Człowiek a polityka. Zarys psychologii politycznej
Książka w systematyczny sposób przedstawia psychologiczne aspekty politycznego myślenia i działania. Analizuje źródła preferencji i niechęci wobec różnych politycznych opcji, motywy aktywności politycznej oraz związki między przekonaniami, rodzajem przeżywanych emocji i stałymi właściwościami psychologicznymi, a stylem uprawiania polityki (sposobem funkcjonowania w konflikcie, stosunkiem do opozycji, skłonnością do współpracy międzynarodowej lub eskalowania sporów, konformizmem vs. niezależnością wobec własnej grupy partyjnej itp.). Autorka ukazuje także wpływ najbliższego otoczenia (rodziny, bliskich znajomych, środowiska pracy) i szerszego klimatu społecznego, w jakim żyje człowiek (m.in. tradycji kulturowych, systemu politycznego) oraz mediów na przekonania, postawy i zachowania polityczne, zwłaszcza na akceptowane kryteria sprawiedliwości, oczekiwania wobec państwa i wagę różnych spraw w polityce państwa. Omawiane pojęcia i prawidłowości myślenia oraz działania w świecie polityki są odnoszone do aktualnych wydarzeń politycznych tak krajowych, jak i międzynarodowych. Książka adresowana jest przede wszystkim do studentów nauk społecznych i humanistycznych, choć każdy, kto chce zrozumieć skąd się biorą różnice w politycznym myśleniu i działaniu – znajdzie coś dla siebie.
Rozdział 1. Psychologia polityczna jako nauka. Czym się zajmuje i jak się rozwija 11
1.1. Psychika i polityka: bliskie związki 11
1.2. Psychologia polityczna: różne podejścia, ważniejsze dokonania i fazy rozwoju 13
1.3. Rozwój psychologii politycznej w Polsce 19
1.4. "Upolitycznienie" psychologii politycznej czy jej apolityczność? 20
Cele i struktura książki 23
Rozdział 2. Myślenie polityczne: podstawowe kategorie rozumienia i oceny zjawisk politycznych 25
2.1. Relacje między jednostką a grupą: indywidualizm i kolektywizm 26
2.1.1. Kolektywizm i indywidualizm jako przekonania normatywne - teoria Janusza Reykowskiego 28
2.1.2. Geneza orientacji kolektywistycznej i indywidualistycznej 31
2.1.3. Wartości i cele życiowe jako elementy orientacji kolektywistycznej i indywidualistycznej 33
Blok rozszerzający 2a Orientacje indywidualistyczne i kolektywistyczne a postawy i zachowania polityczne w Polsce 38
2.2. Relacje między jednostkami oraz między grupami: orientacja równościowa i hierarchiczna 41
2.2.1. Normatywne przekonania 41
2.2.2. Autorytaryzm 43
Blok rozszerzający 2b Autorytaryzm a orientacja kolektywistyczna - badanie warszawskich studentów 47
2.2.3. Autorytaryzm a preferencje i postawy polityczne 50
2.2.4. Orientacja na dominację społeczną 52
2.2.5. Zagrożenie a autorytaryzm i orientacja na społeczną dominację 56
2.2.6. Autorytaryzm i wartości samokierowania a zmiana systemu politycznego 57
2.3. Orientacja prawicowa i lewicowa 58
Blok rozszerzający 2c Jak widzą lewicę i prawicę jej zwolennicy i przeciwnicy 60
2.3.1. Lewica-prawica jako wymiar osobowości: rola skryptów afektywnych 63
2.4. Formalne cechy systemu przekonan 65
2.4.1. Otwartość–zamkniętość poznawcza, czyli poziom dogmatyzmu 65
2.4.2. Myślenie ideologiczne – polaryzacja afektywna 68
2.5. Zaufanie do ludzi 70
2.6. Psychologiczne powody błędów w myśleniu politycznym 76
2.6.1. Nieostrość pojęć politycznych 76
2.6.2. Złożoność i integracja w myśleniu 77
2.6.3. Schematy atrybucyjne 79
2.6.4. Atrybucja odpowiedzialności 81
2.6.5. Atrybucja odpowiedzialności a schematy płci 84
