Homo ludens. Zabawy i rozrywki na co dzień i od święta w dziejach krajów Europy Środkowej i ich sąsiadów
W pracy znajdują się artykuły przedstawicieli różnych dyscyplin z zakresu nauk humanistycznych i społecznych z wielu ośrodków akademickich polskich i krajów sąsiednich. Zawarte w książce teksty dotyczą dnia codziennego różnych grup społecznych w kontekście wszelkiego rodzaju zabaw, rozrywek, spędzania czasu wolnego, wszelkich form odpoczynku czy też aktywności fizycznej i umysłowej w dziejach krajów europejskich.
Chcemy podziękować Autorom zamieszczonych w zbiorze artykułów, że zechcieli wypowiedzieć się na temat czasu wolnego oraz codziennych zabaw i rozrywek. Są to uczeni związani zarówno z białoruskimi, czeskimi i słowackimi ośrodkami akademickimi, jak i z polskimi ośrodkami naukowymi w Białymstoku, Bydgoszczy, Częstochowie, Gdańsku, Lublinie, Łodzi, Katowicach, Kielcach, Krakowie, Olsztynie, Opolu, Piotrkowie Trybunalskim, Poznaniu, Rzeszowie, Słupsku, Toruniu, Warszawie, Wrocławiu, Zielonej Górze. Są wśród nich doświadczeni badacze oraz początkujący naukowcy, co stwarza nadzieje na kontynuowanie badań nad prezentowanymi w tym tomie zagadnieniami w przyszłości (Ze Wstępu).
Słowo wstępne 5
CZĘŚĆ I
ŚREDNIOWIECZNE GRY 7
Michał Sołtysiak – Archeologia rzeczy – gry planszowe wikingów jako źródło poznania dawnych społeczności 9
Ewa Wielocha – Kościany przedmiot do gry z cmentarza przy kościele św. Jakuba Apostoła w Toruniu i analogiczne znaleziska z obszaru Europy Środkowej – problematyka funkcji 25
Marek Otisk – Ludi philosophorum: filozofowie i zabawy w średniowieczu 35
Izabela Gomułka – Ewolucja zabawek na przestrzeni wieków średnich 53
CZĘŚĆ II
DAMY I WOJOWNICY 61
Zbigniew Ignacy Brzostowski – „Jeżeli bowiem ktoś zapragnąłby latać, nic bardziej nie przypomina latania...” – czyli o przyjemnościach starożytnych Greków z ćwiczeń hippicznych 63
Remigiusz Gogosz – Kulturowa rola gier i sportu w świetle źródeł staroskandynawskich 77
Żaneta Chrzanowska – Motyw uczty w średniowiecznych kronikach z przełomu XI/XII wieku 95
Agnieszka Teterycz-Puzio – Codzienne przyjemności piastowskich księżnych (X-XIV w.) 109
Marek Radoch – Turniej dam jako przykład rozważań nad udziałem kobiet w potyczkach 125
CZĘŚĆ III
MUZYKA I TAŃCE 137
Lech Kościelak – Hieronim z Moraw – nauczyciel muzyki z XIII wieku 139
Sylwia Skiendziul – Postrzeganie kobiety tańczącej (w świetle rozmaitych średniowiecznych źródeł pisanych) 147
Damian Szweda – Muzykanci na dworze wielkiego mistrza Ulryka von Jungingen 157
Sylwia Konarska-Zimnicka – Ubiór tancerzy w świetle późnośredniowiecznych przekazów źródłowych 169
CZĘŚĆ IV
STAROPOLSKIE HULANKI 179
Beata Wojciechowska – Zapusty w kulturze późnośredniowiecznej Polski 181
Joanna Karczewska – „W karczmie nie masz pana” – staropolska karczma jako centrum rozrywki 191
Anna Odrzywolska-Kidawa – Poczciwe czy wszeteczne? Obraz biesiad u Mikołaja Reja 201
Анастасія Скеп’ян – Забавы пры дварах магнатаў ВКЛ у другой палове XVI – пачатку XVII ст 213
Tomasz Ciesielski, Monika Żeromska-Ciesielska – Zabawy domowe i towarzyskie w Rzeczypospolitej doby saskiej w świetle egodokumentów 227
CZĘŚĆ V
DAMY I PANOWIE – JAK BAWIONO SIĘ W XIX- I XX-WIECZNYCH SALONACH? 245
Małgorzata Nossowska – Paryskie wzorce – rozrywki i czas wolny w świetle prasy warszawskiej z 2. połowy XIX wieku 247
Anna Łysiak-Łątkowska – Uczucia, rozterki i refleksje w listach Tekli Żelechowskiej do Jacka Idziego Przybylskiego 261
Agnieszka Świętosławska – Tańce, drużbowie i Polska. Kilka uwag o treściach narodowych w XIX-wiecznych przedstawieniach krakowskich wesel 275
Aneta A. Duda – Formy spotkań familijnych i towarzyskich rodziny Radziwiłłów w XIX-XX wieku 295
Ireneusz Bieniecki – Kultura, rozrywka, sport i wypoczynek w życiu codziennym personelu Flotylli Pińskiej polskiej Marynarki Wojennej w latach 1919-1939 319
Wojciech Bejda – Wieloaspektowość spektakli historycznych w Wielkiej Brytanii w 1. połowie XX wieku 335
Lech Krzyżanowski – Rozrywki i formy wypoczynku międzywojennego środowiska sędziowskiego w Polsce 345
Robert Kuśnierz, Jurij Szapował – Jak zabawiali się enkawudziści? Kilka faktów z działalności szefa NKWD USRS Wsewołoda Balickiego i jego podwładnych 359
Beata Świacka-Kołczańska – Rozrywka w Auschwitz-Birkenau. Tortura i ucieczka 369
CZĘŚĆ VI
LITERACKIE I MALARSKIE KONTEKSTY 385
Monika Jankiewicz-Brzostowska – Elementy moralnej waloryzacji w wybranych przedstawieniach zabaw w ogrodach 387
Daniela Rywiková – Mors ludens. Zabawa, rozrywka, groteska i personifikacje Śmierci w sztuce i dyskursie moralistycznym późnego średniowiecza 405
Teresa Banaś-Korniak – Siedemnastowiecznego szlachcica polskiego smutki i zabawy. Motywy ludyczne w barokowych epigramatach Wespazjana Kochowskiego i Daniela Bratkowskiego 427
Paweł Maciąg – Gry i zabawy utrwalone przez artystów europejskich pociągnięciem pędzla 441
Daniel Haas Kianička – Hry v Kremnici v ranom novoveku (16.-18. storočie) 455
Aneta Jurzysta – Przyjęcia, bale i odświętne rytuały. O obrazie świętowania i rozrywki w Buddenbrookach Tomasza Manna 467
Agnieszka Łazar – Zabawy i rozrywki w nazwiskach z sufiksem -ow/-ew, -iw/-yw, -ów, współcześnie w Polsce notowanych 487
CZĘŚĆ VII
KULTUROWE KONTEKSTY WSPÓŁCZESNYCH ZABAW 499
Tomasz Michalewski – Kulturowa transmisja międzypokoleniowa na przykładzie zabaw i zabawek czterech pokoleń 501
Anna Piotrowska – Czy celebryci mają czas wolny? O kształtowaniu się stylu życia nowej klasy próżniaczej 513
Kamil Kleszczyński – Prehistoria grywalizacji. Praktyczne zastosowania mechaniki gier w dziejach 531
Halina Mielicka-Pawłowska – Homo ludens communitas 543
Bibliografia 557
