Międzynarodowe prawo rodzinne. Filiacja. Piecza nad dzieckiem. Alimentacja
Publikacja dotyczy zagadnień międzynarodowego prawa rodzinnego. Zawartość i układ książki wynikają z praktycznego podejścia do spraw z elementem zagranicznym, przykładowo takich, w których dziecko zamieszkuje w innym państwie niż jego matka, ojciec lub – za terminologią przyjętą w umowach międzynarodowych – inny podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej. Regulowane są przez normy o różnych zakresach, funkcjach i genezie, a łączy je okoliczność, że w praktyce znajdują zastosowanie w sytuacjach międzynarodowych (transgranicznych).
W publikacji omówiono takie kwestie, jak: - filiacja, czyli prawne pochodzenie dziecka, w tym uznanie i sądowe ustalenie oraz praktykę rejestracji stanu cywilnego; - bieżące relacje między matką i ojcem a dzieckiem, czyli władzę rodzicielską, kontakty z dzieckiem, opiekę prawną i kuratelę, problemy prawne w razie uprowadzenia dziecka za granicę; - obowiązek alimentacyjny i dochodzenie alimentów w sytuacjach międzynarodowych.
Publikacja swoim zakresem obejmuje też węzłowe zagadnienia materialnoprawne, w szczególności kwestię podstawowych zasad krajowego porządku prawnego, do których odnoszą się przepisy kolizyjne i z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego, rozwój jurysdykcyjnego i kolizyjnego łącznika zwykłego (stałego) pobytu dziecka oraz wybrane kwestie postępowania cywilnego w sprawach rodzinnych, ze szczególnym uwzględnieniem mediacji oraz postępowania w razie uprowadzenia dziecka za granicę. Przedstawiono także międzypaństwową współpracę w sprawach transgranicznych (w tym pomoc prawną), dorobek Organizacji Narodów Zjednoczonych i Rady Europy, jak też zagadnienia międzynarodowego prawa karnego.
Publikacja w sposób kompleksowy uwzględnia przepisy krajowego (w tym prawa prywatnego międzynarodowego i kodeksu postępowania cywilnego), konwencje haskie ( w tym z lat 1980, 1996 i 2007) oraz rozporządzenia unijne (w tym 2019/1111) wraz z projektowanymi na 2023 r. w tym zakresie zmianami ustawodawczymi.
Książka jest przeznaczona przede wszystkim dla adwokatów, radców prawnych i sędziów, a także notariuszy i komorników oraz pracowników urzędów stanu cywilnego.
Wykaz skrótów | str. 23
Od redaktora naukowego | str. 33
Część I
ZAGADNIENIA OGÓLNE
Rozdział 1
Zagadnienia konstrukcyjne międzynarodowego prawa rodzinnego (Piotr Mostowik) | str. 39
1. Intensyfikacja obrotu osobowego z zagranicą | str. 39
2. Wieloaspektowość spraw rodzicielskich i opiekuńczych | str. 40
2.1. Filiacja (pochodzenie dziecka, macierzyństwo i ojcostwo, stan cywilny) | str. 41
2.2. Bieżące prawa i obowiązki rodziców lub opiekuna oraz dziecka | str. 41
2.3. Obowiązek alimentacyjny | str. 44
2.4. Skutki adopcji – wzmianka | str. 44
3. Kompleksowe ujęcie obrotu prawnego z zagranicą | str. 45
3.1. Jurysdykcja krajowa (międzynarodowa właściwość sądów) | str. 46
3.1.1. Norma jurysdykcyjna | str. 46
3.1.2. Podstawy jurysdykcji | str. 47
3.1.3. Zawisłość sprawy za granicą a wykonywanie jurysdykcji krajowej | str. 49
3.1.4. Immunitet personalny | str. 50
3.1.5. Jurysdykcja przemienna | str. 51
3.1.6. Jurysdykcja zapasowa | str. 51
3.1.7. Jurysdykcja pochodna | str. 52
3.1.8. Perpetuatio iurisdictionis i sanowanie pierwotnego braku jurysdykcji | str. 53
3.2. Wskazanie prawa właściwego dla sprawy | str. 55
3.2.1. Norma kolizyjna | str. 55
3.2.2. Łączniki kolizyjne | str. 57
3.2.3. Dookreślenie wskazania w razie niejednolitości prawa | str. 57
3.2.4. Kwestia odesłania mocą obcych norm kolizyjnych | str. 58
3.2.5. Kwestia wstępna (powiązanie spraw) | str. 59
3.2.6. Kaskadowe ujęcie łączników | str. 61
3.2.7. Korekcyjne ujęcie łączników | str. 62
3.2.8. Subsydiarna właściwość prawa polskiego | str. 62
3.2.9. Zastrzeżenie nienaruszania przez obce prawo podstawowych zasad porządku państwa sądu | str. 62
3.2.10. Przepisy koniecznego zastosowania państwa sądu | str. 65
3.3. Kwestia powrotu dziecka do państwa zamieszkania przed uprowadzeniem – wzmianka | str. 66
3.4. Uznawanie i wykonywanie zagranicznych orzeczeń | str. 68
3.4.1. Kwestia potrzeby postępowania delibacyjnego (exequatur) | str. 68
3.4.2. Jurysdykcja wyłączna i jurysdykcja pośrednia a skuteczność obcego orzeczenia | str. 70
