Czy włoska praca się opłaca?
Książka jest pierwszą w Polsce próbą nakreślenia sytuacji wykwalifikowanych Polek zatrudnionych na włoskim rynku pracy po akcesji naszego kraju do Unii Europejskiej w 2004 r. Na tle współczesnych oraz historycznych migracji z Polski do Włoch przedstawiono wyniki unikatowych jakościowych i ilościowych badań powtórzonych, w których Polki opisują charakterystykę swojego zatrudnienia, omawiając jego warunki, podejmowane strategie rozwoju, swoje oczekiwania oraz istniejące ograniczenia w budowaniu kariery.
Pierwszą z mocnych stron monografii jest bardzo szeroki kontekst. Migracje Polek do Włoch poznajemy wraz z tłem historycznym, kulturalnym, uwarunkowaniami politycznymi. […] Zdecydowanie warta podkreślenia jest metodologia badań Autorki, która zrealizowała badania podłużne, uzyskując dostęp do tych samych respondentek w 2009 i 2019 roku. Ten rodzaj badań jest trudny w realizacji, [szczególnie] […] w społeczności migranckiej. Trzecią mocną stroną monografii jest fakt, że badania były prowadzone z pozycji insidera, co dało Autorce doskonały wgląd w środowisko polskich migrantek we Włoszech. I wreszcie docenienia wymaga ogromna praca dokumentacyjna. Oprócz badań własnych Kamila Kowalska szczegółowo analizuje zapisy historyczne, dane statystyczne oraz stan prawny, jasno i przejrzyście budując kontekst indywidualnych ścieżek migrantek. (Z recenzji dr hab. prof. UJ Magdaleny Ślusarczyk, Instytut Socjologii UJ)
Praca koncentruje się na ekonomicznych aspektach migracji Polek, przy czym łączy perspektywy: teoretyczną, prawną, historyczną, statystyczną i empiryczną. Kamila Kowalska opisuje realia funkcjonowania na włoskim rynku zatrudnienia polskich kobiet, które mieszkają i pracują we Włoszech od kilkudziesięciu, kilkunastu lat. […] Na podstawie swoich badań wykazuje, jak mimo wzrostu kompetencji zawodowych i językowych niekoniecznie poprawiła się ich sytuacja zawodowa, co wynika z cech włoskiego rynku pracy, takich jak jego segmentacja, zakorzeniona szara strefa, ale też trudności w nostryfikacji dyplomów czy brak możliwości awansu (mobilności wertykalnej) w miejscu pracy. Autorka ciekawie pokazuje strategie stosowane przez niektóre rozmówczynie w celu poprawy ich sytuacji na rynku pracy i decydującą rolę cech osobowościowych. (Z recenzji dr hab. prof. UAM Izabelli Main, Instytut Antropologii i Etnologii, Centrum Badań Migracyjnych UAM)
*********
Does Work in Italy Pay Off? The Employment of Qualified Polish Women in Italy Against Polish-Italian Migrations
The book is the first attempt to outline the situation of qualified Polish women employed in the Italian job market after Poland joined the European Union in 2004. Against the background of contemporary and historic migrations from Poland to Italy, the author presents the results of unique qualitative and quantitative repeated research in which the Poles characterize their employment and its conditions, adopted strategies for development and the existing barriers in building a career.
*********
Dr Kamila Kowalska (ORCID 0000-0003-3477-9633) – prawniczka, ukończyła też stosunki międzynarodowe na Uniwersytecie Wrocławskim. Tytuł doktora nauk społecznych w dyscyplinie nauki o polityce i administracji uzyskała na Wydziale Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego. Od 2003 roku jest związana z Rzymem, gdzie prowadziła pracę dydaktyczną i badania naukowe w zakresie migracji Polaków do Włoch. Współpracowała m.in. z Caritas Italiana, Centrum Studiów i Badań Idos (wydawcą Dossier Statistico Immigrazione) oraz z Instytutem Badań nad Ludnością i Polityką Społeczną przy Consiglio Nazionale delle Ricerche. Wykładała socjologię pracy na Uniwersytecie La Sapienza. Od 2010 roku zatrudniona w Ambasadzie RP w Rzymie, gdzie zajmuje się prawem pracy i polityką polonijną. Współpracowniczka Ośrodka Badań nad Migracjami UW.
