Pomoc społeczna
Unikatowy podręcznik Pomoc społeczna. Idea - rozwój - instytucje przedstawiający po raz pierwszy w Polsce interdyscyplinarną, całościową analizę pomocy społecznej. Publikacja skierowana jest do studentów kierunków związanych z obszarami pomocowymi, szczególnie pracy socjalnej, polityki społecznej czy pedagogiki społecznej oraz do osób związanych z profesjami i zawodami pomocowymi (np. pracowników socjalnych), badaczy zajmujących się kwestiami społecznymi, dziennikarzy, samorządowców i wszystkich wrażliwych na problemy społeczne.
Podręcznik "Pomoc społeczna. Idea - rozwój - instytucje" prezentuje m.in.: genezę i rozwój pomocy drugiemu człowiekowi; unormowania prawne, organizację, funkcje i świadczenia w pomocy społecznej; działania pomocy społecznej w obszarze wsparcia rodzin, osób z niepełnosprawnościami, seniorów, osób z uzależnieniami czy w kryzysie bezdomności; beneficjentów i kadry pomocy społecznej; zarządzanie, diagnozowanie i międzynarodowy wymiar pomocy społecznej; najnowsze tendencje w tym obszarze polityki społecznej.
Autorzy poszczególnych rozdziałów to grono niemal czterdziestu polskich naukowców i praktyków pomocy społecznej z prawie wszystkich liczących się polskich ośrodków naukowych zajmujących się polityką społeczną.
Wstęp 15
Część pierwsza. Idea, rozwój i podstawy prawne pomocy społecznej
Hubert Kaszyński (Uniwersytet Jagielloński)
1. Źródła, idee i wartości w pomocy społecznej 19
Wprowadzenie 19
Rozwój społeczny – utracona wspólnota, anomia i alienacja 20
Pomoc społeczna – troska o więź moralną, współpracę i hominizację 23
Hominizacja – perspektywa osobowa, komunikacyjna i organizacyjna 27
Posumowanie 31
Bibliografia 32
Wojciech Glac (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej)
2. Uwarunkowania prawne pomocy społecznej 33
Wprowadzenie 33
Prawo pomocy społecznej a prawa człowieka i obywatela 34
Postępowanie administracyjne w pomocy społecznej 35
Wpływ orzecznictwa sądów administracyjnych na prawo pomocy społecznej 39
Podsumowanie 40
Bibliografia 41
Akty prawne 42
Karolina Stopka (Uniwersytet Wrocławski)
3. Instytucja, cele i zasady pomocy społecznej 43
Wprowadzenie 43
Instytucja pomocy społecznej 44
Pojęcie pomocy społecznej 44
Przedmiot pomocy społecznej 45
Podmioty pomocy społecznej 46
Cele i zasady pomocy społecznej 48
Pojęcie i znaczenie celów oraz zasad pomocy społecznej 48
Charakterystyka celów pomocy społecznej 49
Charakterystyka zasad pomocy społecznej 50
Podsumowanie 55
Bibliografia 55
Akty prawne 56
Iwona Sierpowska (Uniwersytet SWPS)
4. Świadczenia w pomocy społecznej 57
Wprowadzenie 57
Pojęcie i rodzaje świadczeń 57
Kryteria przyznawania świadczeń 62
Postępowanie w sprawie ustalania uprawnień do świadczeń 65
Podsumowanie 67
Bibliografia 67
Akty prawne 68
Paweł Poławski (Instytut Pracy i Spraw Socjalnych)
5. Warunkowość, sankcje i kontrola w pomocy społecznej 69
Wprowadzenie 69
Kontekst: prawa socjalne i warunkowość 70
„Trzecia droga”, workfare i polityka aktywizacji 72
Przymus, warunkowość i kontrola społeczna 75
Typy i zakres warunkowości 76
Podsumowanie 78
Bibliografia 79
Katarzyna Zamorska (Uniwersytet Wrocławski)
6. Prawo do pomocy społecznej – od miłosierdzia do społecznie zorganizowanej solidarności 82
Wprowadzenie 82
Biedny, czyli moralnie słaby 83
Na scenę wchodzi obywatel… 87
Zobowiązania państw do przestrzegania prawa do pomocy społecznej 89
Prawo do pomocy społecznej a integracja społeczna 92