3.4.3. Brak sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawnego państwa sądu | str. 71
3.5. Kwestia jednolitego ponadpaństwowego prawa materialnego | str. 72
4. Rozbudowany układ źródeł prawa o różnej genezie | str. 73
4.1. Zmiany stanu normatywnego w XXI w. | str. 73
4.2. Krajowe oraz międzynarodowe i unijne normy jurysdykcyjne | str. 76
4.3. Krajowe oraz konwencyjne i unijne normy kolizyjne | str. 78
4.4. Krajowe oraz konwencyjne i unijne reguły uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń | str. 79
4.5. Współpraca międzynarodowa i pomoc prawa – wzmianka | str. 80
4.6. Umowy międzynarodowe dwustronne – wzmianka | str. 80
Rozdział 2
Ustrojowe zasady prawa rodzicielskiego (Witold Borysiak, Marcin Stębelski) | str. 82
1. Podstawowe pojęcia konstytucyjne | str. 82
1.1. Rodzina | str. 82
1.2. Rodzicielstwo i macierzyństwo | str. 85
1.3. Rodzice | str. 89
1.4. Dziecko | str. 90
2. Konstytucyjne podstawy relacji rodzice – dzieci | str. 92
2.1. Kontekst historyczny | str. 92
2.2. Prawa i obowiązki rodziców | str. 94
2.3. Zarys problematyki praw dziecka | str. 100
2.4. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich | str. 102
3. Konstytucyjne podstawy relacji filiacyjnych | str. 105
3.1. Kontekst historyczny | str. 105
3.2. Rzeczywistość biologiczna jako podstawa relacji między rodzicami a dziećmi | str. 106
3.3. Ustalanie pochodzenia dziecka a konstytucyjna zasada jego ochrony | str. 109
4. Konstytucyjne podstawy obowiązku alimentacyjnego | str. 111
4.1. Kontekst historyczny | str. 111
4.2. Alimentacja jako element opieki rodzicielskiej | str. 113
4.3. Alimentacja a obowiązek wychowania dzieci | str. 114
4.4. Alimentacja a pomoc państwa | str. 116
Rozdział 3
Zwykły (stały) pobyt dziecka jako łącznik jurysdykcyjny i kolizyjny oraz wyznacznik zastosowania prawa międzynarodowego (Olga Bobrzyńska) | str. 118
1. Wprowadzenie | str. 118
2. Rozwiązania umów międzynarodowych i rozporządzeń unijnych | str. 120
2.1. Dorobek Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego | str. 120
2.1.1. Konwencja haska z 1902 r. | str. 120
2.1.2. Konwencja haska z 1961 r. | str. 121
2.1.3. Konwencje haskie z 1973 r. | str. 122
2.1.4. Konwencja haska z 1980 r. | str. 123
2.1.5. Konwencja haska z 1993 r. | str. 125
2.1.6. Konwencja haska z 1996 r. | str. 127
2.1.7. Protokół i konwencja haska z 2007 r. | str. 128
2.2. Prawo Unii Europejskiej | str. 130
2.2.1. Rozporządzenie nr 44/2001 i konwencja lugańska z 2007 r. | str. 130
2.2.2. Rozporządzenie nr 4/2009 | str. 131
2.2.3. Rozporządzenia nr 1347/2000, 2201/2003 i 2019/1111 | str. 132
3. Rozumienie zwykłego (stałego) pobytu na tle przepisów o genezie międzynarodowej i unijnej | str. 135
4. Kwestia koegzystencji zwykłego (stałego) pobytu i miejsca zamieszkania w przepisach krajowych | str. 143
5. Uwagi końcowe | str. 145
Część II
FILIACJA (POCHODZENIE DZIECKA)
Rozdział 4
Jurysdykcja krajowa, prawo właściwe i skuteczność zagranicznych orzeczeń w sprawach pochodzenia dziecka oraz macierzyństwa i ojcostwa (Nikodem Rycko) | str. 149
1. Jurysdykcja krajowa | str. 149
1.1. Regulacje prawa polskiego | str. 149
1.2. Postanowienia dwustronnych umów międzynarodowych | str. 157
2. Prawo właściwe | str. 157
2.1. Wprowadzenie | str. 157
2.2. Statut pochodzenia dziecka (filiacji) w ustawie – Prawo prywatne międzynarodowe | str. 160
2.3. Obywatelstwo jako kryterium wskazania prawa właściwego | str. 164
2.4. Zakres zastosowania miarodajnych norm kolizyjnych | str. 168
2.5. Postanowienia dwustronnych umów międzynarodowych | str. 173
2.6. Klauzula porządku publicznego | str. 176
3. Skuteczność zagranicznych orzeczeń | str. 178
3.1. Regulacje prawa polskiego | str. 178
3.2. Postanowienia dwustronnych umów międzynarodowych | str. 183
4. Przysposobienie dziecka – wzmianka | str. 186
4.1. Wprowadzenie | str. 186
4.2. Jurysdykcja krajowa | str. 186
4.3. Prawo właściwe | str. 187
4.4. Znaczenie konwencji międzynarodowych | str. 188
Rozdział 5
Filiacja w obrocie z zagranicą z perspektywy rejestracji stanu cywilnego (Piotr Kasprzyk) | str. 190
1. Wprowadzenie | str. 190
2. Stan cywilny a obrót międzynarodowy w sprawach rodzinnych | str. 191
3. Rejestracja stanu cywilnego in genere z perspektywy międzynarodowej | str. 193
4. Właściwość polskich urzędów stanu cywilnego | str. 194