2.6.6. Błąd fałszywej powszechności, czyli złudzenie konsensusu 85
2.7. Emocje w myśleniu politycznym 86
2.8. Myślenie grupowe 91
Rozdział 3. Sprawiedliwość 94
3.1. "Każdemu według zasług", czyli sprawiedliwość merytokratyczna 95
3.1.1. Słuszna wymiana - teoria słuszności (equity theory) 96
3.1.2. Co jest "zasługą", - czyli co może być podstawą słusznych roszczeń 98
3.2. "Każdemu według potrzeb": jakie potrzeby i kiedy powinny być uwzględnione w sprawiedliwym podziale dóbr 103
Blok rozszerzający 3a Czy w Polsce zmieniają się kryteria sprawiedliwego wynagradzania 108
3.3. "Każdemu tyle samo", czyli reguła równości 109
Blok rozszerzający 3b Kiedy względna równość i uwzględnianie potrzeb są bardziej sprawiedliwe niż czyste uwzględnianie zasług. Nowe podejścia badawcze 110
3.4. Sprawiedliwość proceduralna 113
3.5. Poczucie niesprawiedliwości: powstawanie 114
3.6. Konsekwencje poczucia niesprawiedliwości 117
3.7. Poczucie krzywdy odniesione do własnej grupy narodowej 119
3.8. Ocena sprawiedliwości systemu społecznego 121
Rozdział 4. Socjalizacja polityczna. Rozwój zainteresowań , przekonań i zachowań politycznych 126
4.1. Dzieciństwo jako okres kształtowania się trwałych postaw politycznych 126
Blok rozszerzający 4a Postawy polityczne dorastającej młodzieży i jej rodziców w okresie ostrego konfliktu politycznego w Polsce 131
4.2. Przekonania i postawy polityczne a rozwój jednostki w ciągu całego życia 135
4.3. Przekonania i postawy polityczne jako efekt doświadczeń politycznych 137
Blok rozszerzający 4b Polityczne dzieciństwo polskich polityków średniego pokolenia 142
4.4. Nowe problemy i zaskakujące wyniki 144
Rozdział 5. Zainteresowanie polityką i aktywność polityczna 149
5.1. Systemowe i historyczno-kulturowe uwarunkowania zaangażowania politycznego 149
5.2. Formy aktywności politycznej 157
5.2.1. Aktywność skierowana na wywieranie wpływu politycznego 160
Blok rozszerzający 5a Posłowie sejmu kontraktowego (1989–1991). Typy ról poselskich 162
5.2.2. Aktywność konwencjonalna i niekonwencjonalna 163
5.2.3. Intensywność aktywności 164
5.2.4. Kolektywność aktywności politycznej 166
5.3. Psychologiczne uwarunkowania aktywności politycznej 169
5.3.1. 6 Wartości i motywy związane z aktywnością polityczną 169
Blok rozszerzający 5b Wartości młodej elity politycznej w Polsce 171
5.3.2. Rozwój moralny a aktywność polityczna 173
5.3.3. Potrzeby realizowane poprzez aktywność polityczna a sposób działania w polityce 175
Blok rozszerzający 5c Motywy aktywności politycznej a zachowania i przekonania polityczne młodych aktywistów polskich partii 179
5.3.4. Czynniki psychologiczne zwiększające subiektywne prawdopodobieństwo sukcesu w polityce: oczekiwania wpływu, skuteczność, odporność na stres i sposób funkcjonowania poznawczego 182
5.4. Aktywność polityczna jako efekt indywidualnej decyzji 188
5.5. Procesy grupowe związane z aktywnością polityczną 191
5.6. Konsekwencje partycypacji politycznej dla jednostki 194
5.7. Kobiety w polityce 198
Rozdział 6. Zachowania wyborcze 204
6.1. Dlaczego ludzie głosują lub nie głosują? 204
6.1.1. Tradycje kulturowe, historyczne i społeczne 205
6.1.2. Cechy sytuacji wyborczej a frekwencja 208
6.1.3. Indywidualne cechy osób głosujących i niegłosujących: miejsce w strukturze społecznej, poglądy i cechy mentalności . 212
6.1.4. Zróżnicowanie osób niegłosujących 218
6.2. Typy zaangażowania w wyborach a zagrożenia dla demokracji 220
