Teoria sprawiedliwości
W książce widać pragnienie dogłębnego przemyślenia tradycyjnego problemu, potraktowanego niczym zadanie: jak w sposób racjonalny, krok po kroku, zbudować sprawiedliwe społeczeństwo. Rawls zaczyna wywód od zarysowania warunków wyboru. Sytuacja pierwotna to sytuacja czysta, w której obowiązuje zasłona niewiedzy. Powoduje ona, że jednostki, chcąc chronić siebie, zmuszone są stanąć po stronie sprawiedliwości rozumianej jako bezstronność. Muszą bowiem na wszelki wypadek minimalizować straty, jakie w wyniku realizacji umowy społecznej mogą ponieść osoby znajdujące się w najgorszej sytuacji. Następnie Rawls zastanawia się, jak się zachować sprawiedliwie i racjonalnie już po usunięciu zasłony niewiedzy. Wypracowane w sytuacji pierwotnej ogólne zasady sprawiedliwości trzeba dostosować do funkcjonowania konkretnych instytucji państwowych. Przy tej okazji analizuje klasyczne zagadnienia filozofii politycznej: jaka powinna być rola państwa, w co może ono ingerować, jakie zobowiązania mają obywatele, kiedy mogą wystąpić przeciw istniejącemu porządkowi itd.
Wywody te mają dodatkowe ugruntowanie w ostatniej części książki, w której filozof bada świat wartości, szukając teorii obejmującej pojęcia dobra, słuszności, sprawiedliwości, równości i wolności.
Niniejsze wydanie opiera się na poprawionym przez autora tekście z 1999 roku.
Jakoś musimy zniwelować efekty szczególnych przypadkowych okoliczności, które doprowadzają ludzi do niezgody i rodzą w nich pokusę wykorzystania warunków naturalnych i społecznych dla własnej korzyści. Dlatego też przyjmuję, że strony są usytuowane za zasłoną niewiedzy. […] Zakłada się więc, że strony nie posiadają wiedzy o pewnego rodzaju faktach szczegółowych. Przede wszystkim nikt nie zna swego miejsca w społeczeństwie, swej pozycji klasowej czy statusu społecznego; nie wie też, jakimi naturalnymi aktywami i uzdolnieniami obdarzył go los – inteligencją, siłą itp. Nikt nie zna też swej koncepcji dobra, szczegółów swego planu życia, ani nawet specyficznych cech własnej psychiki, takich jak niechęć do ryzyka czy skłonność do optymizmu albo pesymizmu. Co więcej - zakładam, że stronom nie są znane szczególne uwarunkowania dotyczące ich własnego społeczeństwa; nie znają więc jego sytuacji ekonomicznej czy politycznej, ani poziomu kultury i cywilizacji, jaki zdołało osiągnąć. Osoby w sytuacji początkowej nie posiadają informacji co do tego, do jakiego pokolenia należą. […] Muszą wybrać zasady, z których konsekwencjami gotowe są pogodzić się bez względu na to, do którego pokolenia, jak się okaże, przynależą.