5. Międzynarodowa wymiana informacji w zakresie stanu cywilnego | str. 195
6. Kwestie dowodowe dokumentów stanu cywilnego w praktyce | str. 195
7. Wydawanie, legalizacja i uwierzytelnienie dokumentów zagranicznych dotyczących filiacji | str. 197
8. Rejestracja uznania ojcostwa przed kierownikiem USC | str. 198
9. Rejestracja uznania ojcostwa w trybie art. 751 § 1 k.r.o. przed kierownikiem USC | str. 201
10. Przysposobienie zagraniczne i jego rejestracja | str. 202
11. Transkrypcja zagranicznych dokumentów stanu cywilnego dotyczących pochodzenia dziecka oraz jego nazwiska | str. 205
11.1. Istota transkrypcji | str. 205
11.2. Przesłanki dokonania transkrypcji | str. 208
11.3. Legalizacja zagranicznych dokumentów stanu cywilnego będących podstawą sporządzania polskich aktów | str. 208
11.4. Zakres danych przenoszonych w wyniku transkrypcji do polskiego aktu oraz dostosowanie pisowni | str. 209
11.5. Odmowa transkrypcji | str. 209
12. Imię i nazwisko w rejestracji stanu cywilnego z udziałem obcokrajowców | str. 213
13. Odtworzenie zagranicznych dokumentów stanu cywilnego | str. 216
14. Rejestracja w polskim rejestrze zdarzeń mających miejsce za granicą | str. 216
15. Wzmianka lub przypisek na podstawie rozstrzygnięć | str. 217
Część III
PIECZA NAD DZIECKIEM
Rozdział 6
Jurysdykcja krajowa w sprawach praw i obowiązków rodzicielskich i opiekuńczych (Piotr Rodziewicz) | str. 221
1. Zagadnienia wprowadzające | str. 221
2. Zakres zastosowania instrumentów prawnych wyznaczających jurysdykcję oraz ich wzajemna relacja | str. 222
2.1. Zagadnienia wprowadzające | str. 222
2.2. Zakres temporalny obowiązywania instrumentów prawnych | str. 223
2.3. Zakres sytuacyjny i przedmiotowy zastosowania instrumentów prawnych zawierających normy jurysdykcyjne | str. 225
3. Jurysdykcja na podstawie rozporządzeń Bruksela II bis oraz Bruksela II ter | str. 230
3.1. Zagadnienia wstępne | str. 230
3.2. Ogólna podstawa jurysdykcji krajowej w rozporządzeniach Bruksela II bis i Bruksela II ter oraz jej czasowa petryfikacja po zmianie miejsca zwykłego pobytu | str. 231
3.3. Jurysdykcja w przypadku bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka | str. 234
3.4. Przedłużenie jurysdykcji w sprawach małżeńskich na odpowiedzialność rodzicielską zgodnie z rozporządzeniem Bruksela II bis oraz inne szczególne podstawy jurysdykcji, w tym jurysdykcja konieczna | str. 238
3.5. Jurysdykcja na podstawie obecności dziecka | str. 240
3.6. Jurysdykcja oparta na przekazaniu właściwości z uwagi na lepsze umiejscowienie sądu do rozpoznania sprawy | str. 240
3.7. Jurysdykcja w przypadku braku podstaw właściwości na podstawie rozporządzeń Bruksela II bis oraz Bruksela II ter | str. 243
3.8. Jurysdykcja oparta na wyborze sądu | str. 243
3.9. Jurysdykcja w zakresie środków tymczasowych odnoszących się do odpowiedzialności rodzicielskiej | str. 245
3.10. Jurysdykcja w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej jako kwestii ubocznej | str. 245
3.11. Badanie istnienia jurysdykcji | str. 246
4. Jurysdykcja w konwencji haskiej z 1996 r. | str. 247
4.1. Jurysdykcja ogólna | str. 247
4.2. Jurysdykcja oparta na pobycie dziecka | str. 247
4.3. Jurysdykcja w razie bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka | str. 248
4.4. Jurysdykcja oparta na lepszym umiejscowieniu do rozpoznania sprawy | str. 248
4.5. Jurysdykcja pochodna wywodzona z jurysdykcji w sprawie o rozwód lub separację rodziców | str. 250
4.6. Jurysdykcja w zakresie środków tymczasowych, w tym zabezpieczających | str. 250
4.7. Badanie jurysdykcji | str. 251
5. Jurysdykcja w Kodeksie postępowania cywilnego | str. 251
5.1. Jurysdykcja w procesie | str. 251
5.2. Jurysdykcja w postępowaniu nieprocesowym | str. 251
5.3. Badanie jurysdykcji | str. 252
Rozdział 7
Prawo właściwe dla pieczy nad osobą dziecka i jego majątkiem (Piotr Mostowik) | str. 253
1. Konwencja haska z 1996 r. | str. 253
2. Szeroki zakres przedmiotowy reguł kolizyjnych (odpowiedzialności rodzicielskiej) | str. 254
3. Orzekanie w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej oraz jej powstanie z mocy prawa i wykonywanie | str. 258
3.1. Stosowanie przez sąd własnego prawa (lex fori) | str. 259
3.1.1. Kwestia zakresu zastosowania normy kolizyjnej z art. 15 ust. 1 konwencji haskiej z 1996 r. | str. 259
3.1.2. Prawo właściwe jako pochodna wykonywania jurysdykcji | str. 261