6.3. Na kogo głosować? Czynniki wpływające na decyzje o poparciu wyborczym 220
6.4. Decyzje racjonalne, analityczne czy raczej heurystyczne? 221
6.5. Głosowanie tematyczne: postawa jako heurystyka 223
Blok rozszerzający 6a Stosunek do różych problemów jako wyznacznik preferencji wyborczych młodych Polaków 224
6.5.1. Dostęność postawy a jej wpływ na zachowania wyborcze 225
6.6. Interes ekonomiczny czy zinternalizowane wartości? 227
6.6.1. Portfel czy ideologia w wyborach Polaków? 230
6.6.2. Identyfikacja ideologiczna a preferencje wyborcze w Polsce 232
6.7. Identyfikacja z partią jako podstawa zachowań wyborczych 233
6.7.1. Identyfikacja partyjna a ocena działań partii i jej programu 235
6.8. Głosowanie skoncentrowane na osobie kandydata 238
6.9. Sekwencyjne modele zachowań wyborczych 247
Rozdział 7. Konflikty: przebieg i sposoby ich rozwiązywania 249
7.1. Sytuacje konfliktowe w polityce i ich znaczenie 249
7.2. Orientacje wobec konfliktu politycznego 255
7.3. Procesy prowadzące do destruktywnego przebiegu konfliktu 259
Blok rozszerzający 7a Przekonania utrudniające porozumienie izraelsko-palestyńskie: likwidowanie osiedli żydowskich w Strefie Gazy 262
7.4. Sposoby rozwiązywania konfliktów politycznych 264
7.5. Kultura a stosunek do konfliktów i style ich rozwiązywania 269
Rozdział 8. Nacjonalizm, patriotyzm i relacje międzynarodowe 272
8.1. Nacjonalizm jako ideologia 273
8.2. Nacjonalizm jako ruch polityczny 274
Blok rozszerzający 8a Postawy narodowe wśród członków polskich partii politycznych 276
8.3. Nacjonalizm jako proces budowania państwowości 277
8.4. Orientacje narodowe jednostek: nacjonalizm i patriotyzm 279
Blok rozszerzający 8b Jak mierzyć patriotyzm i nacjonalizm 282
8.5. Hierarchiczna struktura postaw narodowych: psychospołeczna geneza 285
Blok rozszerzający 8c Rodzaje dumy narodowej a nacjonalizm i ksenofobia 286
8.6. Postawy wobec własnego narodu a postawy wobec obcych 290
8.7. Typy postaw narodowych, spostrzeganie Unii Europejskiej a stosunek do integracji europejskiej 296
8.8. Uprzedzenia i stereotypy narodowe (etniczne) jako zjawisko społecznie podzielane 299
Rozdział 9. Media: czy i jak wpływają na przekonania, postawy i zachowania polityczne 306
9.1. Czy media mogą destabilizować i zmieniać systemy polityczne 306
9.2. Mechanizmy oddziaływania mediów na jednostki 308
9.2.1. Wpływy informacyjne. Selektywność odbioru i selektywność nadawania 308
9.2.2. Obraz świata użytkowników mediów: efekty kultywacji 310
9.2.3. Wpływy normatywne: nadawanie politycznego sensu bieżącym zdarzeniom – tworzenie ram (framing) i ustalanie, co jest ważne (agenda setting) 314
9.2.4. Media jako źródło "społecznego dowodu słuszności" 319
Blok rozszerzający 9a Efekty podawania rozkładu opinii na postawy widzów 319
9.2.5. Wpływy emocjonalne: media wzbudzają emocje odbiorców 321
Blok rozszerzający 9b Negatywne reklamy polityczne: nielubiane, ale pamiętane 323
9.2.6. Techniki wytwarzania emocji: kreowanie obrazów poruszających odbiorców 324
Blok rozszerzający 9c Jacy politycy są "medialni" 326
9.2.7. "Peryferyjne" droga oddziaływania mediów 330
9.3. Iluzja odporności na oddziaływanie mediów: efekt osoby trzeciej 334
Blok rozszerzający 9d Spostrzegany wpływ telewizji na decyzje wyborcze różnych elektoratów: kampania prezydencka w Polsce roku 2000 336
9.4 Zjawisko wrogich mediów 339
Bibliografia 342
Indeks nazwisk 393
Indeks rzeczowy 409