Wprowadzenie 13
CZĘŚĆ PIERWSZA
Różne aspekty migracji Polaków do Włoch
1. Zarys teorii w rozważaniach nad polskimi
migracjami do Włoch 21
1.1. Wstęp 21
1.2. Definiowanie migracji 23
1.2.1. Definicje migracji w kontekście polsko-
włoskim 25
1.2.2. Uczestnicy procesów migracji 25
1.2.3. Pracownicy migrujący w ramach swobody
przepływu pracowników 27
1.3. Wybrane teorie migracji zarobkowych 28
1.3.1. Model czynników wypychających i
przyciągających 29
1.3.2. Teoria dualnego rynku pracy 32
1.3.3. Sieci migracyjne 36
1.3.4. Migracje niepełne 40
1.3.5. Nowa ekonomiczna teoria migracji (NELM)
42
1.4. Aspekt genderowy w badaniach migracji
pracowniczych 45
1.5. Podsumowanie 55
2. Aspekty polityki migracyjnej Włoch i swoboda
przepływu pracowników 56
2.1. Wstęp 56
2.2. Typy polityki migracyjnej 57
2.3. Transformacja Włoch z państwa emigracji w
państwo imigracji 58
2.4. Krótki zarys przemian we włoskiej polityce
migracyjnej 60
2.5. Swoboda przepływu pracowników jako szczególny
przejaw polityki migracyjnej 64
2.5.1. Obecne podstawy prawne dla swobody
przepływu pracowników oraz wybrane problemy jej
funkcjonowania 65
2.5.2. Równość traktowania w ramach swobody
przepływu pracowników 67
2.5.3. Ograniczenia w swobodzie przepływu
pracowników 69
2.5.4. Prawa członków rodzin pracowników
migrujących 70
2.6. Koordynacja systemów zabezpieczenia
społecznego pracowników migrujących 71
2.7. Wzajemne uznawanie kwalifikacji zawodowych 74
2.8. Okresy przejściowe dotyczące swobody
przepływu pracowników 76
2.9. Podsumowanie 78
3. Analiza historyczna obecności Polaków we
Włoszech 80
3.1. Wstęp 80
3.2. Etapy migracji polsko-włoskich 82
3.2.1. Mobilność polsko-włoska od zarania
zjawiska do okresu zaborów 83
3.2.1.1. Migracje religijne oraz polityczne
84
3.2.1.2. Dwustronna mobilność związana
z rozwojem relacji politycznych 87
3.2.1.3. Wyjazdy naukowe i tradycja Grand
Tour 89
3.2.1.4. Organizacja polskiego życia
imigracyjnego w Rzymie 94
3.2.2. Ruchy migracyjne Polaków i Włochów w
okresie zaborów 95
3.2.2.1. Polacy walczący we Włoszech:
Legiony Polskie 96
3.2.2.2. Migracje i powiązania kulturalne 98
3.2.3. Lata 1918–1939: migracje handlowe,
zawodowe i początki organizacji polonijnych 100
3.2.4. II wojna światowa: migracje żołnierskie
103
3.2.5. Lata 1945–1989: migracje powojenne i
uchodźcze 106
3.2.5.1. Społeczność polska we Włoszech po
zakończeniu II wojny światowej 106
3.2.5.2. Migracje o charakterze politycznym
i ideologicznym 110
3.2.6. Migracje zarobkowe w okresie 1989–2004
115
3.2.7. Migracje poakcesyjne w ramach swobody
przepływu pracowników 118
3.3. Podsumowanie 119
4. Migracje Polaków do Włoch w ujęciu
statystycznym 120
4.1. Wstęp 120
4.2. Źródła danych 121
4.3. Migracje Polaków do Włoch: przepływy i zasoby
122
4.3.1. Migracje w latach 1945–1978 122
4.3.2. Migracje w latach 1979–1989 125
4.3.3. Migracje w latach 1989–2004 127
4.3.4. Migracje poakcesyjne 130