Podsumowanie 94
Bibliografia 94
Ewa Leś (Uniwersytet Warszawski)
7. Rozwój instytucji pomocy społecznej przed 1918 rokiem 96
Wprowadzenie 96
Początki chrześcijańskiej kultury dobroczynności na ziemiach polskich 97
Pomoc społeczna od XVII wieku do pierwszej połowy XVIII wieku i w czasach stanisławowskich 102
Instytucje religijne i organizacje społeczne jako główni organizatorzy
pomocy społecznej na ziemiach polskich w okresie zaborów 106
Podsumowanie 110
Bibliografia 111
Rafał Pląsek (Uniwersytet Warszawski)
8. Rozwój instytucji pomocy społecznej w okresie 1918–1939 113
Wprowadzenie 113
Dziedzictwo zaborów i powojenny okres ratunkowy 114
Konstruowanie systemu 115
Rozwój systemu w drugiej dekadzie okresu międzywojennego 117
Podsumowanie 120
Bibliografia 121
Akty prawne 123
Paweł Grata (Uniwersytet Rzeszowski)
9. Rozwój instytucji pomocy społecznej w okresie 1944–1950 125
Wprowadzenie 125
Podstawy prawne i organizacyjne systemu po zakończeniu wojny 126
Stalinizacja pomocy społecznej 131
Podsumowanie 133
Bibliografi a 133
Akty prawne 134
Mikołaj Brenk (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
10. Rozwój instytucji pomocy społecznej w okresie 1950–1989 135
Wprowadzenie 135
(Nie)funkcjonowanie opieki społecznej w nowym ustroju 136
Integracja opieki społecznej ze służbą zdrowia 138
Podsumowanie 141
Bibliografia 142
Akty prawne 143
Krzysztof Chaczko (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie)
Jerzy Krzyszkowski (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie)
11. Rozwój instytucji pomocy społecznej po 1989 roku 144
Wprowadzenie 144
Obrady Okrągłego Stołu i reforma pomocy społecznej 145
Pomoc społeczna w okresie pierwszej decentralizacji i transformacji ustrojowej 146
Pomoc społeczna po drugiej decentralizacji 148
Podsumowanie 152
Bibliografia 152
Część druga. Benefi cjenci, instytucje i organizacje pomocy społecznej
Beata Ziębińska (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie)
12. Beneficjenci środowiskowej pomocy społecznej 157
Wprowadzenie 157
Uwarunkowania pomocy społecznej 158
Definicje dotyczące środowiskowej pomocy społecznej 159
Źródła danych na temat pomocy społecznej 160
Tendencje w środowiskowej pomocy społecznej w latach 2010–2019 (w świetle sprawozdań MRiPS oraz raportów GUS) 161
Zasięg korzystania ze środowiskowej pomocy społecznej 161
Powody korzystania ze wsparcia 163
Usługi opiekuńcze, odpłatność za dom pomocy społecznej oraz posiłki 165
Schronienie 167
Podsumowanie 167
Bibliografia 168
Akty prawne 169
Marek Klimek (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie)
13. Organizacja instytucjonalna pomocy społecznej 170
Wprowadzenie 170
Struktura podmiotów pomocy społecznej 171
Administracja rządowa i jej rola w realizacji zadań pomocy społecznej 172
Zadania jednostek samorządu terytorialnego z zakresu pomocy społecznej 173
Działalność organizacji pozarządowych i podmiotów prywatnych w realizacji zadań pomocy społecznej 178
Podsumowanie 178
Bibliografia 179
Akty prawne 179
Dorota Moroń (Uniwersytet Wrocławski)
14. Organizacje pozarządowe w pomocy społecznej 181
Wprowadzenie 181
Pojęcie organizacji pozarządowej 182
Pomoc społeczna jako obszar działań organizacji pozarządowych 184
Organizacje pozarządowe w systemie pomocy społecznej 186
Realizacja zadań z zakresu pomocy społecznej przez organizacje pozarządowe 188
Podsumowanie 192
Bibliografia 192
