Kartografia tematyczna
Podręcznik obejmuje zagadnienia dotyczące map tematycznych, na których są przedstawione obiekty, zjawiska oraz procesy fizyczne i abstrakcyjne, związane z wybranymi elementami środowiska geograficznego, występujące na, pod i nad powierzchnią Ziemi. Wizualizują one nie tylko położenie poszczególnych obiektów lub zjawisk pojawiających się w przestrzeni, ale także ich cechy jakościowe lub ilościowe, strukturę oraz relacje, jakimi są powiązane z innymi zjawiskami lub cechami.
Autorzy przedstawili m.in.:
- genezę i zakres kartografii tematycznej,
- koncepcję wizualizacji kartograficznej,
- metody przetwarzania danych tematycznych,
- wizualizację różnych aspektów zjawisk przestrzennych,
- charakterystykę typów map fizycznogeograficznych i społeczno-ekonomicznych,
- historię i najważniejsze dzieła kartografii tematycznej,
- mapy tematyczne w systemach informacji geograficznej.
Mapy tematyczne spełniają wiele funkcji w nauce, dydaktyce, gospodarce, a także w życiu społecznym. Mapami posługują się specjaliści ze wszystkich dziedzin mających związek z przestrzenią geograficzną, wykorzystując je do analizy zjawisk oraz podejmowania decyzji.
Publikacja będzie szczególnie przydatna studentom specjalizacji kartograficznej oraz geodezji i kartografii, a także geografii i kierunków pokrewnych. Sięgną po nią również kartografowie redagujący mapy tematyczne, specjaliści GIS i planowania przestrzennego. Będzie to również ciekawa pozycja dla wszystkich miłośników kartografii i map.
Wstęp, W. Żyszkowska, W. Spallek 11
1. Kartografia tematyczna, W. Żyszkowska, W. Spallek 13
1.1. Geneza i rozwój kartografii tematycznej 13
1.2. Mapa tematyczna 19
1.2.1. Struktura mapy tematycznej 20
1.2.1.1. Podkład mapy tematycznej 21
1.2.1.2. Treść tematyczna 22
1.2.2. Legenda mapy tematycznej 23
1.3. Rodzaje map tematycznych 25
2. Semiotyka wizualizacji kartograficznej, W. Żyszkowska 30
2.1. Wizualizacja kartograficzna 31
2.2. Semiotyka kartograficzna 32
2.2.1. Kategorie semantyczne 35
2.2.1.1. Aspekty zjawisk przestrzennych 35
2.2.1.2. Poziom abstrahowania 36
2.2.1.3. Wymiar przestrzenny obiektów 37
2.2.1.4. Rodzaje jednostek i podział przestrzeni 38
2.2.1.5. Charakter rozmieszczenia obiektów i zjawisk 39
2.2.1.6. Charakter atrybutów obiektów i zjawisk 40
2.2.1.7. Rodzaje relacji 44
2.2.1.8. Charakter dynamiki zjawisk 46
2.2.2. Kategorie syntaktyczne 46
2.2.2.1. Zakres wizualizacji 47
2.2.2.2. Wymiar i rozmieszczenie znaków, rodzaje granic 47
2.2.2.3. Zmienne graficzne 48
2.2.2.4. Skalowanie znaków 49
3. Przetwarzanie danych przestrzennych, W. Spallek 52
3.1. Przetwarzanie dotyczące geometrii informacji przestrzennej 52
3.2. Przetwarzanie danych atrybutowych za pomocą grupowania 54
3.2.1. Klasyfikacja i typologia obiektów lub zjawisk określanych za pomocą atrybutów jakościowych 55
3.2.2. Grupowanie obiektów lub zjawisk określanych za pomocą atrybutów ilościowych 55
3.2.2.1. Przetwarzanie danych ilościowych metodami statystycznymi 56
3.2.2.2. Miary położenia 63
3.2.2.3. Miary zróżnicowania rozkładu 65
3.2.2.4. Miary asymetrii 66
3.2.2.5. Miary koncentracji 68
3.2.2.6. Analiza współzależności zjawisk 70
3.2.2.7. Grupowanie danych ilościowych 74
3.2.2.8. Grupowanie optymalizacyjne 78
3.2.2.9. Kryteria wyboru metody grupowania 79
3.2.2.10. Ocena poprawności metody grupowania 79
3.2.3. Typologia obiektów i zjawisk określanych za pomocą atrybutów ilościowych 82
3.3. Przetwarzanie danych atrybutowych za pomocą metod probabilistycznych 84
3.4. Przetwarzanie danych z wykorzystaniem analiz przestrzennych 84
3.4.1. Metody podstawowe 84
3.4.2. Metody topologiczne 85
3.4.2.1. Procedury odnoszące się do obiektów powierzchniowych 86
3.4.2.2. Procedury odnoszące się do obiektów liniowych (sieci) 88
3.4.3. Pomiary kartometryczne 88