3.1.3. Klauzula ściślejszego związku | str. 264
3.2. Powstanie i ustanie odpowiedzialności rodzicielskiej z mocy prawa lub porozumienia (art. 16 ust. 1–2 konwencji haskiej z 1996 r.) | str. 264
3.3. Sprawowanie odpowiedzialności rodzicielskiej lub opiekuńczej (art. 17 konwencji haskiej z 1996 r.) | str. 265
3.4. Pozbawienie odpowiedzialności rodzicielskiej lub stwierdzenie nieistnienia albo orzeczenie o zmianie sposobu jej wykonywania (art. 18 konwencji haskiej z 1996 r.) | str. 266
4. Kontynuacja praw i obowiązków rodzicielskich lub opiekuńczych według prawa poprzedniego zwykłego pobytu dziecka oraz kwestia nowych podmiotów (art. 16 konwencji haskiej z 1996 r.) | str. 268
4.1. Zasada kontynuacji statusu prawnego osób sprawujących pieczę rodzicielską | str. 268
4.2. Nowe podmioty odpowiedzialności rodzicielskiej po zmianie zwykłego pobytu dziecka | str. 270
4.3. Wykonywanie wcześniejszych środków ochrony (art. 15 ust. 3 konwencji haskiej z 1996 r.) i bieżącej odpowiedzialności rodzicielskiej (art. 17 konwencji haskiej z 1996 r.) oraz jej modyfikacja (art. 18 konwencji haskiej z 1996 r.) w państwie obecnego pobytu dziecka | str. 271
5. Czynności prawne z udziałem przedstawiciela dziecka (art. 19 i 22 konwencji haskiej z 1996 r.) | str. 273
6. Wpływ rozwiązań zaliczanych do części ogólnej | str. 274
6.1. Klauzula porządku publicznego | str. 275
6.2. Kwestia stosowania obcych norm kolizyjnych | str. 277
Rozdział 8
Uznanie i stwierdzenie wykonalności zagranicznej orzeczeń w sprawach rodzicielskich i opiekuńczych (Jacek Gołaczyński) | str. 279
1. Uwagi ogólne | str. 279
1.1. Dotychczasowe rozporządzenia | str. 279
1.2. Rozporządzenie Bruksela II ter | str. 280
1.3. Zakres przedmiotowy | str. 281
2. Relacja rozporządzenia Bruksela II ter do innych konwencji | str. 281
2.1. Relacja rozporządzenia Bruksela II ter wobec konwencji wielostronnych | str. 281
2.2. Wyłączenie stosowania konwencji wielostronnych | str. 282
2.3. Pierwszeństwo rozporządzenia Bruksela II ter przed konwencjami: haską z 1961 r., luksemburską z 1967 r., haską z 1970 r. i europejską z 1980 r. | str. 284
2.4. Relacja rozporządzenia Bruksela II ter w stosunku do konwencji haskiej z 1980 r. | str. 284
2.5. Relacja rozporządzenia Bruksela II ter do innych umów międzynarodowych | str. 284
2.6. Umowa między Stolicą Apostolską a Hiszpanią i Portugalią | str. 284
2.7. Zakres podmiotowy | str. 285
2.8. Rozporządzenie Bruksela II ter a Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej | str. 285
2.9. Stosowanie rozporządzenia Bruksela II bis po brexicie | str. 286
2.10. Umowy dwustronne a rozporządzenie Bruksela II ter | str. 287
3. Zakres przedmiotowy i czasowy rozporządzenia Bruksela II ter | str. 289
3.1. Zakres przedmiotowy i czasowy | str. 289
3.2. Zakres przedmiotowy | str. 289
3.3. Zakres czasowy | str. 290
4. Warunki uznania lub stwierdzenia wykonalności | str. 290
5. Podstawy odmowy uznania orzeczenia w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej | str. 292
5.1. Sprzeczność z porządkiem publicznym | str. 292
5.2. Orzeczenie zaoczne | str. 293
5.3. Naruszenie odpowiedzialności rodzicielskiej | str. 294
5.4. Relacja pomiędzy orzeczeniami dotyczącymi odpowiedzialności rodzicielskiej | str. 294
5.5. Brak przestrzegania procedury z art. 82 rozporządzenia Bruksela II ter | str. 295
5.6. Brak wysłuchania dziecka | str. 295
5.7. Prawo dziecka do wyrażenia poglądu | str. 295
5.8. Brak kontroli merytorycznej orzeczenia | str. 296
5.9. Właściwość sądu | str. 296
5.10. Tożsamość podstaw odmowy uznania i wykonalności | str. 297
5.11. Uznanie i wykonalność orzeczeń uprzywilejowanych | str. 297
5.12. Zaświadczenie jako warunek wykonania orzeczenia uprzywilejowanego | str. 298
5.13. Uwzględnienie przyczyn i okoliczności wcześniejszego orzeczenia | str. 299
5.14. Sprostowanie zaświadczenia | str. 299
6. Tryb uznania | str. 300
6.1. Brak postępowania w przedmiocie uznania orzeczenia | str. 300
6.2. Dokumenty do wniosku o uznanie lub nieuznanie orzeczenia | str. 301
6.3. Tłumaczenie lub transliteracja orzeczenia | str. 302
6.4. Zawieszenie postępowania | str. 302
6.5. Skutki prawne uznania orzeczenia | str. 303
6.6. Podstawy odmowy uznania lub wykonalności orzeczenia uprzywilejowanego | str. 303
