(Nie)opowiedziane - Outlet
Doznanie wstydu i doznanie upokorzenia łączą się z różnymi sytuacjami. Wstyd ma wymiar publiczny, zależy od sankcji zewnętrznych. Wstyd rodzi strach przed ujawnieniem własnej niższości, przesądzający o istocie słabości w obliczu Innego, narusza porządek emocjonalny, prowadzi do konfliktu i prób racjonalizacji okoliczności, które go wywołały.
Poczucie upokorzenia dotyczy ofiar i przegranych, wiąże się z szeroko pojętą innością. Wywołuje cierpienie i wstyd właśnie, co sprawia, że z trudem bywa werbalizowane czy włączane do zasobów pamięci, gdyż nie współtworzy pozytywnego wizerunku jednostki ani wspólnoty. W razie braku odpowiednich (także symbolicznych) działań terapeutyczno-kompensacyjnych przenosi się na następne pokolenia, rodząc resentyment, gniew, pragnienie zemsty, rozmaite formy wyparcia lub „translacji”, która upodlającą, poniżającą kondycję upokorzonego transformuje/przekłada dowartościowująco na kondycję ofiary z jej martyrologią.
Historia Polski od ponad dwustu lat stwarzała warunki, które sprawiały, że zarówno jednostki, jak i cała wspólnota doświadczyły i upokorzeń, i wstydu w wielu wariantach. Co zrobiono z tym doświadczeniem na przestrzeni wieków, jak je wykorzystano lub też jak pozbawiano je głosu, w jaki sposób poddawano się jego mocy sprawczej i co sprawia, że jeszcze dzisiaj mówimy o „wstawaniu z kolan” – oto problemy poddawane refleksji w tym tomie.
Jego autorów interesowała specyfika milczenia/mowy na temat polskiego doświadczenia upokorzenia, wstydu w wieku XIX, XX, XXI, podjęli więc próbę odpowiedzi na pytanie, jak sobie z tym radzili żyjący pod trzema zaborami i na emigracji romantycy, pozytywiści, młodopolanie, potem obywatele wielonarodowej II RP, a w końcu jak sobie radzimy z tym my, mając do dyspozycji pamięć ich przeżyć, a także pamięć II wojny, czasów Polski Ludowej i ostatniej transformacji ustrojowej.
[ze Wstępu]
Ewa Paczoska
Ewa Paczoska − historyk literatury, zajmuje się literaturą epoki pozytywizmu i Młodej Polski. Profesor na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Członek Komitetu Głównego Olimpiady Literatury i Języka Polskiego. Autorka wielu książek dotyczących okresu II połowy XIX wieku, m.in.: Prawdziwy koniec XIX wieku. Śladami nowoczesności (2010), „Lalka”, czyli rozpad świata (2008), Dojrzewanie, dojrzałość, niedojrzałość. Od Bolesława Prusa do Olgi Tokarczuk (2004), Literatura pozytywizmu i Młodej Polski w serii Przeszłość to dziś (2009).
Ewa Paczoska jest także autorką licznych opracowań edytorskich, redaktorką prac zbiorowych, autorką wielu artykułów oraz kilku podręczników licealnych, m.in.: Młoda Polska: podręcznik dla szkół ponadpodstawowych (2000), Młoda Polska: zeszyt ćwiczeń (2000), Sztuka pierwszej połowy XX wieku. Teka. Materiały dla szkół ponadpodstawowych (2002).
Od 2012 roku pełni funkcję dyrektora Instytutu Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego
