Eutyfron Obrona Sokratesa Kriton
Platońska Obrona Sokratesa (w klasycznym przekładzie wraz z posłowiem, objaśnieniami i ilustracjami Władysława Witwickiego) należy do dialogów wczesnych, a jest to - w odróżnieniu od pozostałych - w zasadzie monolog Sokratesa przedstawiający treść jego trzech mów wygłoszonych w trakcie procesu. Wniesiony przez 3 osoby akt oskarżenia zarzucał, iż Zbrodnię popełnia Sokrates, bogów, których państwo uznaje, nie uznając, inne zaś nowe duchy wprowadzając; zbrodnię też popełnia, psując młodzież. Sokrates całkowicie odrzuca te zarzuty, tłumacząc najpierw przyczyny dla których spotyka się z niechęcią współobywateli ateńskich, następnie zarzuty o deprawację młodzieży i oskarżenia o bezbożność. Twierdzi, że nawet gdyby sąd go uwolnił pod warunkiem zaprzestania dalszego filozofowania, nie zrezygnuje ze swojej działalności. Mówi: Ja was obywatele, kocham całym sercem, ale posłucham boga raczej, aniżeli was i póki mi tchu starczy, póki sił, nie przestanę filozofować i was pobudzać i pokazywać drogę każdemu, kogo tylko spotkam. (...) Tak rozkazuje bóg, dobrze sobie to pamiętacie, a mnie się zdaje, że wy w ogóle nie macie w państwie nic cenniejszego, niż ta moja służba boża. Bo przecież ja nic innego nie robię, tylko chodzę i namawiam młodych spośród was i starych, żeby się o ciało, ani o pieniądze nie troszczył jeden z drugim przede wszystkim, ani tak bardzo, jak o duszę, aby była jak najlepsza; i mówię im, że nie z pieniędzy dzielność rośnie, ale z dzielności pieniądze i wszelkie inne dobra ludzkie i prywatne, i publiczne. W Obronie Sokratesa nie rozstrzyga Platon (427 p.n.e.-347 p.n.e.) - uczeń Sokratesa, którego śmierć uważał za niewyobrażalną zbrodnię ateńskiej republiki - żadnych fundamentalnych spraw z dziedziny ontologii czy epistemologii, pozostaje jednak ona jednym z najważniejszych jego dialogów, dialogiem stricte etycznym. Sokrates zostaje skazany na śmierć, nie kaja się jednak, nie zmienia swojego zachowania/poglądów, choć dzięki temu mógłby uniknąć śmierci. Ważniejsza bowiem pozostaje prawda i sprawiedliwość oraz konieczność zachowania godności w każdej sytuacji. Poprzedzający Obronę Eutyfron i następujący po niej dialog Kriton nie tylko dopełniają „sprawę Sokratesa”, obrazują pseudo-moralność, ukazują pseudo-pobożność Ateńczyków, oskarżają system prawny, ale zwłaszcza w Kritonie pokazują Sokratesa jako człowieka z krwi i kości.
Platon
(ok. 427–347 p.n.e.); filozof grecki; uczeń Sokratesa, twórca platonizmu; założyciel szkoły zw. Akademią Platońską.
Głosił, iż idee, czyli pojęcia ogólne (szczególnie moralne i logiczne), istnieją realnie jako czyste własności (powszechniki) bądź jako niezmienne prawzory zmiennych rzeczy. W kosmologii przyjmował, że świat jest urządzony celowo i harmonijnie przez swego sprawcę (Demiurga), który go zbudował z odwiecznej materii. Przejął od Sokratesa i rozwinął koncepcję duszy nieśmiertelnej jako czynnika witalnego (źródło życia), moralnego (czyniła z człowieka podmiot moralny) oraz racjonalnego (pozwalała poznać prawdy wieczne). W późniejszym okresie Platon nadał jej również znaczenie kosmologiczne twierdząc, że człowiek to dusza władająca ciałem.
Przyjmował niezależność duszy od ciała, które jest jego więzieniem i uważał, że śmierć jest wyzwoleniem dla duszy. Z koncepcją preegzystencji duszy łączył pogląd o posiadaniu przez nią wiedzy wrodzonej (natywizm), uświadamianej przez przypominanie (anamneza).
Sądził, że jedynym poznaniem o charakterze wiedzy jest rozumowe poznanie idei (racjonalizm, idealizm), będące ujęciem powszechnie obowiązujących prawd apriorycznych. Przeciwstawiał tę wiedzę mniemaniu wyrażającemu prawdy względne, tymczasowe i warunkowe. W związku z tym utożsamiał filozofię z dialektyką, stanowiącą uporządkowany system hipotez dotyczących sensu pojęć ogólnych lub bezpośrednim ogarnięciem idei przez rozum.
W etyce uważał, że cnota jest ładem i harmonią duszy oraz wprowadził klasyfikację cnót. Postulował stopniowe osiąganie dóbr idealnych (u ich szczytu znajduje się idea dobra), do których człowiek dochodzi przez dobra realne.
Platon sformułował też koncepcję idealnego państwa, zgodnie z koncepcją ustroju autorytarno-nomokratycznego, uzasadnianego hierarchicznym zróżnicowaniem dusz ludzkich według ich moralnej predyspozycji do rodzenia (rolnicy), walki (żołnierze) i rządzenia (mędrcy). W estetyce stawiał za wzór twórcę jako natchnionego boskim szałem pośrednika między bogami a ludźmi. Pogardzał twórcą będącym jedynie naśladowcą rzeczy.
Koncepcje Platona wywarły znaczny wpływ na rozwój filozofii starożytnej oraz średniowiecznej (chrześcijańskiej), stały się inspiracją późniejszych kierunków i szkół filozoficznych. Dzieła Platona niemal w całości przetrwały do naszych czasów. Mają przeważnie charakter dialogów. Do najważniejszych należą: Sofista, Polityk, Uczta, Fajdros, Gorgiasz, Teajtet, Państwo, Timajos, Fedon, Prawa (liczne tłumaczenia, zwł. od XIX w., m.in. W. Witwickiego — ostatnie niepełne wydanie zbiorowe 1957–61).
