Droga do Rio. Historie polskich emigrantów
Emigracja, pamięć, historia i tożsamość – to wokół tych tematów osnute są opowieści polskich imigrantów w Rio de Janeiro, z którymi rozmawiała Aleksandra Pluta.
Co łączy ze sobą bohaterów tej książki? Większość z nich przybyła do Brazylii podczas II wojny światowej lub niedługo po jej zakończeniu. Jedni nie mogli odnaleźć dla siebie miejsca w Polsce, która znalazła się pod okupacją sowiecką. Innym trudno było zapomnieć koszmar Holocaustu. Wszyscy zaczęli nowe życie w odległym kraju, którego język, klimat i zwyczaje daleko odbiegały od tych rodzimych. Emigracja, będąc utratą tego, co znane i swojskie, okazała się jednak dla większości bohaterów wyzwaniem i szansą na nowe, często lepsze, życie.
Wspomnienia bohaterów tej książki, których tłem są jedne z najbardziej tragicznych wydarzeń XX wieku, stanowią dziś cenne źródło historyczne. A ich publikacja w Polsce niech będzie dla nich symbolicznym powrotem do kraju.
" [...] Pamiętam, że stanąłem w Genui na ulicy przed wejściem do biura, gdzie sprzedawano bilety na statek. Na głowie miałem beret ze Szkoły Rodziny Wojskowej z charakterystycznym znaczkiem. Raptem podszedł do mnie trochę starszy chłopiec, spojrzał na mnie i spytał po polsku:
– Gdzie jedziesz?
– Do Ameryki.
Wtedy Ameryka to było dla mnie wszystko: Ameryka Południowa, Środkowa, Północna.
– My też.
– A kiedy?
– Dzisiaj.
– To w takim razie jedziemy razem.
To był syn pani Wajner. On też miał brata i razem z matką mieli płynąć do Brazylii.
[…] Kiedy przepływaliśmy przez równik, urządzono na statku zabawę – oblali nas wodą, rzucili jakieś confetti. A bracia Wajner wzięli wtedy swoje palta, pocięli na kawałki i wrzucili do wody. Myśmy patrzyli na to dziwnie. Myśleli pewnie, że jak jadą do tropikalnego kraju, to nie będą potrzebowali ciepłych ubrań.
[…] I nagle zobaczyliśmy na poręczy dużego motyla. Spojrzeliśmy na siebie, po czym matka spytała:
– Skąd się tu wziął motyl?
Musieliśmy być gdzieś blisko brzegu. I rzeczywiście, następnego dnia, kiedy się obudziłem, wstałem i zobaczyłem coś niesamowitego. Kiedy dopływaliśmy do Rio, wrażenie było wspaniałe. Piękna pogoda, niebo niebieściutkie, zielone góry, delfiny, które nas przyjęły tak pięknie, gdy wpływaliśmy do zatoki Guanabara. I ten widok Chrystusa. Nigdy tego nie zapomnę."
Jerzy Lepecki
Część pierwsza
Kilka słów na temat historii, pamięci, emigracji i tożsamości . . . . . . . . . . . 9
Historia oficjalna i ta mniej oficjalna – o znaczeniu historii mówionej . . . . . . . . 10
Emigracja Polaków do Brazylii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Losy polskich imigrantów w Rio de Janeiro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Część druga
Bohaterowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 25
WŁADYSŁAW DZIĘCIOŁOWSKI – „A co ja w tej Brazylii będę robił?”. . . . . . . . . . . . . . . . 26
LILIANA SYRKIS – „Z Syberii do Brazylii” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
ALEKSANDER LAKS – „Jak przeżyłem? Nie wiem. Ale wiem po co” . . . . . . . . . . . . . . . 56
DANUTA HACZYŃSKA DA NÓBREGA – „Mam dwie osobowości w jednym ciele” . . . . . . 68
KRZYSZTOF GŁUCHOWSKI – „Ja nie jestem emigrantem, jestem na emigracji” . . . . . . 86
ALICJA SIKORSKA-GLASS – „To nie było to, o czym marzyłam” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
JERZY I WITOLD LEPECCY – „Jestem pół na pół, trochę podzielony” . . . . . . . . . . . . . . 122
ALINA FELCZAK – „Demokracja? My tego w PRL-u nie znaliśmy” . . . . . . . . . . . . . . . 142
TOMASZ ŁYCHOWSKI – „Im bardziej szukam Brazylii, tym bardziej odkrywam Polskę” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
ALDONA KOZLOWSKI – „Emigracja w odwrotnym kierunku” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
ALESSANDRA KEPINSKI – „Gubię się między fragmentami historii” . . . . . . . . . . . . . . 192
HALINA GRYNBERG – „Brazylia jest krajem uchodźców” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
IGOR CWAJGENBERG – „Skąd jestem?” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
ANNA DZIĘCIOŁOWSKI – „Problemy z tożsamością” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Spis ilustracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 245
