Aspekt tematyczny w informacyjnej strukturze wypowiedzi
Monografia dotyczy polskich relatywizatorów czyli wykładników aspektu tematycznego w strukturze informacyjnej wypowiedzi. Autorka omawia dwa typy wyrażeń pełniących we współczesnej polszczyźnie tego rodzaju funkcje: jednostki leksykalne (np. wyrażenia pod względem, w aspekcie, jako) i operacyjne (przysłówki tematyzujące, narzędnik względu, frazy tworzone z udziałem przyimków, wybrane operacje repetycyjne). Kwestie czysto lingwistyczne, związane z sygnalizowaniem, z jakiego punktu widzenia i pod jakim względem ma być charakteryzowany dany obiekt, wyprowadzają badacza w sferę zasadniczych problemów z jednej strony ontologicznych, z drugiej zaś epistemologicznych.
Wyrażenia będące wykładnikami aspektu, w jakim ujmowane są w mowie poszczególne obiekty, to swoiste remedium języka na ograniczenia poznawcze podmiotów mówiących. Siłami ludzkiego rozumu nie sposób odkryć ogółu prawd, nie tylko absolutnych, skazani więc jesteśmy na gromadzenie wiedzy cząstkowej, dostępnej z pewnych tylko punktów widzenia, z określonych perspektyw. Ponieważ wiedza jednostki, a także ogółu jednostek, jest niekompletna, nie możemy zagwarantować również jej definitywnego usystematyzowania w realizowanych wypowiedziach. Język przychodzi jednak w sukurs, oferując środki, które przeciwdziałają mówieniu o danym przedmiocie tylko części prawdy, w taki sposób, jakby się przekazywało o nim całą wiedzę, i które tym samym zapobiegają nieadekwatności czy wręcz ewidentnym
fałszom. Ujmując rzeczy z różnych punktów widzenia i w różnych aspektach, odkrywamy o nich ciągle nowe prawdy, które pozwalają zbliżać się krok po kroku, na tyle, na ile to możliwe, do względnie całościowej wiedzy na dany temat. Względność zapewnia, paradoksalnie, pożądaną dozę obiektywizmu.
Książka poświęcona jest analizie leksykalnych i zgramatykalizowanych lub gramatykalizujących się relatywizatorów, należących do systemu współczesnej polszczyzny.
******
The Thematic Aspect in the Informational Structure of Utterances. How Knowledge is Made Broader and Integral
The monograph concerns Polish relativizing expressions, i.e. exponents of different aspects of objects that are spoken about. The author discusses two types of expressions which have such functions in contemporary Polish: lexical units (expressions such as pod względem, w aspekcie, jako) and operational (thematic adverbs, relativizing expressions, prepositional phrases and selected repetitive operations). Purely linguistic issues, related to signalling from which point of view and in what respect a given subject is to be characterized, introduce the researcher to the broad area of fundamental ontological and epistemological problems.
Wprowadzenie 7
Rozdział 1. Miejsce aspektu tematycznego w strukturze informacyjnej wypowiedzi 27
1.1. Struktura tematyczno-rematyczna: podstawowe kategorie i pojęcia 27
1.2. Wykładniki struktury tematyczno-rematycznej 34
1.3. Informacja o strukturze tematyczno-rematycznej w znaczeniach jednostek leksykalnych 40
Rozdział 2. Leksykalne wykładniki aspektu tematycznego 50
2.1. Pod względem wśród rzeczy podobnych 52
2.2. Jako 58
2.2.1. Porządkowanie pola badawczego 60
2.2.2. Jako w literaturze lingwistycznej 77
2.2.3. Filozoficzne qua-teorie 88
2.2.4. Formalne własności jako 95
2.2.5. Jako w strukturze tematyczno-rematycznej wypowiedzenia 105
2.2.6. Znaczenie słowa jako 114
2.3. W charakterze, w roli, w funkcji 135
2.4. W kategoriach, w terminach 153
2.5. W świetle, z punktu widzenia, pod kątem 160
2.6. Od w zakresie i w dziedzinie do w obszarze i na gruncie 178
2.7. Z jednej strony_, z drugiej strony_ 185
2.8. O tyle_, o ile_ 199
Rozdział 3. Zgramatykalizowane wykładniki aspektu tematycznego 210
3.1. Przysłówki tematyzujące 211
3.2. Narzędnik względu 217
3.3. Wyrażenia przyimkowe 223
3.4. Operacje repetycyjne 228
Kilka słów podsumowania 238
Bibliografia 242
Indeks nazwisk 254
Summary 257
