Łódź. Miasto modernistyczne
Łódź modernistyczna to wyzwanie estetyczne i polityczne , miasto paradoksów: brudne, biedne i zaniedbane - i jednocześnie ostentacyjnie bogate; zacofane społecznie - i nowoczesne jako ośrodek przemysłowy; stanowiące ikoniczny przykład
modernizmu peryferyjnego, przez kolejne dziesięciolecia XIX wieku coraz dynamiczniej rozwijającego się ośrodka rozbudowującego swój potencjał wytwórczy i pomnażającego kapitał, ale ciągle niemogącego stać się nowoczesnym ośrodkiem miejskim. O nowoczesności Łodzi świadczyła przede wszystkim gwałtowna industrializacja wiążąca się z postępem technicznym i mechanizacją produkcji. Dlatego często nazywano miasto „polskim Manchesterem" w analogii do ośrodka rewolucji przemysłowej w Anglii - cywilizacyjnego centrum dziewiętnastowiecznego świata, głównie ze względu na podobną włókienniczą monokulturę przemysłową i równie brutalne w obu przypadkach oblicze kapitalizmu.
Zamieszczone w niniejszej publikacji studia i szkice podejmują na nowo - a często po raz pierwszy - ważne kwestie związane z Łodzią jako prowincjonalnym miastem modernistycznym, analizując je w wielu aspektach. Istotna okazuje się tu wieloaspektowo rozumiana nowoczesność , zjawisko o charakterze globalnym, lecz w swym łódzkim, lokalnym i historycznym wymiarze zachowujące odrębność i specyfikę, która pozwalała ujmować dokonujące się przemiany współczesnego świata na różnych poziomach i w wielu porządkach. Rozpisana na głosy opowieść o modernistycznej Łodzi, którą proponujemy czytelnikom, daje szansę przyjrzenia się źródłom europejskiej nowoczesności w jej rozmaitych, również naszych rodzimych wymiarach. Jest opowieścią o świecie minionym , jednak nie do końca, bowiem - jesteśmy o tym przekonani - otwiera pole do refleksji nad naszą obecną kondycją. Odkrywanie fenomenu Łodzi trwa.
Redaktorzy, Wprowadzenie 7
Kamil Śmiechowski, Łódź – miasto przemysłowe, miasto nowoczesne? 17
Inga B. Kuźma, Biedne miasto Łódź 35
Tomasz Ferenc, Na wschodzie bez zmian. Analiza figur władcy, kata i ofiary na przykładzie zdjęć z czasów represji po rewolucji 1905–1907 49
Marta Sikorska, „Kobieta a wiek XX”. Wyzwania, cele i oczekiwania kobiet wielkoprzemysłowej Łodzi przełomu wieków 63
Rafał Matyja, Narodziny metropolii. Łódź w okresie międzywojennym. 81
Przemysław Waingertner , Łodzianie międzywojnia wobec wyzwań nowoczesnej polityki. Próba refleksji nad zjawiskiem modernizacji życia politycznego w Łodzi w latach 1918–1939 93
Marcin Szymański, Nowoczesność publiczna czy prywatna? Woda, gaz i elektryczność w międzywojennej Łodzi a stracone szanse 105
Ewelina Maria Kostrzewska, Modernizm i wyznania. Łódzka droga do nowoczesności zwyczajna czy wyjątkowa? 117
Grażyna Ewa Karpińska, Na Wschodniej w Łodzi. Opowieść o handlowej ulicy w przemysłowym mieście 137
Krzysztof Stefański, Budowanie Łodzi nowoczesnej 147
Aleksandra Sumorok, Modernizm, modernizmy i modernizacje w architekturze Łodzi międzywojennej. Przypadek osiedla im. Józefa Montwiłła-Mireckiego 165
Małgorzata Nieszczerzewska, Ruiny nieobiecane. Destrukcja i re-konstrukcja łódzkiego modernizmu 183
Elżbieta Rybicka, Środowisko dźwiękowe i łódzki modernizm 199
Katarzyna Badowska, Nowoczesna czy prowincjonalna? Łódź okiem przedwojennych publicystów i pisarzy 217
Wojciech Browarny, Łódzka (po)niemieckość w literaturze polskiej jako trop nowoczesności 239
Dorota Samborska-Kukuć, „Uwielbiam masy ludzkie, kocham żywioły, przepadam za wszystkim, co się staje dopiero” – Łódź jako temat literacki „Ziemi obiecanej” w korespondencji Reymonta 249
Kamil Piskała, „Ludzie pozamieniali się w dzikie zwierzęta”. Zapomniany poemat, rewolucja 1905 roku i początki nowoczesnej polityki masowej 259
Tomasz Wójcik, Łódź 1911. Widzenia Jarosława Iwaszkiewicza 275
Tomasz Cieślak, Tendencje modernizacyjne na łamach łódzkich czasopism literackich dwudziestolecia międzywojennego 285
Krystyna Pietrych, „Wśród kominów Łodzi” Marii Przedborskiej – wiersze społecznie zaangażowane 299
Tomasz Majewski, Społecznikowski krąg współpracy. O Stefanii Skwarczyńskiej w międzywojennej Łodzi 315
Elżbieta Umińska-Tytoń, Co wiemy o polszczyźnie łodzian w dwudziestoleciu międzywojennym? 331
Aneta Pawłowska, „Nowa sztuka” w Łodzi w dwudziestoleciu międzywojennym. 343
Leszek Karczewski, Pedagogika patrzenia. Sztuka jako narzędzie modernizacji społecznej 357
Agnieszka Karpowicz, Awersy i rewersy modernizmu. Paradoksy „pejzaży łódzkich” Władysława Strzemińskiego 379
Krystyna Radziszewska, Z dziejów żydowskiej awangardy w Łodzi. 391
Irmina Gadowska, Wobec tradycji i wyzwań nowoczesności. Żydowskie artystki w Łodzi 1918–1930 403
Piotr Olkusz, Problemy z opisem. Teatr i inne atrakcje w Łodzi przed I wojną światową 417
Karolina Prykowska-Michalak, Łódź jak Ameryka – o występach gwiazd-migrantów teatralnych w Łodzi 429
Monika Wąsik-Linder, Kupcy operetki. Importowana nowoczesność na scenie niemieckiego teatru w Łodzi przed I wojną światową 439
Karolina Kołodziej, Chłopczyce, półdziewice, girlsy – wizerunek nowoczesnej kobiety łódzkiej w komiksach drukowanych w dwudziestoleciu międzywojennym w „Expressie Ilustrowanym” 453
Łukasz Biskupski, Modernizacja rozrywki: umasowienie kina jako praktyki kulturowej w Łodzi do 1939 roku 463
Przemysław Owczarek, Merkuriańska Łódź i antyczne ikony nowoczesności 481
Noty o Autorach 501
Bibliografia 509
Indeks 525