7. Wykonalność orzeczeń | str. 304
7.1. Wykonalność orzeczeń według rozporządzenia Bruksela II bis | str. 304
7.2. Automatyczne wykonanie orzeczeń według rozporządzenia Bruksela II ter | str. 306
7.3. Wykonanie orzeczenia zawierającego środek tymczasowy | str. 306
7.4. Procedura powrotu dziecka | str. 307
7.5. Zaświadczenie do wniosku o wykonanie orzeczenia | str. 307
8. Wspólne przepisy w sprawie wykonania | str. 308
8.1. Prawo właściwe dla wykonania orzeczenia | str. 308
8.2. Organ właściwy do złożenia wniosku o wykonanie | str. 309
8.3. Wykonanie orzeczenia w całości lub w części | str. 310
8.4. Wykonanie orzeczenia o osobistej styczności z dzieckiem | str. 310
8.5. Zawieszenie postępowania lub odmowa wykonania orzeczenia | str. 311
8.6. Zawieszenie postępowania na wypadek poważnego ryzyka szkody | str. 312
8.7. Sąd właściwy w sprawie odmowy wykonania orzeczenia | str. 313
8.8. Stwierdzenie wykonalności ex lege | str. 313
8.9. Zwolnienie od obowiązku przedstawienia dokumentów | str. 314
8.10. Odmowa wykonania orzeczenia w jednym państwie członkowskim nie powoduje skutków w innych państwach | str. 315
9. Wykonanie orzeczeń uprzywilejowanych | str. 316
9.1. Wykonanie orzeczeń uprzywilejowanych według rozporządzenia Bruksela II bis | str. 316
9.2. Współpraca organów według rozporządzenia Bruksela II bis | str. 318
9.3. Wykonanie orzeczeń dotyczących osobistej styczności według rozporządzenia Bruksela II ter | str. 319
9.4. Dokumenty do wniosku o wykonanie orzeczenia uprzywilejowanego | str. 319
9.5. Zaświadczenie w celu wykonania orzeczenia uprzywilejowanego | str. 320
9.6. Sprostowanie orzeczenia | str. 321
9.7. Procedura cofnięcia zaświadczenia | str. 321
9.8. Odmowa wykonania orzeczeń uprzywilejowanych | str. 322
10. Postępowanie odwoławcze | str. 322
10.1. Legitymacja czynna według rozporządzenia Bruksela II bis | str. 322
10.2. Legitymacja czynna według rozporządzenia Bruksela II ter | str. 323
10.3. Postępowanie odwoławcze | str. 324
11. Dokumenty urzędowe i porozumienia | str. 325
11.1. Zakres przedmiotowy | str. 325
11.2. Pojęcie dokumentu urzędowego | str. 325
11.3. Automatyczne uznawanie i wykonywanie dokumentów urzędowych | str. 325
11.4. Podstawy odmowy uznania i wykonywania dokumentów urzędowych | str. 326
12. Uwagi końcowe | str. 327
Rozdział 9
Uprowadzenie dziecka za granicę (Jacek Wierciński) | str. 329
1. Uwagi ogólne | str. 329
2. Przesłanki zarządzenia powrotu dziecka leżące po stronie wnioskodawcy | str. 331
2.1. Miejsce stałego pobytu dziecka przed uprowadzeniem | str. 331
2.1.1. Uwagi ogólne | str. 331
2.1.2. Wykładnia pojęcia | str. 332
2.1.3. Moment utraty miejsca stałego pobytu przez dziecko | str. 334
2.1.4. Możliwości nakazania powrotu dziecka do państwa, w którym opuszczony rodzic aktualnie mieszka, a które nie jest miejscem stałego pobytu dziecka | str. 336
2.1.5. Skutki wyboru podstawy prawnej oddalenia wniosku | str. 338
2.2. Prawo do opieki | str. 340
2.3. Niewykonywanie prawa do opieki | str. 343
2.4. Bezprawność uprowadzenia lub zatrzymania dziecka | str. 344
2.5. Autonomiczna podstawa żądania nakazania powrotu z art. 18 konwencji haskiej z 1980 r. | str. 344
3. Środki obrony uczestnika postępowania | str. 346
3.1. Wszczęcie procedury konwencyjnej po upływie roku od uprowadzenia dziecka lub jego zatrzymania wobec przystosowania się dziecka do swego nowego środowiska | str. 347
3.2. Zgoda na zmianę stałego pobytu dziecka | str. 350
3.3. Poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną | str. 351
3.3.1. Ryzyko szkody fizycznej | str. 354
3.3.2. Ryzyko szkody psychicznej – rozdzielenie z rodzicem | str. 356
3.3.2.1. Znaczenie środków zabezpieczających i ustaleń | str. 360
3.3.3. Ryzyko szkody psychicznej – rozdzielenie z rodzeństwem | str. 362
3.4. Sytuacja nie do zniesienia | str. 364
3.5. Sprzeciw małoletniego | str. 365
3.5.1. Wysłuchanie małoletniego w Unii Europejskiej | str. 365
3.5.2. Wiek i dojrzałość dziecka | str. 367
3.5.3. Forma sprzeciwu | str. 368
3.5.4. Motywy sprzeciwu | str. 369
3.5.5. Swoboda ukształtowania stanowiska dziecka | str. 370
3.5.6. Możliwość zrozumienia długofalowych skutków swoich decyzji przez dziecko | str. 370
3.5.7. Konieczność uwzględnienia wszystkich okoliczności sprawy przed uwzględnieniem sprzeciwu dziecka | str. 371
