Humanizm performatywny

• Druk: Kraków, 2011
• Autor: Alfred Gall
• Wydawca: Universitas

Książka ta skupia się na roli filozofii w twórczości Witolda Gombrowicza. Praktyka literacka polskiego pisarza jest tu ujęta z perspektywy myśli neopragmatycznej oraz poststrukturalistycznej, przy czym pisanie literackie jest ujmowane jako swego rodzaju próba performatywnego przerobienia i podważenie określonych koncepcji filozoficznych. Okazuje się, że praktyka literacka Gombrowicza przez przewartościowanie oraz wręcz dekonstrukcję wybranych pojęć filozoficznych dąży do zrealizowania swoistego humanizmu, polegającego na przekroczeniu rzeczywistości zorganizowanej przez myślenie filozoficzne, i na dotarciu do innego wymiaru – wymiaru pozaludzkiego, który zwłaszcza przez pisanie jest przywołany i objawia się w tekstach w swoim specyficznym kształcie. Pisanie jest humanistyczne, ponieważ umożliwia dotarcie do wymiaru pozaludzkiego, który zresztą wpisany jest w medium kulturowe tekstu literackiego i przez to zaś uczłowieczone (by użyć wyrazu Gombrowiczowskiego).

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Filozofia
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Literaturoznawstwo
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-242-1491-4
• ISBN druku: 978-83-242-1257-6
• Liczba stron: 504

Słowo od autora   5

1. Wprowadzenie   7
2. Filozofia jako obsesja: Witold Gombrowicz (1904–1969)   13
2.1. Introitus – Gombrowicz jako przedstawiciel oświeconego sarmatyzmu   13
2.1.1. Gombrowicz i filozofia: między fascynacją i sceptycyzmem   13
2.2. Lektury filozoficzne: poszukiwanie śladów   18
2.3. Gombrowiczowska interpretacja nowoczesnej filozofii: „wielka redukcja”   26
2.3.1. Pierwsza redukcja: wątpienie w pewność istnienia świata – Kartezjusz i Kant   27
2.3.2. Redukcja u Schopenhauera: bezsilność rozumu
w wirze woli   30
2.3.3. Rzeczywistość jako stawanie się: dialektyka Hegla   32
2.3.4. Niedocieczona indywidualność: Kierkegaardowski
głos za jednostką   33
2.3.5. Redukcja jako bunt przeciwko filozofii systemowej: egzystencjalizm   35
2.3.6. Redukcja fenomenologiczna   36
2.3.7. Egzystencjalizm jako filozofia subiektywności   37
2.3.8. Jestestwo jako samostwarzanie siebie: uwagi do Heideggerowskiego Sein und Zeit   42
2.3.9. Redukcja socjologiczna: marksizm   47
2.3.10. Redukcja fizjologiczna: Friedrich Nietzsche   49
2.3.11. Podsumowanie: kontury „wielkiej redukcji”   51
2.4. Egzystencjalizm jako główny punkt ciężkości   53

3. Literatura – filozofia: kontury pola napięć   56
3.1. Literatura i filozofia: konstelacje kulturowe   56
3.2. Prakseologia Deleuze’a i Guattariego skontrastowana z tekstualizmem Derridy   64
3.3. Od cytatu do simulakrum: krytyka badań nad Gombrowiczem   71
3.4. Praktyka symulacji: aplikacja filozofii w simulakrum literackim   74
3.5. Performacja repetycyjna: tekst literacki jako simulakrum   80
3.6. Literacka praktyka tworzenia sieci: tekst literacki jako kłącze   84

4 . Konfrontacja z „nieludzkim” – humanizm literatury  90
4.1. „Nieludzkie”: ból, negatywność i derealizacja   90
4.2. Humanizm performatywny – pragmatyka literatury   108
4.2.1. Doświadczenie negatywności – „pozaludzkie” i rzeczywistość   108
4.2.2. Negatywność literacka jako depragmatyzacja pozytywności filozoficznej   109
4.2.3. Humanizm literacki: operowanie „pozaludzkim”   114