Przedmowa do wydania poprawionego (przeł. Adam Romaniuk) 9
Przedmowa (przeł. Maciej Panufnik) 19
Część pierwsza. TEORIA (przeł. Maciej Panufnik) 29
I. Sprawiedliwość jako bezstronność 29
1. Rola sprawiedliwości 30
2. Przedmiot sprawiedliwości 34
3. Główna idea teorii sprawiedliwości 40
4. Sytuacja początkowa i uzasadnianie 48
5. Klasyczny utylitaryzm 55
6. Niektóre rozbieżności w stosunku do utylitaryzmu 62
7. Intuicjonizm 71
8. Problem pierwszeństwa 81
9. Kilka uwag o teorii moralnej 88
II. Zasady sprawiedliwości 98
10. Instytucje i sprawiedliwość formalna 98
11. Dwie zasady sprawiedliwości 106
12. Interpretacje drugiej zasady 113
13. Demokratyczna równość i zasada zróżnicowania 126
14. Autentyczna równość szans i czysta sprawiedliwość proceduralna 140
15. Społeczne dobra podstawowe jako podstawa oczekiwań 147
16. Istotne pozycje społeczne 153
17. Tendencja ku równości 160
18. Zasady dla jednostek: zasada rzetelności 171
19. Zasady dla jednostek: obowiązki naturalne 178
III. Sytuacja początkowa 184
20. Natura argumentacji na rzecz koncepcji sprawiedliwości 185
21. Prezentacja alternatyw 189
22. Uwarunkowania sprawiedliwości 195
23. Formalne warunki rozłożone na pojęcie słuszności 200
24. Zasłona niewiedzy 208
25. Racjonalność stron 216
26. Rozumowanie prowadzące do dwóch zasad sprawiedliwości 227
27. Rozumowanie prowadzące do zasady średniej użyteczności 240
28. Niektóre trudności związane z zasadą średniej użyteczności 249
29. Ważne racje przemawiające za dwiema zasadami sprawiedliwości 262
30. Klasyczny utylitaryzm, bezstronność i życzliwość 274
Część druga. INSTYTUCJE (przeł. Adam Romaniuk) 289
IV. Równa wolność 289
31. Sekwencja czterech stadiów 289
32. Pojęcie wolności 298
33. Równa wolność sumienia 303
34. Tolerancja i interes wspólny 312
35. Tolerowanie nietolerancyjnych 319
36. Sprawiedliwość polityczna i konstytucja 325
37. Ograniczenia zasady uczestnictwa 335
38. Rządy prawa 344
39. Definicja pierwszeństwa wolności 356
40. Kantowska interpretacja sprawiedliwości jako bezstronności 367
V. Udziały dystrybucyjne 378
41. Pojęcie sprawiedliwości w ekonomii politycznej 379
42. Kilka uwag o systemach ekonomicznych 387
43. Instytucje tła sprawiedliwości dystrybutywnej 401
44. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej 414
45. Preferencja czasowa 426
46. Dalsze przypadki pierwszeństwa 433
47. Nakazy sprawiedliwości 439
48. Uprawnione oczekiwania i zasługa moralna 448
49. Porównanie z koncepcjami mieszanymi 456
50. Zasada doskonałości 469
VI. Obowiązek i zobowiązanie 480
51. Argumenty na rzecz zasad naturalnego obowiązku 481
52. Argumenty na rzecz zasady rzetelności 493
53. Obowiązek przestrzegania niesprawiedliwego prawa 504
54. Status reguły większości 511
55. Definicja obywatelskiego nieposłuszeństwa 521
56. Definicja odmowy dyktowanej sumieniem 528
57. Uzasadnienie obywatelskiego nieposłuszeństwa 533
58. Uzasadnienie odmowy dyktowanej sumieniem 541
59. Rola obywatelskiego nieposłuszeństwa 548
Część trzecia. CELE (przeł. Jarosław Pasek) 565
VII. Dobro jako racjonalność 565
60. Niezbędność teorii dobra 565
61. Definicja dobra dla prostszych przypadków 570
62. Uwaga na temat znaczenia 577
63. Definicja dobra w odniesieniu do planów życia 581
64. Racjonalność namysłu 593
65. Zasada arystotelejska 604
66. Definicja dobra w zastosowaniu do osób 616
67. Szacunek dla samego siebie, zalety moralne i wstyd 625
68. Kilka różnic między słusznością a dobrem 633
VIII. Zmysł sprawiedliwości 642
69. Pojęcie społeczeństwa dobrze urządzonego 643
70. Moralność autorytetu 655
71. Moralność stowarzyszenia 661
72. Moralność zasad 668
73. Cechy uczuć moralnych 677
74. Związek między postawami moralnymi i naturalnymi 685
75. Zasady psychologii moralnej 692
76. Problem względnej stabilności 700
77. Podstawa równości 711
IX. Dobro sprawiedliwości 723
78. Autonomia i obiektywność 724
79. Idea związku społecznego 732
80. Problem zawiści 745
81. Zawiść a równość 752
82. Racje przemawiające za pierwszeństwem wolności 761
83. Szczęście i cele dominujące 770
84. Hedonizm jako metoda wyboru 779
85. Jedność ja 787
86. Dobro zmysłu sprawiedliwości 796
87. Uwagi końcowe na temat uzasadnienia 811
Indeks osób 825
Indeks pojęć 830