3.6. Kwestia naruszenia praw człowieka i podstawowych wolności | str. 371
Część IV
ALIMENTACJA
Rozdział 10
Jurysdykcja krajowa w sprawach o alimenty na rzecz dziecka (Anna Juryk) | str. 377
1. Źródła prawa | str. 377
2. Jurysdykcja na podstawie rozporządzenia nr 4/2009 | str. 379
2.1. Zakres zastosowania rozporządzenia nr 4/2009 | str. 379
2.2. Podstawy jurysdykcji | str. 386
2.2.1. Ogólna charakterystyka jurysdykcji w sprawach o alimenty | str. 386
2.2.2. Łączniki osobowe dotyczące miejsca zwykłego pobytu jednej ze stron | str. 389
2.2.3. Jurysdykcja pochodna | str. 392
2.2.4. Jurysdykcja dodatkowa i konieczna | str. 396
2.2.5. Umowa jurysdykcyjna i wdanie się pozwanego w spór | str. 398
2.2.6. Ograniczenie prowadzenia postępowania | str. 400
3. Jurysdykcja w sprawach alimentacyjnych na podstawie konwencji Lugano II | str. 401
4. Jurysdykcja w sprawach alimentacyjnych na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego | str. 403
Rozdział 11
Prawo właściwe dla alimentacji dziecka (Anna Juryk) | str. 406
1. Wstęp | str. 406
2. Zakres zastosowania protokołu haskiego z 2007 r. | str. 407
3. Wskazanie prawa właściwego | str. 409
3.1. Wybór prawa | str. 409
3.1.1. Ogólna charakterystyka | str. 409
3.1.2. Wybór prawa na podstawie art. 8 protokołu haskiego z 2007 r. | str. 410
3.1.3. Wybór legis fori dla celów konkretnego postępowania na mocy art. 7 protokołu haskiego z 2007 r. | str. 415
3.2. Wskazanie prawa właściwego w braku wyboru prawa | str. 416
3.2.1. Właściwość ogólna na mocy art. 3 protokołu haskiego z 2007 r. | str. 416
3.2.2. Właściwość szczególna na mocy art. 4 protokołu haskiego z 2007 r. | str. 418
3.2.3. Prawo właściwe dla alimentów między (byłymi) małżonkami | str. 422
3.3. Ochrona dłużnika na mocy art. 6 protokołu haskiego z 2007 r. | str. 423
3.4. Prawo właściwe dla roszczeń regresowych | str. 424
4. Zakres zastosowania prawa właściwego | str. 427
5. Klauzula porządku publicznego | str. 432
Rozdział 12
Uznawanie i wykonywanie zagranicznych orzeczeń w sprawach alimentacyjnych (?ukasz DyrdaŁukasz Dyrda) | str. 433
1. Wstęp | str. 433
2. Uznawanie i wykonywanie między państwami członkowskimi UE na podstawie rozporządzenia nr 4/2009 | str. 433
2.1. Zakres zastosowania | str. 433
2.1.1. Zakres geograficzny | str. 433
2.1.2. Zakres sytuacyjny | str. 434
2.1.3. Zakres przedmiotowy | str. 434
2.1.4. Zakres temporalny | str. 435
2.2. Ogólne zasady uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń | str. 436
2.3. Orzeczenia wydane w państwie stronie protokołu haskiego z 2007 r. | str. 437
2.3.1. Uznanie | str. 437
2.3.2. Wykonalność | str. 438
2.3.2.1. Automatyczna wykonalność | str. 438
2.3.2.2. Wniosek o ponowne zbadanie orzeczenia | str. 439
2.3.2.3. Odmowa wykonania | str. 442
2.3.2.4. Zawieszenie wykonania | str. 446
2.3.2.5. Środki zabezpieczające | str. 447
2.4. Orzeczenia wydane w państwie członkowskim niebędącym stroną protokołu haskiego z 2007 r. | str. 447
2.4.1. Uznanie | str. 447
2.4.2. Wykonalność | str. 448
2.4.3. Zawieszenie postępowania | str. 450
2.4.4. Środki zabezpieczające | str. 450
2.5. Postępowanie egzekucyjne w transgranicznych sprawach | str. 451
2.5.1. Uwagi ogólne | str. 451
2.5.2. Wymagane dokumenty | str. 452
2.5.3. Klauzula wykonalności | str. 453
2.5.4. Sposób składania wniosków | str. 454
2.5.5. Jurysdykcja krajowa | str. 454
2.6. Stosunek rozporządzenia nr 4/2009 do innych aktów normatywnych | str. 455
2.7. Wykonalność ugód sądowych | str. 456
3. Uznawanie i wykonywanie na podstawie konwencji haskiej z 2007 r. | str. 456
3.1. Zakres zastosowania | str. 456
3.1.1. Zakres przedmiotowy | str. 457
3.1.2. Zakres temporalny | str. 458
3.1.3. Zakres geograficzny | str. 458
3.2. Uznanie i wykonanie a uznanie | str. 460
3.3. Jurysdykcja pośrednia | str. 461
3.4. Podstawy odmowy uznania i wykonania | str. 463
3.5. Wykonalność | str. 468
3.5.1. Uwagi ogólne | str. 468
3.5.2. Sposoby złożenia wniosku | str. 469
3.5.3. Wymagane dokumenty | str. 469
3.5.4. Postępowanie | str. 470
3.6. Orzeczenie wynikające ze środka tymczasowego i środka potwierdzającego | str. 472
3.7. Postępowanie egzekucyjne | str. 473
3.8. Wykonalność ugód alimentacyjnych | str. 474
3.9. Stosunek do innych aktów prawnych | str. 474
4. Uznawanie i wykonywanie na podstawie konwencji lugańskiej z 2007 r. | str. 476
