Edukacja polonistyczna jako zobowiązanie. Powszechność i elitarność polonistyki. T. 1
„W pierwszym tomie zgromadzono artykuły podzielone na pięć tematycznych rozdziałów, rozpoczynając od diagnoz, oczekiwań i prognoz. Treść rozdziału pierwszego: Edukacja humanistyczna — dziś i jutro. Diagnoza — oczekiwania — prognozy jest kontynuacją problematyki wskazanej w trakcie I Kongresu Dydaktyki Polonistycznej, zorganizowanego przez polonistów z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (noszącego metaforyczny tytuł
Polonistyka dziś, kształcenie dla jutra). W tej części zamieszczono artykuły, które są świadectwem troski autorów o kształt współczesnej i przyszłej humanistyki, zawarto w niej głosy krytyczne w związku z sytuacją neoliberalnej polityki państwa wobec szkolnictwa, kultury i humanistyki, obok głosów wskazujących na nowe rozumienie jej zadań, których powinność (w większym niż do tej pory stopniu) stanowi komponenty przygotowania do życia i pracy w nowym środowisku cyfrowym. W drugim rozdziale zatytułowanym Między szkołą a uniwersytetem. Kształcenie przyszłego polonisty zgromadzono te wystąpienia i wypowiedzi uczestników Kongresu, w których zaprezentowano posłannictwo uniwersytetu wobec szkoły, a także rozważania o konkretnych rozwiązaniach proponowanych w dydaktyce akademickiej z refleksją na temat budowania świadomości nauczyciela i humanistycznego wychowania ucznia. W rozdziale trzecim zamieszczono artykuły, których autorzy prezentują stanowiska wobec nieuchronnie zmieniającej się sytuacji nauk humanistycznych, a zwłaszcza polonistyki, która już dawno przestała być wyłącznie dziedziną zajmującą się językiem i literaturą, ale stała się elementem szeroko rozumianej kultury. Dlatego jest w niej obecna refleksja komparatystyczna z uwzględnieniem różnych sposobów jej rozumienia i uprawiania. Odwołując się do słynnej Baumanowskiej kategorii „płynnej nowoczesności”, rozdział trzeci zatytułowano Płynne granice polonistyki — komparatystyka szkolna i uniwersytecka. Czwarty rozdział poświęcony został zagadnieniom językoznawczym i językowym w refleksji akademickiej i w szkolnej realizacji problemów z nimi związanych. Język polski w dydaktyce polonistycznej to tytuł tej części, ogólny i wskazujący na szerokie spektrum problemów, jakie się w nim mieszczą. Z jednej bowiem strony znajdujemy w nim apel o przywrócenie słowom ich wartości, a z drugiej — prezentację sytuacji nauczyciela polonisty w świecie ponowoczesnym, gdy zostaje on zmuszony do pełnienia funkcji usługowych. W tej części publikacji zamieszczono także referaty pokazujące wzajemne relacje między językiem i kulturą, a także wypowiedzi, które podkreślają konieczność wzmacniania językowej świadomości ucznia, by mógł on uczestniczyć w kulturze. W konsekwencji bowiem jest to zawsze budowanie świadomości społeczeństwa, które będzie umiało rozpoznawać metody manipulacji prawdą i bronić się przed narzucaniem poglądów. Świadomość językowa, dobre rozumienie słów pozwalają na obronę wyznawanych wartości, ponieważ kształcą umiejętność logicznego myślenia i wysławiania się. Tom pierwszy zamyka rozdział, w którym znalazły się teksty z zakresu glottodydaktyki, podnoszące kwestie zderzania przez język kultury własnej z inną, odmienną od swojej, co nie oznacza jej mniejszej wartości. W rozdziale zatytułowanym Język polski w kontaktach: między kulturą własną i obcą pokazano problemy ważne dla sposobu funkcjonowania w świecie wielokulturowym, który w coraz większym stopniu dotyczy także Polski, więc warto, by młodzi ludzie, mając świadomość odmienności w świecie, traktowali je jako bogactwo i szansę dla siebie i innych. Chodzi też zatem o budowanie empatii i o próby zrozumienia wszelkich odmienności: etnicznej, kulturowej czy egzystencjalnej.” (fragment Wstępu)
Spis treści
Wprowadzenie. Edukacja polonistyczna jako zobowiązanie (Ewa Jaskółowa, Tadeusz Zgółka i Redaktorki) / 11
Rozdział 1 Edukacja humanistyczna — dziś i jutro. Diagnoza — oczekiwania — prognozy
Barbara Myrdzik, Iwona Morawska, Małgorzata Latoch-Zielińska: Co ma wspólnego polonistyka z innymi naukami? O przekraczaniu granic / 21
Jolanta Fiszbak, Adam Mazurkiewicz: Zanim założenia „nowej humanistyki” staną się podstawą świadomego działania polonisty / 39
Anna Janus-Sitarz: Humanistyka w poszukiwaniu zaginionego czytelnika / 55
Marek Pieniążek: Polonistyka szkolna w przestrzeni afektywnej / 67
Marta Rusek: Wizje i rewizje edukacji polonistycznej. Wstępne rozpoznania / 83
Sławomir Jacek Żurek: Polonistyczne badania edukacyjne — perspektywy 2016—2020 / 95
Lidia Wiśniewska: Odpowiedzialność w warunkach szkoły-marketu. Głosy z III i IV Forum Edukacyjnego Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza / 105