5. Ślub: poza „albo – albo”   118
5.1. Założenia gatunkowe: dramat postdramatyczny   118
5.2. Świadomość uprzestrzenniona – zatrzymane samozapośredniczanie siebie   129
5.3. Przekształcenie mesjanizmu romantycznego
w dialektykę egzystencjalną   132
5.3.1. Poetyka snu i jej wymiary   132
5.3.2. Sen jako medium wglądu w proces historyczny   134
5.3.3. Teleologia formy: szczeble emanacji ducha   138
5.3.4. „Bóg jest martwy”: od „Kościoła Boga” do „Kościoła ludzkiego”   145
5.3.5. Dialektyka czynu   153
5.3.6. Zniżony mesjanizm – wyzwolona egzystencja   162
5.4. Powtórzenie i rozpacz: dialektyka egzystencji u Kierkegaarda   165
5.4.1. Dialektyka egzystencji – formy obcowania z historią   166
5.4.1.1. Możliwości egzystencji: esteta   167
5.4.1.2. Możliwości egzystencji: „bycie sobą” i egzystencja etyczna   169
5.4.1.3. Egzystencja w historii: między powtórzeniem a rozpaczą   173
5.4.1.4. Zniżona egzystencja: zdepotencjalizowane „bycie
sobą” w Ślubie Gombrowicza   179
5.4.2. Powojenna dramatyka: egzystencjalizm – dramat
absurdu   183
5.4.2.1. Praca nad „byciem sobą” I: dywergencje
w porównaniu z Les mouches Jeana Paula Sartre’a   183
5.4.2.2. Praca nad „byciem sobą” II: dywergencje
w porównaniu z teatrem „absurdu”   189
5.4.2.3. Wynik  192
5.5. Podsumowanie   193

6. Pornografia: narracyjna symulacja nowej rzeczywistości antropologicznej   198
6.1. Wprowadzenie   198
6.2. Punkt wyjścia: recepcja powieści – konteksty historii literatury  199
6.2.1. Recepcja   199
6.2.2. Kontekst historii literatury I: doświadczenie wojny   200
6.2.3. Kontekst historii literatury II: dwór wiejski jako chronotopos   204
6.2.4. Kontekst historii literatury III: Pornografia jako powieść nietzscheańska   208
6.3. „Bóg jest martwy” – filozofia Nietzschego w Pornografii  209
6.3.1. Powieść jako simulakrum: powtórzenie filozofii   209
6.3.2. „Śmierć Boga”: desakralizacja i dotarcie
do rzeczywistości   211
6.3.3. Nietzscheańska formuła „Bóg umarł” i doświadczenie woli mocy   216
6.3.4. Zwrot perspektywy interpretatorskiej: od „Boga”
ku „młodemu człowiekowi”   221
6.3.5. Desakralizacja w kręgu nowoczesnej literatury:
Thomas Mann i James Joyce   225
6.3.6. Interpretatoryka w duecie: Nietzscheańskie
stwarzanie świata w Pornografii   230
6.3.7. Uspołeczniona wola mocy: postludzki świat
w Pornografii   242
6.3.8. Zanikowe formy „ludzkiego”: „dzieciństwo” i „młodość”   252
6.3.9. Przeciwstawienie dwu powieści nietzscheańskich:
Doktor Faustus i Pornografia   268
6.4. Zakończenie: Pornografia jako medium nowego
humanizmu   276