4.1. Zakres zastosowania | str. 476
4.1.1. Zakres przedmiotowy | str. 476
4.1.2. Zakres geograficzny | str. 476
4.1.3. Zakres temporalny | str. 476
4.1.4. Zakres sytuacyjny | str. 477
4.2. Uznanie | str. 477
4.3. Wykonalność | str. 478
4.3.1. Uwagi ogólne | str. 478
4.3.2. Wymagane dokumenty | str. 479
4.3.3. Postępowanie | str. 479
4.3.4. Środki tymczasowe | str. 481
4.4. Wykonalność dokumentów urzędowych i ugód zawartych przed sądem | str. 481
4.5. Stosunek konwencji lugańskiej z 2007 r. do innych aktów normatywnych | str. 482
5. Uznawanie i wykonywanie na podstawie konwencji haskiej z 1973 r. | str. 484
5.1. Zakres zastosowania | str. 484
5.1.1. Zakres geograficzny i stosunek do innych konwencji | str. 484
5.1.2. Zakres przedmiotowy | str. 485
5.1.3. Zakres temporalny | str. 486
5.2. Uznanie i wykonanie | str. 486
5.2.1. Uwagi ogólne | str. 486
5.2.2. Jurysdykcja pośrednia | str. 487
5.2.3. Podstawy odmowy uznania lub wykonania | str. 487
5.2.4. Postępowanie | str. 488
5.2.5. Wymagane dokumenty | str. 489
5.2.6. Wykonalność ugód | str. 490
5.2.7. Współpraca między umawiającymi się państwami | str. 490
6. Konwencje dwustronne – wzmianka | str. 490
7. Regulacja w Kodeksie postępowania cywilnego – wzmianka | str. 492
7.1. Zakres zastosowania | str. 492
7.2. Uznanie | str. 492
7.3. Wykonalność | str. 493
7.4. Wymagane dokumenty | str. 494
7.5. Wykonalność ugód sądowych | str. 495
7.6. Wykonalność rozstrzygnięć innych organów | str. 495
Rozdział 13
Egzekucja alimentów od dłużników zamieszkałych za granicą w praktyce sądowej (Adrian Brzegowy) | str. 496
1. Wprowadzenie | str. 496
2. Katalog źródeł prawa normujących kognicję sądów | str. 500
2.1. Konwencja nowojorska z 1956 r. | str. 501
2.2. Rozporządzenie nr 4/2009 | str. 510
2.3. Konwencja haska z 2007 r. | str. 513
2.4. Konwencje dwustronne | str. 517
3. Rozwiązania krajowe | str. 519
4. Właściwość sądów a prawo do świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego | str. 522
5. Praktyka sądów okręgowych | str. 525
6. Zakreślenie kompetencji a standard ochrony wierzycieli | str. 529
7. Uwagi końcowe | str. 530
Część V
ZAGADNIENIA POWIĄZANE
Rozdział 14
Bilateralne umowy międzynarodowe o obrocie cywilnoprawnym z zagranicą (Piotr Mostowik) | str. 537
1. Zróżnicowane zakresy zastosowania i modele konwencji dwustronnych | str. 537
1.1. Brak zastosowania w sprawach rodzicielskich i opiekuńczych | str. 538
1.2. Unormowanie wyłącznie uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń | str. 538
1.2.1. Kontrola podstaw jurysdykcji przyjętych przez sąd obcy oraz zakresu właściwości własnego prawa | str. 539
1.2.2. Kontrola podstaw jurysdykcji przyjętych przez sąd obcy przy braku badania właściwości zastosowanego prawa | str. 540
1.2.2.1. Uwielostronnienie krajowych reguł jurysdykcyjnych | str. 540
1.2.2.2. Jurysdykcja pośrednia jako warunek uznania i wykonania | str. 541
1.2.3. Częściowa kontrola jurysdykcji sądu zagranicznego przy braku badania właściwości zastosowanego prawa | str. 541
1.3. Całościowe unormowanie jurysdykcji, właściwości prawa oraz skuteczności orzeczeń | str. 542
2. Zakres zastosowania norm konwencyjnych | str. 542
2.1. Zakres sytuacyjny | str. 542
2.2. Zakres przedmiotowy | str. 545
2.3. Relacje z innymi aktami normatywnymi | str. 545
2.3.1. Kwestia priorytetu umowy dwustronnej | str. 546
2.3.2. Przykłady ograniczenia zakresu zastosowania | str. 547
3. Szczegółowe normy jurysdykcyjne i kolizyjne | str. 549
3.1. Konwencja z Węgrami z 1959 r. po zmianie z 1980 r. | str. 549
3.2. Konwencja z Jugosławią z 1960 r. (Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Czarnogóra, Kosowo, Macedonia, Serbia, Słowenia) | str. 550
3.3. Konwencja z Bułgarią z 1961 r. po zmianie z 1980 r. | str. 551
3.4. Konwencja z Austrią z 1963 r. | str. 551
3.5. Konwencja z Francją z 1967 r. | str. 553
3.6. Konwencja z Mongolią z 1971 r. po zmianie z 1988 r. | str. 554
3.7. Konwencja z Kubą z 1982 r. | str. 555
3.8. Konwencja z Koreą Północną z 1986 r. | str. 555
3.9. Konwencja z Czechosłowacją z 1987 r. (Czechy, Słowacja) | str. 556
3.10. Konwencja z Wietnamem z 1993 r. | str. 557
3.11. Konwencja z Ukrainą z 1993 r. | str. 557
3.12. Konwencja z Litwą z 1993 r. | str. 558
3.13. Konwencja z Białorusią z 1994 r. | str. 559
3.14. Konwencja z Łotwą z 1994 r. | str. 559