Akty prawne 192
Tadeusz Kamiński (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie)
15. Organizacje wyznaniowe w pomocy społecznej 193
Wprowadzenie 193
Charakterystyka organizacji wyznaniowych o profilu pomocowym 194
Działalność organizacji wyznaniowych w systemach pomocy społecznej
Stanów Zjednoczonych i wybranych państw europejskich 197
Organizacje wyznaniowe w polskim systemie pomocy społecznej 200
Podsumowanie 203
Bibliografia 203
Izabela Krasiejko (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie)
16. Instytucje pomocy społecznej dla rodzin biologicznych z dziećmi 205
Wprowadzenie 205
Profilaktyka – wsparcie rodzin z dziećmi 206
Krótka charakterystyka świadczeń i usług dla rodzin z dziećmi 207
Działania na rzecz reintegracji rodziny 217
Współpraca międzysektorowa, międzyresortowa, międzyorganizacyjna 219
Podsumowanie 220
Bibliografia 221
Akty prawne 222
Izabela Krasiejko (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie)
17. Instytucje pomocy społecznej dla rodzin zastępczych i adopcyjnych 223
Wprowadzenie 223
Rozwój rodzinnej pieczy zastępczej 224
Niwelowanie instytucjonalnej pieczy zastępczej 230
Pomoc dla wychowanków pieczy zastępczej 232
Adopcja 232
Trudności w obszarze pieczy zastępczej i adopcji oraz rekomendacje 233
Podsumowanie 240
Bibliografia 241
Akty prawne 242
Elżbieta Bojanowska (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie)
18. Instytucje pomocy społecznej dla seniorów 243
Wprowadzenie 243
Pomoc społeczna a pomoc i opieka dla osób starszych 245
Instytucje pomocy społecznej dla osób starszych 246
Placówki całodobowe 246
Domy pomocy społecznej 247
Rodzinne domy pomocy 252
Placówki zapewniające całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku 253
Placówki dziennego pobytu – ośrodki wsparcia 255
Dzienne domy pomocy społecznej 255
Domy dziennego pobytu dla seniorów i kluby seniorów – „Senior+” 256
Podsumowanie 257
Bibliografia 258
Akty prawne 258
Józefa Matejek (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie) Ewelina Zdebska (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie)
19. Instytucje pomocy społecznej dla osób z niepełnosprawnościami 260
Wprowadzenie 260
System pomocy społecznej dla osób z niepełnosprawnościami 261
Działalność instytucji pomocy społecznej dla osób z niepełnosprawnościami 263
Podsumowanie 270
Bibliografia 272
Akty prawne 273
Anna Fidelus (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie)
20. Instytucje pomocy społecznej dla osób uzależnionych 274
Wprowadzenie 274
Uzależnienie jako problem społeczny 275
Pomoc oferowana osobom uzależnionym – podstawy prawne 277
System lecznictwa odwykowego w Polsce 282
Podsumowanie 284
Bibliografia 284
Akty prawne 285
Ryszard Majer (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie)
21. Instytucje pomocy społecznej dla osób bezdomnych 286
Wprowadzenie 286
Definiowanie i charakterystyka bezdomności 286
Przyczyny 287
Klasyfikacje 289
Regulacje prawne w obszarze bezdomności 290
Formy pomocy i sposoby rozwiązywania problemu 292
Podsumowanie 297
Bibliografia 297
Akty prawne 299
Krzysztof Piątek (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)
22. Instytucje postpenitencjarnej pomocy społecznej 300
Wprowadzenie 300
Przestępczość jako problem społeczny 301
Pomoc przedpenitencjarna, penitencjarna i postpenitencjarna 303
Instytucje pomocy postpenitencjarnej w Polsce 306