4.4. Profil polskiego migranta we Włoszech 135
4.4.1. Płeć 136
4.4.2. Wiek 138
4.4.3. Wykształcenie 140
4.4.4. Stan cywilny 142
4.4.5. Rozmieszczenie geograficzne 143
4.5. Podsumowanie 145
5. Zatrudnienie Polaków na włoskim rynku pracy
w pierwszej dekadzie obowiązywania swobody
przepływu pracowników 147
5.1. Wstęp 147
5.2. Charakterystyka włoskiego rynku zatrudnienia
cudzoziemców 149
5.3. Cudzoziemcy na włoskim rynku pracy w dekadę
obowiązywania swobody przepływu pracowników 152
5.4. Polscy poakcesyjni migranci zarobkowi we
Włoszech 155
5.4.1. Zatrudnienie polskich pracowników we
Włoszech w latach 2004–2017 157
5.4.2. Sektory zatrudnienia Polaków w okresie
poakcesyjnym 160
5.4.3. Polacy na włoskim rynku pracy w okresie
kryzysu 163
5.5. Podsumowanie 168
CZĘŚĆ DRUGA
Własne badania empiryczne
6. Polki na włoskim rynku pracy w latach 2009–2019 w
świetle badań empirycznych 171
6.1. Wstęp 171
6.2. Projekt badawczy „Polki na włoskim rynku
pracy w latach 2009–2019” 172
6.2.1. Geneza projektu badawczego 173
6.2.2. Badanie z 2009 r. 175
6.2.3. Hipoteza i pytania badawcze w badaniach
powtórzonych w latach 2016–2019 178
6.3. Metodologia i główne etapy badań powtórzonych
179
6.3.1. Pierwszy etap badań – badania
kwestionariuszowe (PAPI) 181
6.3.2. Drugi etap badań – pogłębione wywiady
indywidualne (IDI) 182
6.4. Prezentacja wyników badań 184
6.4.1. Polki na włoskim rynku pracy w latach
2009–2019: bilans korzyści i strat 185
6.4.1.1. Postrzeganie rynku pracy przez
polskie pracowniczki 190
6.4.1.2. Przyczyny dyskryminacji polskich
pracowników w opinii respondentek 191
6.4.2. Mobilność zawodowa Polek we Włoszech po
2009 r. 194
6.4.2.1. Podjęte strategie mobilności
zawodowej 196
6.4.2.2. Główne przyczyny stagnacji
zawodowej 198
6.4.3. Wpływ kryzysu gospodarczego oraz swobody
przepływu pracowników na pracę Polaków we
Włoszech 199
6.4.3.1. Kryzys gospodarczy jako czynnik
motywujący 201
6.4.3.2. Wpływ swobody przepływu pracowników
na zatrudnienie Polaków we Włoszech 201
6.4.4. Plany respondentek na przyszłość 205
6.4.4.1. Dylemat decyzji o pozostaniu lub
wyjeździe 206
6.4.4.2. Czynniki determinujące wyjazd do
Polski lub pozostanie we Włoszech 208
6.5. Podsumowanie 214
7. Wnioski z badań nad statusem Polek na włoskim
rynku pracy 215
7.1. Wstęp 215
7.2. Postrzeganie przez Polki włoskiego rynku
pracy 215
7.3. Strategie mobilności respondentek 217
7.4. Wpływ kryzysu gospodarczego na kariery
uczestniczek badań 218
7.5. Wpływ swobody przepływu pracowników na
kariery uczestniczek badań 219
7.6. Plany na przyszłość respondentek w świetle
przeprowadzonych badań 220
7.7. Trzy scenariusze zachowań Polek na włoskim
rynku pracy 220
7.7.1. Sukces zawodowy po włosku 221
7.7.2. Matka Polka na włoskim rynku
zatrudnienia 222
7.7.3. Włoska praca nie popłaca 223
7.8. Podsumowanie 224
Zakończenie 225
Wykaz źródeł 228
Spis fotografii, tabel i wykresów 245