3.15. Konwencja z Rosją z 1996 r. | str. 559
2.16. Konwencja z Estonią z 1998 r. | str. 560
3.17. Konwencja z Rumunią z 1999 r. | str. 561
4. Uwagi końcowe | str. 562
Rozdział 15
Postępowanie sądowe i mediacja w międzynarodowych sprawach rodzicielskich (Joanna Zajączkowska-Burtowy, Michał Burtowy) | str. 564
1. Uwagi wprowadzające | str. 564
2. Wszczęcie postępowania | str. 567
3. Tok postępowania | str. 571
4. Zasada dobra dziecka | str. 576
5. Ustawa o wykonywaniu czynności organu centralnego w projekcie nowelizacji z 2022 r. | str. 578
6. Zasada szybkości postępowania | str. 579
7. Mediacja w sprawach rodzicielskich | str. 586
7.1. Źródła prawa | str. 586
7.2. Rozwiązania dyrektywy 2008/52/WE i bieżące projekty | str. 591
7.3. Dorobek organizacji międzynarodowych | str. 593
7.4. Nowe rozwiązania rozporządzenia 2019/1111 | str. 595
8. Cechy postępowania mediacyjnego w poszczególnych sprawach | str. 599
9. Uwagi końcowe | str. 606
Rozdział 16
Karnoprawne zagadnienia międzynarodowych spraw rodzicielskich (Michał Derek) | str. 607
1. Wprowadzenie | str. 607
2. Jurysdykcja legislacyjna państwa | str. 610
3. Jurysdykcja karna państwa | str. 613
4. Uwagi końcowe | str. 617
Rozdział 17
Dorobek Rady Europy i orzecznictwo ETPC w zakresie spraw rodzicielskich (Agnieszka Wedeł-Domaradzka) | str. 619
1. System ochrony praw człowieka Rady Europy | str. 619
2. Pochodzenie dziecka oraz ustalenie relacji rodzicielskich (w tym adopcji międzynarodowej i macierzyństwa zastępczego) | str. 623
2.1. Postanowienia Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności | str. 623
2.2. Inne dokumenty organów RE | str. 627
3. Pochodzenie dziecka i ustalenie relacji prawnych między rodzicami i dzieckiem w orzecznictwie ETPC | str. 633
4. Prawo rodziców do wychowania dziecka oraz prawo do kontaktu między rodzicami a dziećmi | str. 638
4.1. Rozwiązanie konwencyjne | str. 638
4.2. Inne dokumenty Rady Europy | str. 639
5. Prawo do kontaktu między rodzicami a dziećmi oraz prawo rodziców do wychowania dziecka w orzecznictwie ETPC | str. 644
6. Uwagi końcowe | str. 650
Rozdział 18
Dorobek Organizacji Narodów Zjednoczonych w zakresie stosunków między rodzicami a dzieckiem (Anna Natalia Schulz) | str. 652
1. Wprowadzenie | str. 652
1.1. Początki – Liga Narodów | str. 653
1.2. Organizacja Narodów Zjednoczonych – rozwój i podstawy ochrony | str. 654
1.2.1. Deklaracje | str. 654
1.2.2. Traktaty dotyczące poszczególnych kwestii rodzinnoprawnych | str. 655
2. Prawa człowieka w traktatach | str. 655
2.1. Bill of Rights | str. 655
2.2. Umowy międzynarodowe zawarte pod auspicjami ONZ | str. 657
2.3. Konwencja o prawach dziecka z 1989 r. | str. 657
2.3.1. Dziecko | str. 658
2.3.2. Zasady | str. 658
2.4. Komitety | str. 660
3. Stosunki wewnątrzrodzinne w świetle prawa ONZ | str. 662
3.1. Pochodzenie dziecka | str. 662
3.2. Stosunki pomiędzy rodzicami a dziećmi | str. 665
3.3. Reprezentacja dziecka | str. 667
3.4. Deportacja | str. 669
3.5. Kontakty i dyskryminacja | str. 669
3.6. Piecza zastępcza | str. 670
3.7. Nauka i wychowanie | str. 671
3.8. Przysposobienie | str. 672
3.9. Alimentacja dziecka | str. 675
3.9.1. Konwencja nowojorska o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą z 1956 r. | str. 675
3.9.2. Kwestia rozwoju prawa człowieka w odniesieniu do spraw rodzicielskich i opiekuńczych | str. 676
4. Uwagi końcowe | str. 678
Rozdział 19
Poprawa życia rodzinnego w koncepcjach i strategiach działań Unii Europejskiej (Marcin Sokołowski) | str. 680
1. Prawo UE jako źródło norm oddziałujących na stosunki życia rodzinnego na początku XXI w. | str. 680
2. Prawa i strategie gwarancyjne UE w zakresie życia społecznego, gospodarczego i rodzinnego | str. 683
3. Miejsce spraw rodziny w prawie UE i stan harmonizacji w zakresie prawa rodzinnego na początku trzeciej dekady XXI w. | str. 685
4. Nowe wyzwania i strategie dotyczące życia rodzinnego | str. 687
5. Kwestia dopuszczalności macierzyństwa zastępczego (surogacji) a ochrona praw kobiet w latach 2016–2019 | str. 689
6. Macierzyństwo zastępcze (surogacja) w bieżących pracach | str. 690
7. Zaangażowanie społeczne młodej generacji Europejczyków. Nowa strategia UE na rzecz młodzieży 2019–2027 | str. 691
8. Uwagi końcowe | str. 694
Bibliografia | str. 697
O Autorach | str. 729