Rozdział 2 Między szkołą a uniwersytetem. Kształcenie przyszłego polonisty
Agnieszka Rypel
Wzorzec osobowy nauczyciela polonisty we współczesnej rzeczywistości edukacyjnej / 119
Maria Kwiatkowska-Ratajczak: Dydaktyka akademicka w dobie kultury konwergencji / 125
Małgorzata Krzysztofik: Teksty kultury w dydaktyce uniwersyteckiej i w szkole wobec przemian modelu edukacji ponadgimnazjalnej / 139
Ryszard Waksmund, Dorota Michułka: Antropologia dzieciństwa jako przedmiot akademicki (w programie specjalizacji nauczycielskiej) / 153
Sławomir Jacek Żurek: Komponent dydaktyczny studiów doktoranckich w zakresie literaturoznawstwa — specjalność filologia polska (2010—2014). Wnioski z zastosowania innowacji programowych / 167
Agnieszka Kania: Muzeum, miejsce pamięci i genius loci w kształceniu kulturowym przyszłego nauczyciela polonisty / 181
Małgorzata Gajak-Toczek: (Nie)trudne rozmowy o starości ze studentami polonistyki / 195
Piotr Kołodziej: Nauczyciel czy „uczyciel”? Polonista wobec sytuacji uczenia (się). Refleksja nie tylko etymologiczna / 213
Danuta Łazarska: Nastolatek jako podmiot relacyjny. O uczniowskiej potrzebie budowania
dialogu z nauczycielem mądrości / 229
Elżbieta Mazur: Guwernantka — portret literacki, (ko)repetycje i możliwości / 243
Rozdział 3 Płynne granice polonistyki — komparatystyka szkolna i uniwersytecka
Teresa Kostkiewiczowa: Komparatystyka w naukach filologicznych i w edukacji polonistycznej / 259
Tadeusz Sławek: Spojrzenie komparatystyczne / 265
Lidia Wiśniewska: Komparatystyka: dwoistość metody i synkretyzm praktyki / 269
Anna Ślósarz: Dydaktyka polonistyczna jako komparatystyka / 283
Andrzej Hejmej: Era komparatystyki kulturowej / 299
Rozdział 4 Język polski w dydaktyce polonistycznej
Aldona Skudrzyk: Przywrócić wartość słowom — podstawowe zobowiązanie polonistycznej
Edukacji / 307
Jadwiga Kowalikowa: Edukacja językowa dla rozwijania uczniowskich kompetencji jako operacyjnych oraz perspektywicznych celów kształcenia / 315
Jolanta Nocoń: Szkolny polonista na usługach rynku pracy? O kształceniu językowo-
komunikacyjnym w czasach (po)nowoczesnych / 329
Ewa Horwath: Katedra uniwersytecka zaprasza… O wykorzystaniu badań językoznawców
w dydaktyce szkolnej / 343
Ewa Nowak: Od słowa do znaczenia. Wykorzystanie wiedzy językowej w interpretacji tekstu / 357
Marta Szymańska: Język jako narzędzie komunikacji w społeczeństwie. Perspektywa
socjolingwistyczna w podręcznikach do języka polskiego dla
szkoły podstawowej / 369
Urszula Kopeć: Nauczyć wyrażania miłości. Problemy teoretyczne i praktyczne / 385
Krzysztof Koc: Tajemnice świata i człowieka — o edukacyjnej wartości reportażu w szkolnej polonistyce / 397
Beata Udzik: Opowiadanie i rozprawka. Szkolne formy wypowiedzi a sprawność językowa uczniów (doniesienie z badań) / 413
Tomasz Nowak: Gramatyka w komputerze. O dydaktycznych pożytkach płynących ze spotkań lingwistyki z informatyką / 429
Zofia Pomirska: Popularyzowanie czytania i czytelnictwa wśród uczniów ze specjalnymi
trudnościami w czytaniu (z dysleksją rozwojową) / 447
Katarzyna Grudzińska: Reguły konwersacyjne a struktura wybranych dialogów w powieści
młodzieżowej Małgorzaty Musierowicz Brulion Bebe B — propozycja edukacyjna / 461
Paulina Osak: Językowy obraz świata a interpretacja: Janusz Stanisław Pasierb Morze, obłok i kamień / 475
Karolina Kwak: Zatarte granice i kółka na wodzie, czyli głosy Młodych w sprawie dam i rycerzy / 489
Rozdział 5 Język polski w kontaktach: między kulturą własną i obcą
Małgorzata Karwatowska: Obcy, Inny w dyskursie nauk humanistycznych / 505
Zofia Budrewicz, Maria Sienko: Polonistyki regionalnej szanse na dialog międzykulturowy / 527
Tomasz Jelonek: Nazwy terenowe a kształtowanie wiedzy uczniów o ich małej ojczyźnie / 545
Anna Kietlińska, Elżbieta Awramiuk: Szkolny polonista w dobie powszechnej znajomości języków obcych / 557
Elżbieta Grabska-Moyle: Gramatyka w polskich szkołach sobotnich. Oczekiwania i potrzeby
uczniów a zamierzenia i działania nauczycieli / 573
Anna Suchodolska: Polska polityka językowa wobec obcokrajowców: strategie zapewnienia
asymilacji / 587
Romuald Cudak, Wioletta Hajduk-Gawron: Problematyka adaptacji tekstu w edukacji literackiej cudzoziemców / 603
Anna Ślósarz: Multimedialne moduły tematyczne, czyli holistyczny potencjał w nauczaniu języka ojczystego / 617
Agnieszka Handzel: Content and Language Integrated Learning w edukacji polonistycznej
— kształcenie uczniów reemigrantów / 635
Anna Mikulska: Problemy językowe studentów chińskich uczących się języka polskiego
jako obcego — próba analizy / 647