Organizacje pozarządowe w pomocy postpenitencjarnej – na przykładzie Ośrodka Readaptacyjnego „Mateusz” w Toruniu 308
Podsumowanie 312
Bibliografia 313
Akty prawne 313
Krzysztof Chaczko (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie)
Norbert Paprota (Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Bochni)
23. Pomoc społeczna w przypadku nadzwyczajnych okoliczności 314
Wprowadzenie 314
Nadzwyczajne okoliczności w pomocy społecznej 315
Rola pracownika socjalnego w sytuacji wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności 316
Świadczenia materialne z pomocy społecznej w sytuacji wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności 317
Epidemia jako nadzwyczajna okoliczność w pomocy społecznej 320
Podsumowanie 322
Bibliografia 323
Akty prawne 323
Ewelina Zdebska (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie)
24. Pomoc społeczna i praca socjalna w opiece hospicyjnej oraz wyręczającej nad dziećmi w Polsce 324
Wprowadzenie 324
Pomoc społeczna i praca socjalna jako wielowymiarowe zadanie w pracy z dzieckiem nieuleczalnie chorym i jego rodziną 325
Opieka hospicyjna i wyręczająca nad dziećmi 327
Zadania pracownika socjalnego i znaczenie pracy socjalnej w opiece hospicyjnej i wyręczającej nad dziećmi w Polsce 329
Podsumowanie 331
Bibliografia 332
Akty prawne 333
Dariusz Zalewski (Instytut Pracy i Spraw Socjalnych)
Agnieszka Sowa-Kofta (Instytut Pracy i Spraw Socjalnych)
25. Pomoc społeczna a ekonomia społeczna 334
Wprowadzenie 334
Ekonomia społeczna – co to takiego? 335
Zadania ekonomii społecznej 339
Rola ekonomii społecznej w środowisku lokalnym 341
Podsumowanie 343
Bibliografia 344
Część trzecia.Zarządzanie i profesjonalizacja w pomocy społecznej
Jerzy Krzyszkowski (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie)
26. Zarządzanie w pomocy społecznej jako instytucji sektora publicznego 349
Wprowadzenie 349
Modele zarządzania w sektorze publicznym 350
Model biurokratyczny Maxa Webera 351
Nowe zarządzanie publiczne 353
Model współzarządzania w sektorze publicznym 354
Wpływ modeli zarządzania na funkcjonowanie instytucji polityki społecznej 355
Specyfika zarządzania publiczną pomocą społeczną 357
Praktyka zarządzania w pomocy społecznej. Zarządzanie superwizyjne 359
Podsumowanie 361
Bibliografia 362
Barbara Szatur-Jaworska (Uniwersytet Warszawski)
27. Diagnoza i ewaluacja w pomocy społecznej 364
Wprowadzenie 364
Istota diagnozy społecznej i ewaluacji 365
Diagnoza społeczna 365
Ewaluacja 367
Generalne założenia, zasady i metody diagnozowania w pomocy społecznej 370
Diagnoza w pracy socjalnej z jednostkami i rodzinami 370
Diagnoza środowiska społecznego 371
Generalne założenia, zasady i metody ewaluacji w pomocy społecznej 373
Ramy prawne diagnozy i ewaluacji w pomocy społecznej w Polsce 375
Podsumowanie 376
Bibliografia 377
Akty prawne 378
Mariola Mirowska (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie)
28. Case management (zarządzanie przypadkiem) w pomocy społecznej 379
Wprowadzenie 379
Istota case management 380
Czym jest case management (definicje) 380
Geneza case management 381
Praca socjalna i pracownik socjalny w formule case management 382
Case management w instytucji pomocy społecznej 384
Podsumowanie 385
Bibliografia 386
Akty prawne 387
Ewa Kantowicz (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie)
29. Profesjonalizacja zawodów w pomocy społecznej 388
Wprowadzenie 388
Wielowymiarowość procesu profesjonalizacji kadr pomocy społecznej 389
