MENU

Jak szybko i skutecznie identyfikować fake newsy? – praktyczna checklista krytycznej analizy treści w Internecie

dr Klaudia Rosińska



Coraz więcej osób zaczyna zdawać sobie sprawę, że żyjemy w świecie dezinformacji. Dyskutujemy internetowo na wiele ważnych, bieżących tematów. Oglądamy telewizję i czytamy różnorodną prasę. To wszystko sprawia, że kształtujemy własny obraz rzeczywistości, w którym funkcjonujemy każdego dnia. Niestety nie zawsze jest on pełny i prawdziwy. Jak wypowiadają się naukowcy – w czasach, w których mamy tak łatwy dostęp do informacji, a komunikaty krążą wokół nas z prędkością światła kluczową umiejętnością jest weryfikowanie treści. Posiadanie różnorodnych narzędzi oraz przyjęcie pewnej rutyny działania przy analizowaniu informacji może ocalić nas przed wiarą we wszystko i przybliżyć do poszukiwanej prawdy.


Wspólnie z dr Klaudią Rosińską – autorką książki – „Fake news. Geneza, istota, przeciwdziałanie” przekazujemy swoistą ściągawkę, którą warto mieć przy sobie, by ułatwić sobie funkcjonowanie we współczesnym świecie pełnym danych. Jednocześnie zachęcamy do zapoznania się z kluczowymi pojęciami, które pomogą nam już na początku lektury danego komunikatu automatycznie uruchomić krytyczne myślenie i znaleźć potencjalne źródła dezinformacji.


Wyposaż się w niezbędną wiedzę. Poznaj pojęcia, które pomogą Ci zachować krytyczną postawę.


Fałszywe informacje (ang. False News) – Wszystkie fałszywe treści dostępne w mediach. Mogą to być fake newsy, plotki, propaganda, fałszywe konta w mediach społecznościowych, clickbaity (tytuły i nagłówki przyciągające uwagę, produkowane w celu zyskania wysokiego współczynnika klikalności, z którego wynikają wysokie przychody reklamowe) oraz scam lub phishing (oszustwa internetowe mające na celu pozyskanie poufnych danych np. numery kart kredytowych, dowodu, nr PESEL itp).

Dezinformacja intencjonalna – (ang. disinformation) – Jest to celowe tworzenie fałszywych informacji, po to aby wprowadzić innych w błąd lub manipulowanie faktami w taki sposób abyśmy wyciągnęli błędne wnioski. Dezinformacją intencjonalną mogą być też informacje tworzone w celach zarobkowych, po to by zwiększyć klikalność (im większy zasięg informacji tym większe wpływy z reklam), lub popularność danej osoby (newsy dotyczące celebrytów) czy platformy. Często mamy również do czynienia z działaniami politycznymi, które realizowane są po to, by zwiększyć wpływ danych idei na społeczeństwo, czy też konkretne grupy wyborcze.

Niezamierzona dezinformacja (ang. misinformation) – Działania nieświadome, które mogą przytrafić się każdemu z nas np. udostępnienie fake newsa lub niezweryfikowanej wiadomości, kiedy nie wiemy, że jest nieprawdziwa. Zastanówmy się, jak często mamy ochotę bezrefleksyjnie udostępnić jakiś komunikat, tylko dlatego, że wydał on się nam niezwykle istotny i w całkowicie dobrej wierze dzielimy się nim, bo czujemy, że mógłby też pomóc innym? Często przekazujemy tego typu treści bardzo szybko, nawet bez komentarza. To właśnie te działania zazwyczaj rodzą najwięcej niedomówień, nadinterpretacji fałszując prawdziwy obraz rzeczywistości. Uwiarygadniają one fake newsa przyczyniając się w ten sposób do większego wpływu dezinformacji.

Fake News – Nieprawdziwe treści przedstawiane w mediach jako wiadomości, ale nie będące rzeczywistymi informacjami. Mogą być intencjonalnie tworzone przez autorów (są wtedy elementem dezinformacji intencjonalnej) albo mogą stać się fake newsami w procesie dystrybucji za pomocą mediów społecznościowych, poza kontrolą pierwotnego autora (są wtedy elementem niezamierzonej dezinformacji). Fake newsy mogą też różnić się od siebie stopniem nieprawdziwości. Będą nimi wiadomości całkowicie zmyślone, częściowo zmyślone lub te, które bazują na faktach (element łączący je ze złośliwymi wiadomościami), ale ich układ, a w związku z tym przekaz, jest fałszywy. Cel powstawania fake newsów także może być różny. Fałszywe wiadomości mogą powstawać w celach finansowych, politycznych, w celu skupienia lub rozproszenia uwagi oraz dla żartu.

Prawdziwe informacje (ang. real news) – Wszystkie prawdziwe treści dostępne w mediach. Ich szczególnym elementem są złośliwe wiadomości, udostępniane w celu wyrządzenia szkody.

Złośliwe wiadomości (ang. malinformation) - Treści prawdziwe, jednak udostępniane z intencją wyrządzenia krzywdy. Mogą to być informacje prywatne lub intymne, które nie powinny być upublicznione bez zgody osoby, której dotyczą. Przykładem takich treści są informacje dotyczące wstydliwych chorób, problemów osobistych lub prywatnych wiadomości osób publicznych.




Gdy już zrozumiemy z jakimi zjawiskami mamy do czynienia w Internecie, zachęcamy do wdrożenia 10 kroków jak rozpoznać fake news, by nie dać się zaskoczyć i by sprawnie poruszać się zarówno w mediach tradycyjnych, jak i w sieci.






Warto też nauczyć się skutecznie rozpoznawać, czy dane zdjęcie jest fotomontażem czy też nie. Poniższą ściągawkę polecamy mieć zawsze przy sobie: Jak sprawdzić, czy zdjęcie jest prawdziwe? oraz Fotomontaż czy nie?.


Posługuj się tą praktyczną wiedzą w każdej niejednoznacznej sytuacji i podziel się nią ze swoimi znajomymi. Pamiętaj, że Twój wkład w zatrzymanie rozpowszechniania dezinformacji jest równie ważny, jak inne działania. Nie udostępniaj treści, których nie sprawdziłeś! Dzielenie się sprawdzoną wiedzą jest w interesie każdego z nas.


Autorzy:

Klaudia Rosińska

Laureatka stypendium Ministra Edukacji i Nauki dla wybitnych młodych naukowców w dyscyplinie nauki o komunikacji społecznej i mediach, specjalistka ds. przeciwdziałania dezinformacji oraz pedagog. Autorka książki Fake news. Geneza, istota, przeciwdziałanie (PWN, 2021) oraz publikacji naukowych na temat psychologicznej podatności na fake newsy. Popularyzatorka nauki krytycznego myślenia w społeczeństwie oraz trenerka kompetencji informacyjnych dzieci, młodzieży i seniorów.

Anna Wołkiewicz (Wydawnictwo Naukowe PWN)


Polecane lektury