Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Marginesy. Tom 4
„Marginesy” – podtytuł czwartego tomu serii wydawniczej Życie prywatne Polaków w XIX wieku – wymaga wyjaśnienia. Wydane do tej pory tomy koncentrowały się wokół problematyki prywatności i codzienności Polaków widzianej przez pryzmat ról w społeczeństwie i rodzinie, zjawiska mody, brały pod uwagę perspektywę życia prywatnego autorów kolekcji listów, odsłaniały prywatną stronę karier Polaków. Bazę źródłową tych opracowań stanowiły w przeważającej mierze materiały prywatne wytworzone przez elity społeczne (ziemiaństwo, arystokrację, inteligencję). Wyłaniający się z nich obraz życia społecznego, w odczuciu redaktorów serii, wydawał się niepełny i zniekształcony, pomijano bowiem prywatność najliczniejszych, a jednocześnie pozostawiających najbardziej enigmatyczny ślad w źródłach, niższych warstw społecznych. Problematyka relacji społecznych i realiów życia codziennego mieszkańców wsi, miasteczek, ubogich dzielnic rozrastających się miast na ziemiach polskich w XIX stuleciu stanowi ważny i ciągle niedostatecznie zbadany obszar. Autorzy zamieszonych artykułów ukazali nie tylko różne, niedoświetlone areny życia społecznego Polaków: koszary żołnierzy polskich walczących u boku Napoleona, robotnicze dzielnice Łodzi z przełomu wieku XIX i XX, wsie w guberni płockiej w dobie pouwłaszczeniowej, biura guberni grodzieńskiej i ubogie dzielnice Wilna w I połowie XIX w., warmińskie chaty, miasteczka Królestwa Polskiego, prowincjonalne szpitale, przytułki. Podjęli również dociekania na temat warunków socjalno-bytowych, kwestii higienicznych i zdrowotnych, patologii społecznych, rytmu życia codziennego niższych warstw społecznych, świątecznych rytuałów, stosunku do śmierci, edukacji, subsydiarności. Tom obejmuje też problematykę pogranicza kulturowego i grup etnicznych znajdujących się na marginesie społeczeństwa zamieszkującego
ziemie polskie. Nowe obszary badawcze wymagały wglądu w nowe źródła historyczne lub wykorzystania w innym kontekście i dla innych celów źródeł już wcześniej badanych. Pośród nich znajdziemy zapisy testamentowe reprezentantów różnych grup społecznych, źródła prasowe, formularze osobowe urzędników, źródła epistolarne, pamiętniki i wspomnienia, protokoły instytucji pomocowych.
Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak, Życie prywatne Polaków w XIX w. „Marginesy” – wprowadzenie 7
Sceny, ludzie, zjawiska na marginesach 17
Tadeusz Srogosz, Mit wzniosłości (sublimacji) a egzystencja żołnierzy polskich w latach 1806–1807 19
Dariusz Złotkowski, Ostatnia odsłona prywatnego życia Polaków w XIX w. Testament jako źródło historyczne 35
Maria Korybut-Marciniak, Drogi do ubóstwa. Protokół parafialny opiekuna ubogich Teodora Herburtta – źródło do portretu warstw spauperyzowanych w Wilnie w pierwszej połowie XIX w 57
Jolanta Kowalik, „Prywatne sprawy” urzędników w guberni grodzieńskiej za panowania Mikołaja I w świetle materiałów archiwalnych Narodowego Archiwum Historycznego Białorusi w Grodnie 75
Adrianna Czekalska, Mroczne życie prywatne łódzkich kobiet – przyczynek do problemu „fabrykantek aniołków” w świetle „Gońca Łódzkiego” 89
Choroba, pożar, śmierć 105
Kinga Raińska, Katary, reumatyzmy i histerie… Choroby młodych kobiet i troska o utrzymanie zdrowia w XIX w. w świetle rozważań teoretycznych 107
Maria Korybut-Marciniak, Działalność Wydziału Ratowania Chorych Wileńskiego Towarzystwa Dobroczynności w pierwszych dekadach XIX w 137
Marta Milewska, Ludność wiejska a opieka medyczna w guberni płockiej w drugiej połowie XIX i na początku XX w 153
Anna Czerniecka-Haberko, Władysław Wojciech Wrześniowski (1865–1940). Portret prowincjonalnego lekarza 171
Wojciech Jerzy Górczyk, Śmierć w rodzinie Krasińskich z perspektywy prywatności. Eliza z Branickich Krasińska – życie w cieniu śmierci 187
Marcin Sebastian Halicki, Pogranicze w ogniu. Pożary Raczek w latach 1811–1911 209
Tożsamość i kultura mniejszości 237
Izabela Lewandowska, Warmiacy w XIX w. – rozważania nad tożsamością i pograniczem kulturowym 239
Grażyna Czerniak, Elementy codzienności społeczności ukraińskiej/rusińskiej w XIX w. w świetle czasopisma ,,Wisła” 267
