia_.indb 655 2017-07-11 15:16:19
11.5 Emigracyjne dylematy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
11.6 Sytuacja społeczno-gospodarcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
12 MONOPOLIZACJA WŁADZY (1947–1950) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
12.1 Likwidacja opozycji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
12.2 Ku przymusowej jedności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
12.3 Początek rządów PZPR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
12.4 Plan 3-letni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
12.5 Sowietyzacja kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
12.6 Na obczyźnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
13 APOGEUM STALINIZMU (1950–1953) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
13.1 Terror stalinowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
13.2 Rządy bezprawia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
13.3 Konstytucja PRL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
13.4 Niewolenie umysłów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
13.5 Początek planu 6-letniego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
14 ODWILŻ (1953–1956) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
14.1 Po śmierci Stalina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
14.2 Industrializacja i załamanie gospodarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
14.3 Początki odwilży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
14.4 Poza krajem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
14.5 Wiosna 1956 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
14.6 Wokół poznańskiego czerwca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
15 ZAWIEDZIONE NADZIEJE (1956–1959) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
15.1 Październik 1956 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
15.2 Zahamowanie przemian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
15.3 Kres złudzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
15.4 Sytuacja ekonomiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
15.5 Na obczyźnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
15.6 Życie społeczne i kulturalne w latach pięćdziesiątych . . . . . . . . . . . 286
16 W BEZRUCHU (1959–1964) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
16.1 Nowy cykl gospodarczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
16.2 Mała stabilizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
16.3 Trwanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
16.4 Dokręcanie śruby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
17 SPRZECZNE PRĄDY (1964–1967) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
17.1 Rosnące trudności gospodarcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
17.2 Cisza przed burzą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
17.3 Wokół Millenium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
17.4 Ofensywa „partyzantów” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
17.5 Na emigracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
historia_.indb 656 2017-07-11 15:16:19
18 MIĘDZY MARCEM I GRUDNIEM (1968–1970) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
18.1 Marzec 1968 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
18.2 Odcinanie skrzydeł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
18.3 Ku normalizacji stosunków z RFN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
18.4 Kryzys społeczno-ekonomiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
18.5 Grudzień 1970 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340
18.6 Życie społeczne i kulturalne w latach sześćdziesiątych . . . . . . . . . . 346
19 CUD NA KREDYT (1971–1976) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
19.1 Konsolidacja nowej ekipy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
19.2 Rozwój gospodarczy na kredyt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
19.3 Pozorny dynamizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
19.4 Pękanie monolitu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
19.5 Wokół zmian konstytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
19.6 Na emigracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
20 KU PRZEŁOMOWI (1976–1980) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
20.1 Czerwiec 1976 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
20.2 Załamanie gospodarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
20.3 Samoobrona społeczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387
20.4 Polak papieżem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
20.5 Dojrzewanie buntu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
20.6 Życie społeczne i kulturalne w latach siedemdziesiątych . . . . . . . . . 404
21 POD ZNAKIEM „SOLIDARNOŚCI” (1980–1981) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
21.1 Strajki i porozumienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
21.2 Pierwsze miesiące „Solidarności” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
21.3 Samoograniczająca się rewolucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417
21.4 Memento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
21.5 Droga ku konfrontacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424
22 STAN WOJENNY I „POWOJENNY” (1981–1988) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
22.1 Stan wojenny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
22.2 Szczególne regulacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
22.3 Stagnacja społeczno-gospodarcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
22.4 Od nowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445
22.5 Porażka władzy i społeczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448
23 POCZĄTEK TRANSFORMACJI USTROJOWEJ (1988–1993) . . . . . . . . . . . . . . 453
23.1 Strajki i brak porozumienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453
23.2 Wokół „okrągłego stołu” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457
23.3 Upadek komunizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461
23.4 Rząd Mazowieckiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463
23.5 Społeczeństwo i kultura lat osiemdziesiątych . . . . . . . . . . . . . . . . . 470
23.6 Od wyborów prezydenckich do parlamentarnych . . . . . . . . . . . . . . 473
23.7 Okres Sejmu pierwszej kadencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
historia_.indb 657 2017-07-11 15:16:19
24 KONTYNUACJA CZY ZAHAMOWANIE ZMIAN? (1993–1997) . . . . . . . . . . . . 488
24.1 Początek rządów koalicji SLD-PSL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488
24.2 Ku nowym wyborom parlamentarnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497
24.3 Położenie międzynarodowe Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
24.4 Gospodarka i społeczeństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506
25 KOHABITACJA PRZEŁOMU STULECI (1997–2001) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
25.1 Początek rządów AWS-UW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
25.2 Sytuacja wewnętrzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512
25.3 Rząd w mniejszości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518
25.4 Położenie międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523
25.5 Polska i Polacy na progu nowego tysiąclecia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
26 PEŁNIA WŁADZY POSTKOMUNISTÓW (2001–2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533
26.1 Nowy rząd na starcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533
26.2 Kryzys i upadek rządu Millera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535
26.3 Polityka zagraniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543
26.4 Polska w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547
26.5 Postkomuniści na równi pochyłej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 550
27 WOJNA POLSKO-POLSKA (2005–2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558
27.1 Falstart IV Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558
27.2 Początek rządów PO i PSL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572
27.3 Rosnące napięcie wewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 576
27.4 Polityka zagraniczna na rozdrożu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581
27.5 Gospodarka w pierwszej dekadzie XXI w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 588
28 POLSKA WE MGLE (2010–2015) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592
28.1 Katastrofa smoleńska i jej konsekwencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592
28.2 Pełnia władzy PO-PSL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 595
28.3 Druga kadencja premiera Tuska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602
28.4 Schyłek rządów PO-PSL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 609
28.5 Polityka zagraniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614
28.6 Polska i Polacy w ostatnich latach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622
WYKAZ WAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 630
INDEKS NAZWISK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 634
historia_.indb 658 2017-07-11 15:16:19