Dylematy profesjonalizacji w odniesieniu do niektórych zawodów pomocowych 392
Podsumowanie 399
Bibliografia 400
Akty prawne 402
Barbara Kromolicka (Uniwersytet Szczeciński)
30. Wolontariat w pomocy społecznej 403
Wprowadzenie 403
Swoistość wolontariatu 406
Wolontariusz 408
Kategorie wolontariuszy 412
Karta Wolontariusza 415
Nagradzanie wolontariuszy 417
Podsumowanie 418
Bibliografia 418
Akty prawne 420
Jerzy Krzyszkowski (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie)
Maciej Sosnowski (Uniwersytet Śląski w Katowicach)
31. Superwizja w pomocy społecznej 421
Definicja pojęcia, cele, formy i rodzaje superwizji 421
Umiejscowienie prawne superwizji w Polsce 423
Etapy i zasady procesu superwizyjnego 425
Czynniki sprzyjające oraz trudności w realizacji superwizji 427
Standardy superwizji w pomocy społecznej 429
Podsumowanie 432
Bibliografia 432
Akty prawne 433
Cześć czwarta.Współczesne tendencje i kierunki rozwoju pomocy społecznej
Ryszard Szarfenberg (Uniwersytet Warszawski)
Natalia Jungrav-Gieorgica (Uniwersytet Warszawski)
32. Proces rozdzielenia postępowań administracyjnych w pomocy społecznej od pracy socjalnej 437
Wprowadzenie 437
Praca socjalna, pracownica socjalna i postępowanie administracyjne 439
Modele rozdzielenia pracy socjalnej od postępowań administracyjnych 441
Model amerykański 441
Model Wspólnoty Roboczej Związków Organizacji Socjalnych (WRZOS) 442
Modele rządowe 443
Rozdział pracy socjalnej od postępowania administracyjnego – argumenty za i przeciw 445
Podsumowanie 449
Bibliografia 450
Akty prawne 452
Mirosław Grewiński (Uczelnia Korczaka)
33. Usługi społeczne w pomocy społecznej 453
Wprowadzenie 453
Usługi społeczne w polityce społecznej i pomocy społecznej 454
Wielosektorowa polityka społeczna 456
Uspołecznianie, urynkowienie i prywatyzacja usług społecznych 458
Usługi społeczne w systemie pomocy społecznej w Polsce 461
Podsumowanie 466
Bibliografia 467
Akty prawne 469
Joanna Lizut (Uczelnia Korczaka)
34. Projekty socjalne w pomocy społecznej 470
Wprowadzenie 470
Źródła projektów socjalnych 471
Definicja i charakterystyka projektu socjalnego 474
Przygotowanie i wdrożenie projektu socjalnego 475
Etap I: Identyfikowanie i inicjowanie działań 476
Etap II: Planowanie 478
Etap III: Finansowanie 479
Etap IV: Wdrażanie 480
Etap V: Ewaluacja 481
Podsumowanie 482
Bibliografia 483
Akty prawne 484
Norbert G. Pikuła (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie)
35. Praca jako determinanta opuszczania pomocy społecznej 485
Wprowadzenie 485
Praca w perspektywie zmian społecznych 487
Wartość pracy jako warunek wyjścia z pomocy społecznej 491
Podsumowanie 494
Bibliografia 494
Marek Rymsza (Uniwersytet Warszawski)
36. Przyszłość pomocy społecznej 497
Wprowadzenie 497
Założenia i architektura systemu pomocy społecznej 498
Dysfunkcje modelu pomocy społecznej czasów transformacji w okresie potransformacyjnym i podejmowane działania reformatorskie 500
Centra usług społecznych i koncepcja kroczącej zmiany systemowej 504
Podsumowanie 506
Bibliografia 508
Akty prawne 511
Piotr Sałustowicz (Uniwersytet SWPS)
37. Pomoc społeczna w świecie 512
Wprowadzenie 512
Pomoc społeczna jako przedmiot badań międzynarodowych 514
Badania pomocy społecznej w krajach rozwiniętych – przykłady 516
Unia Europejska 521
Badania pomocy społecznej w krajach rozwijających się – przykłady 524
Podsumowanie 530
Bibliografia 531
