Portret szlachty czasów stanisławowskich, epoki kryzysu, odrodzenia i upadku Rzeczypospolitej w pamiętnikach polskich. Wyd. 2 - 08 Duchowni w państwie szlacheckim – szlachcic w sutannie i habicie, czyli między Rzeczypospolitą a "niebieską ojczyzną"
Książka ukazuje w sposób oryginalny stereotypowy obraz obywateli państwa polskiego w drugiej połowie
XVIII wieku. Przedstawia dawnego
szlachcica we wszystkich sferach jego życia oraz właściwie od jego narodzenia aż do śmierci. W pracy nakreślony więc został wizerunek szlachcica zajmującego się rodziną i dbającego o jej powodzenie, ale też tego zainteresowanego życiem politycznym i publicznym, w tych kontekstach ukazuje się on również jako wojskowy i
duchowny. W pewnym sensie portret szlachty czasów stanisławowskich został zdominowany przez kwestie polityczne, na ich kanwie ujawnia się najwięcej cech obywateli. Wpływ na to wszelako miało przede wszystkim „pojawienie się” cezury 1795 roku. Dla współczesnych był to moment przełomowy – zmienił się wówczas gwałtownie ich świat, to zaś spowodowało, że zmieniło się ich podejście do pisania wspomnień, ale też spojrzenie na przeszłość, a co za tym idzie – korektom ulegał portret szlachcica czasów stanisławowskich, stawał się coraz bardziej „kreowany” na taki, który ma być pożyteczny dla następnych pokoleń obywateli i ma nauczać, czym winny być cechy obywatelskie (dość jednoznacznie wskazywano, że miłość do Ojczyzny jest wśród nich najważniejsza). Idea ta jest jednak tylko główną osią pracy, wokół której pojawia się bardzo wiele dyskusyjnych problemów trapiących szlachtę czasów stanisławowskich: czym był urząd dla szlachcica, czym majątek i czym Rzeczpospolita, jaki był jej ustrój, co w nim dobrego, a co należało zmienić, w końcu co doprowadziło ją do upadku. Jest to kolejny istotny wątek omawianej rozprawy – pokazuje zdolność szlachty do refleksji i krytycznego myślenia, w tej płaszczyźnie zagadnień ukazane zostały szeroko: wady narodu szlacheckiego, „winy” króla, wpływy obcych. Całe to szerokie spektrum spraw zaprezentowano w sposób dynamiczny, na co pozwolił podział, według kryterium „chronologicznego” obszernego materiału źródłowego – prawie 300 relacji
pamiętnikarskich. Zabieg ten sprawił, że można śledzić, jak zmieniały się w czasie oceny i opinie współczesnych na temat tych samych zdarzeń i problemów oraz jak zmieniała się „postać” portretowanego szlachcica.
Recenzja książki ukazała się w czasopismach:
"Rocznik Humanistyczny" 2008, nr 57, z. 2, s. 284-286.
"Nowe Książki" 2009, nr 10, s. 73-74.
"Wiek Oświecenia" 2010, tom 26: Południe wieku, s. 178-182.
Spis treści
Wstęp / 7
Rozdział pierwszy
Szlachta w kręgu rodziny i gospodarstwa – o spokój, trwałość i potęgę rodu /051
Domowe i rodzinne zacisze – o miłości rodzicielskiej i postrzeganiu „świata zewnętrznego” / 52
Zgiełk gospodarstwa – o podejściu do rodowego majątku, pieniędzy, zysku i pomyślności ekonomicznej /071
Poddani i partnerzy – o dobroci i zdrowym rozsądku / 81
W sąsiedzkim kręgu – o przyjaźni, gościnności i kłótliwości / 117
Cień przeszłości i tradycji – o dobrym wychowaniu i naukach / 139
Blask i blichtr stolicy i zagranicy – o pozytywnych i złych wzorcach edukacji / 168
Rozdział drugi
Obywatele wobec państwa i w życiu publicznym – o trwanie i dobro Rzeczypospolitej-Ojczyzny / 192
W kręgu dobrego obywatela – między rodziną a państwem / 193
W drodze po zaszczyty i urzędy – między służbą Ojczyźnie a prywatą / 200
W polityce i życiu publicznym – między egoizmem, obojętnością, strachem i odwagą / 211
W trosce o Ojczyznę – między wolnością osobistą a obowiązkiem wobec państwa / 268
W kontaktach z sąsiadami-zaborcami – między uległością, pragmatyzmem a miłością Ojczyzny / 330
Marzenia obywatela o państwie i Ojczyźnie – między imaginacją a rzeczywistością / 387
Rozdział trzeci
Stan wojskowy w Rzeczypospolitej – szlachcic zarobkujący czy obywatel w służbie Ojczyzny / 432
W państwie – o akceptację i szacunek / 432
W wojsku – o żołd i rangę / 452
W Ojczyźnie – o honor i uznanie / 466
Rozdział czwarty
Duchowni w państwie szlacheckim – szlachcic w sutannie i habicie, czyli między Rzeczypospolitą a „niebieską ojczyzną” / 479
W kościele i państwie – między bogactwem, ubóstwem a posługą kapłańską / 479
W Rzeczypospolitej – między polityką, karierą i Kościołem / 494
W kręgu obowiązków – między „niebieską” a ziemską Ojczyzną / 520
Zakończenie / 540
Bibliografia / 550
Indeks osobowy / 591
Summary / 609
Résumé / 612
