Sonderlaboratorium SS Zamojszczyzna - Outlet

Sonderlaboratorium SS Zamojszczyzna - Outlet

W listopadzie 2012 r. przypada 70. Rocznica rozpoczęcia niemieckiej akcji wysiedleńczo-osadniczej na Zamojszczyźnie. Wydarzenia, które do dnia dzisiejszego dla mieszkańców Zamościa i regionu jest jednym z najtragiczniejszych wspomnień II wojny światowej. Trudno tu znaleźć miejscowość, która w mniejszym lub większym stopniu nie została boleśnie doświadczona ówczesnymi wydarzeniami. Powszechnie rozpoznawalnym symbolem wysiedlanej Zamojszczyzny są „Dzieci Zamojszczyzny”, które tak jak jej dorośli mieszkańcy dostały się w tryby bezwzględnej niemieckiej machiny wysiedleńczej. Choć ludność tego regionu doświadczyła okrucieństw wojny od pierwszych dni jej trwania, to w pamięci mieszkańców Zamojszczyzny moment rozpoczęcia wysiedleń był początkiem szczególnie traumatycznych doświadczeń.

Kilka lat temu w czasie seminarium naukowo-edukacyjnego w Krzyżowej jeden z jego niemieckich uczestników zapytał mnie, czy na Zamojszczyźnie można znaleźć miejsca pamięci związane z historią jej wysiedleń i pacyfikacji. Odpowiedziałam wówczas, że właściwie każda z wysiedlonych miejscowości jest swoistym miejscem pamięci.

Wydarzenia te były tematem wielu opracowań polskich historyków. Tuż po zakończeniu II wojny światowej zaczęto gromadzić materiał dokumentacyjny na ten temat, powstały też liczne publikacje. Na szczególną uwagę zasługują opracowania Zygmunta Klukowskiego i Czesława Madajczyka, którzy byli prekursorami badań w tym zakresie, oraz Zygmunta Mańkowskiego. Wysiedlenia Zamojszczyzny do dzisiaj nie doczekały się opracowania monograficznego. W ostatnich latach pojawiły się publikacje omawiające wybrane aspekty tych wydarzeń. Album Sonderlaboratorium SS. Zamojszczyzna „pierwszy obszar osiedleńczy w Generalnym Gubernatorstwie” opracowałam z myślą o przypomnieniu tematu. Mam nadzieję, że stanie się on głosem w dyskusji nad problemem opracowywania i wdrażania w życie nazistowskich planów budowania w Europie „nowego ładu etnicznego”. Zadaniem wydawnictwa jest ukazanie szczególnego charakteru wydarzeń na Zamojszczyźnie oraz umiejscowienie ich w szerszym kontekście.

Prezentowany album jest publikacją popularnonaukową opowiadającą nie tylko o przygotowaniu, przebiegu, charakterze Aktion Zamosc, ale i o nieplanowanych przez okupanta zjawiskach, które ona wywołała: organizowaniu pomocy dla wysiedlanej ludności Zamojszczyzny, podjęciu cywilnego i zbrojnego oporu w obronie Zamojszczyzny przez struktury Polskiego Państwa Podziemnego, jak też o powojennych próbach osądzenia zbrodni niemieckich na Zamojszczyźnie podjętych przez międzynarodowe i polskie sądownictwo. Integralną częścią tego obrazu jest los niemieckich osadników sprowadzonych na Zamojszczyznę w ramach budowania „bastionu niemieckości”.

Album zawiera materiały ikonograficzne pozyskane podczas szerokiej kwerendy w archiwach i muzeach oraz od osób prywatnych. Wykorzystane zostały również źródła normatywne, w tym faksymile dokumentów, a także relacje osób, które były uczestnikami lub świadkami opisywanych wydarzeń.
Chciałabym podziękować, za ogromną życzliwość, muzeom w Zamościu, Biłgoraju, Tomaszowie Lubelskim oraz Państwowemu Muzeum na Majdanku. Przy kompletowaniu materiałów niezwykle pomogli mi również pracownicy Państwowego Archiwum w Zamościu oraz Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie. Zawsze mogłam liczyć na wsparcie wypróbowanych kolegów z lubelskiego OBEP oraz OBUiAD, a w szczególności dr. hab. Jacka Wołoszyna, który przeprowadził kwerendę w Bundesarchiv i Państwowym Archiwum w Lublinie, oraz Mariusza Zajączkowskiego, z którym konsultowałam trudne zagadnienia relacji polsko-ukraińskich. Annie Łukasik jestem wdzięczna za wstępne opracowanie materiału ikonograficznego, a Magdalenie Śladeckiej za czuwanie nad procesem wydawniczym. Wreszcie chciałam podziękować mojemu Tacie, który jako Dziecko Zamojszczyzny osobiście doświadczył przedstawionych wydarzeń. Dzięki niemu dotarłam do fotografii, których nikt do tej pory nie publikował. Oddając niniejszą publikację w ręce Czytelników, mam nadzieję, że przyczyni się ona, podobnie jak wystawa, nosząca ten sam tytuł, którą przygotowałam wspólnie z Magdaleną Śladecką, do upowszechnienia i utrwalenia wiedzy o wysiedleniach Zamojszczyzny i upamiętnienia losów tych, których one dotknęły.
Agnieszka Jaczyńska

Album jest trójjęzyczny (polski, angielski, niemiecki).