Śladami Marksa i Wittgensteina
Śladami Marksa i Wittgensteina. Krytyka społeczna bez teorii krytycznej „Jestem głęboko przekonany, że projekt krytyczny Marksa wart jest przemyślenia i dyskusji, a nie całkowitego odrzucenia, co zbyt łatwo ostatnio nam przychodzi”, pisze Lotar Rasiński. Wartość tego projektu polega według Autora na powiązaniu przez Marksa krytyki z praktyką emancypacji. Krytyka ma sens tylko wtedy, jeśli może prowadzić do stopniowego wyzwolenia społeczeństwa. Dziś należy jednak przemyśleć Marksowską ideę krytyki społecznej z perspektywy dokonanej przez Wittgensteina krytyki języka.
Filozofia Wittgensteina każe nam odrzucić wszelkie formy komunikacji, które nie są oparte na języku naszej codziennej komunikacji. Celem i stawką jest tu powrót do praktyki, do świadomej partycypacji w społecznym życiu. Książka
Śladami Marksa i Wittgensteina stanowi doskonały przegląd stanowisk z obszaru współczesnej filozofii polityki (m.in. Walzer, Mouffe, Tully, Habermas). Przywoływane koncepcje analizowane są jednak z perspektywy wypracowywanej przez Autora oryginalnej koncepcji krytyki społecznej. Czerpiąc nie tylko z myśli Marksa i filozofii Wittgensteina, ale także z narzędzi wypracowanych przez Michela Foucaulta, rozwija on ideę „krytyki społecznej bez teorii krytycznej”. Lotar Rasiński pracuje jako adiunkt w Zakładzie Filozofii (Instytut Pedagogiki) Dolnośląskiej Szkoły Wyższej. Jest autorem książki
Dyskurs i władza. Zarys polityki agonistycznej (2010) oraz redaktorem tomów
Język, dyskurs, społeczeństwo. Zwrot lingwistyczny w filozofii społecznej (2009) i
Ludwig Wittgenstein – konteksty i konfrontacje (z P. Dehnelem, 2011). Jego zainteresowania badawcze obejmują współczesną filozofię polityczną, teorię dyskursu, krytykę społeczną i metodologię nauk społecznych. Jest redaktorem naukowym serii wydawniczej Biblioteka Współczesnej Myśli Społecznej przy Wydawnictwie Naukowym DSW.
Podziękowania 9
Wstęp 11
1. Marks i krytyka jako reforma świadomości 29
Zniesienie teorii i alienacja – krytyka jako „reforma świadomości” 33
Emancypacja polityczna, emancypacja ogólnoludzka, proletariat – Marksowska praktyka wyzwolenia 42
Camera obscura – krytyka i ideologia 50
Ideologia, interpelacja, nauka – „aparaty” Althussera 58
2. Michael Walzer i krytyka zaangażowana 69
Sprawiedliwość i uczestnictwo polityczne – wokół Sfer sprawiedliwości 72
Jak możliwa jest krytyka-interpretacja? – trzy modele krytyki społecznej 76
Fakty i mity krytyki społecznej 85
Między masą a elitą – Gramsci i intelektualista organiczny 89
Minimalizm i maksymalizm moralny – argument z Thick and Thin 94
Dylematy krytyki wewnętrznej – o kontrowersji między Walzerem i Saidem 102
3. Wittgenstein i niemożliwość krytyki 109
Dwie filozofie? – wokół sporów wittgensteinowskich 111
O regułach i rozumieniu życia społecznego – Winch i nauki społeczne 118
Problematyczny rozum – Nyíri, relatywizm i konserwatyzm 125
Nie wychodźcie z jaskini – Oakeshott i rozumienie warunkowe 130
4. Wittgenstein i możliwość krytyki 139
Refleksyjność reguł – znów Oakeshott, Winch i rozumienie społeczeństw pierwotnych 140
O warunkach możliwości sensownego mówienia – Wittgenstein i Kant 147
„Przejrzysta ekspozycja” – terapeuci czy rozjaśniacze? 153
O języku pasożytniczym i alienacji językowej – Wittgenstein i Marks 159
5. Wittgenstein, krytyka, demokracja 173
Transcendentalna gra językowa? – Wittgenstein Apla i Habermasa 174
O „poszanowaniu przeciwnika”, kontekstualizmie i procedurach – agonizm Mouffe 177
Reguły, gry językowe i „świadomość różnorodności” – filozofia publiczna Tully’ego 182
Perfekcjonizm moralny i „zmiana aspektu” – demokracja „awersyjna” Norval 191
6. Habermas i krytyka teoretyczna 203
O nowym programie dla nauk społecznych – teoria tradycyjna i teoria krytyczna Horkheimera 204
Co zostało z Marksa? – szkoła frankfurcka i dziedzictwo marksizmu 213
O pierwotnym i pasożytniczym trybie użycia języka – teoria działania komunikacyjnego Habermasa 226
Dyskurs, etyka, demokracja – „refleksja krytyczna” Habermasa w perspektywie Wittgensteinowskiej 235
7. Foucault i krytyka praktyczna 251
Prezentyzm, relatywizm, kryptonormatywizm – Habermas vs. Foucault 252
Analiza rekurencyjna, dyskurs i „szczęśliwy pozytywizm” – archeologia w świetle historii epistemologicznej 257
„Błąd”, prawda i władza – genealogia w praktyce 269
Czym jest krytyka? – genealogia, rządomyślność i przejrzysta ekspozycja 284
Zakończenie 305
Krytyka jako praktyka emancypacyjna 305
Bibliografia 319
Indeks nazwisk 333