7. Kosmos: rozstanie z ontologią   279
7.1. Kosmos: powstanie – treść; struktura rozdziału   279
7.2. Heideggerowskie Sein und Zeit w maszynerii Kosmosu   282
7.2.1. Afiliacje filozoficzne: Sein und Zeit Martina Heideggera   282
7.2.2. Kosmos: kłopotliwe doświadczenie świata –
rzeczywistość rozproszona   284
7.2.3. Budowa świata w Sein und Zeit: światowość i znaczeniowość   291
7.2.4. „Odświatowienie” w Sein und Zeit a derealizacja w Kosmosie   299
7.2.5. Derealizacja jako temporalny proces   308
7.2.6. Obcowanie ze znaczeniowością – samoutwierdzanie siebie w zderealizowanym świecie   310
7.2.6.1. Leon i technika samoograniczania siebie   310
7.2.6.2. Leon jako ucieleśnienie egzystencji estetycznej –
echa Kierkegaarda   312
7.2.6.3. Granice samoutwierdzenia siebie   315
7.3. Zmienne konteksty: afiliacje literackie Kosmosu   317
7.3.1. Literackie odświatowienie: kontyngencja i absurd
w La nausée Sartre’a   319
7.3.2. Enigmatyka przedmiotów: Les gommes
Robbe-Grilleta   323
7.3.3. Dywergująca faktyczność: Gumy – Mdłości – Kosmos   328
7.3.4. Poza absurdem: Beckett – Gombrowicz – Camus   329
7.3.5. Tajemnica istnienia jako ocalenie doświadczenia świata: ontologia Stanisława Ignacego Witkiewicza   333
7.3.6. Powieść jako epistemologia narracyjna: Pałuba Karola Irzykowskiego   339
7.3.7. Kosmos w kontekście historii literatury – résumé   344
7.4. Kosmos: narracyjna depotencjalizacja semantyki ontologicznej   345

8. Dziennik: narracyjne operowanie samym sobą   352
8.1. Divertimento: z historii gatunku   352
8.2. Indywidualność jako praktyka tekstualna:
performatywne „bycie sobą”   362
8.2.1. Nietzscheańska idea samozachowania siebie poprzez samoposzerzanie siebie   365
8.2.2. Od „ja” do „on”: Gombrowiczowskie
samoprzekraczanie siebie w Dzienniku   376
8.3. Performatywne przezwyciężenie Nietzscheańskiej
krytyki subiektywności   377
8.4. Strategia humanizacji: spotkanie z „transludzkim”   382
8.5. Humanizm performatywny: Dziennik między
humanizacją a derealizacją   391
8.6. Historyczne przeciwstawienie: humanizacja poprzez
pracę w ujęciu Stanisława Brzozowskiego   393
8.7. Negatywność „transludzkiego”: kłopotliwe założenia moralności   397
8.7.1. Negatywność – obcość świata – samoumiejscawianie
siebie   397
8.7.2. Rozbłysk „transludzkiego” w moralności – wola moralności   400
8.7.3. Retrospektywne spojrzenie na koncepcję Kanta: depotencjalizacja idei celowości świata   404
8.7.4. Narracyjna refleksja nad kłopotliwymi przesłankami moralności   409
8.8. Symulacja derealizacji: wariacje fenomenologiczne I  411
8.8.1. Motyw groteskowości ciała: ciało pokawałkowane   411
8.8.2. W zaklętym kręgu ciała: obsesyjna rzeczywistość   411
8.8.3. Przesłanki filozoficzne: L’etre et le néant Jeana Paula
Sartre’a   416
8.8.4. Proces derealizacji: narracyjne modyfikowanie filozofii   418
8.9. Pobyt w Berlinie: dokuczliwa obecność nazizmu   421
8.9.1. Wariacje fenomenologiczne II: derealizacja a historia   421
8.9.2. Nierzeczywistość Berlina: obsesyjna obecność historii   422
8.9.3. Narracyjne wspomnienie – między Nietzscheańską autokreacją a derealizacją   429
8.10. Podsumowanie   432

9. Zakończenie   434

10. Bibliografia   440
10.1. Teksty Witolda Gombrowicza   440
10.2. Pozostała literatura   441

Indeks nazwisk   485