3.4.4. Metody analizy rozkładu przestrzennego 88
3.4.5. Metody analizy powierzchni 3D 91
3.4.5.1. Aproksymacja 91
3.4.5.2. Morfometryczne parametry powierzchni 95
4. Wizualizacja różnych aspektów zjawisk przestrzennych, W. Żyszkowska, W. Spallek 97
4.1. Wizualizacja rozmieszczenia obiektów i zjawisk 98
4.2. Wizualizacja zróżnicowania atrybutów jakościowych i ilościowych 100
4.2.1. Wizualizacja zróżnicowania atrybutów jakościowych 100
4.2.2. Wizualizacja zróżnicowania atrybutów ilościowych 104
4.2.2.1. Przedstawianie wartości bezwzględnych odnoszących się do punktowych jednostek odniesienia przestrzennego 105
4.2.2.2. Przedstawianie wartości bezwzględnych odnoszących się do liniowych jednostek odniesienia przestrzennego 107
4.2.2.3. Przedstawianie wartości bezwzględnych odnoszących się do powierzchniowych jednostek odniesienia przestrzennego 107
4.2.2.4. Przedstawianie wartości względnych 110
4.3. Wizualizacja powierzchni trójwymiarowych 113
4.4. Wizualizacja relacji 116
4.4.1. Relacje atrybutowe 116
4.4.2. Relacje przestrzenne 120
4.4.3. Relacje czasoprzestrzenne 121
4.5. Wizualizacja zmian w czasie 122
4.5.1. Zmiany położenia obiektów 122
4.5.2. Zmiany wartości 123
4.5.3. Wizualizacja ruchu 124
4.6. Zasady poprawnej wizualizacji kartograficznej 125
4.7. Opracowanie map tematycznych w systemach komputerowych 126
5. Mapy fizycznogeograficzne, W. Spallek, W. Żyszkowska 129
5.1. Wiadomości wstępne 129
5.2. Mapy geologiczne 134
5.2.1. Specyfika przestrzeni geologicznej 134
5.2.2. Źródła informacji wykorzystywanych do opracowania map geologicznych 135
5.2.3. Typy map geologicznych 135
5.2.3.1. Kryterium skali 136
5.2.3.2. Kryterium metod badawczych 136
5.2.3.3. Mapy podstawowe 137
5.2.3.4. Mapy specjalne 139
5.2.4. Historia kartografii geologicznej 140
5.2.5. Polskie mapy geologiczne 142
5.3. Mapy geomorfologiczne 147
5.3.1. Cechy rzeźby terenu 148
5.3.2. Źródła informacji do map geomorfologicznych 149
5.3.3. Rodzaje map geomorfologicznych 150
5.3.3.1. Mapy ogólne 150
5.3.3.2. Mapy morfometryczne 153
5.3.3.3. Mapy współczesnych procesów rzeźbotwórczych 155
5.3.4. Rozwój map geomorfologicznych 155
5.3.5. Polskie mapy geomorfologiczne 156
5.4. Mapy gleb 158
5.4.1. Pedosfera i jej właściwości 158
5.4.2. Klasyfikacje gleb 159
5.4.3. Rozwój map glebowych 161
5.4.4. Współczesne polskie mapy glebowe 162
5.4.4.1. Mapy glebowo-przyrodnicze 163
5.4.4.2. Mapy analityczne 164
5.4.4.3. Mapy bonitacyjne 165
5.4.4.4. Mapy erozji i degradacji gleb 166
5.5. Mapy hydrograficzne 166
5.5.1. Wody powierzchniowe i ich cechy 167
5.5.1.1. Rozmieszczenie wód powierzchniowych 167
5.5.1.2. Cechy hydrologiczne wód powierzchniowych 167
5.5.1.3. Cechy morfometryczne wód powierzchniowych 168
5.5.1.4. Zjawiska hydrologiczne 168
5.5.1.5. Cechy określające jakość wód 169
5.5.1.6. Wykorzystanie wód przez człowieka 169
5.5.2. Typy map hydrograficznych 169
5.5.3. Dawne mapy hydrograficzne Polski 170
5.5.4. Współczesne mapy hydrograficzne Polski 170
5.6. Mapy klimatyczne 172
5.6.1. Klimat, jego elementy i cechy 172
5.6.2. Odwzorowania i skale map klimatycznych 175
5.6.3. Metody przedstawiania zjawisk klimatycznych 175
5.6.4. Typy map klimatycznych 176
5.6.4.1. Mapy pogody 176
5.6.4.2. Mapy elementów i zjawisk klimatycznych 177
5.6.4.3. Mapy bioklimatyczne i topoklimatyczne 178
5.6.4.4. Syntetyczne mapy klimatyczne 179
5.6.5. Rozwój map klimatycznych 179
5.6.6. Polskie mapy klimatyczne 181
5.7. Mapy biogeograficzne roślinności 184
5.7.1. Szata roślinna i jej klasyfikacja 184
5.7.2. Źródła informacji 185
5.7.3. Typy map geobotanicznych 186
5.7.3.1. Mapy analityczne 186
5.7.3.2. Mapy syntetyczne 186
5.7.4. Przedstawianie roślinności na mapach 187
5.7.5. Rozwój map roślinności 188
5.7.6. Polskie mapy geobotaniczne 189
5.8. Mapy biogeograficzne świata zwierzęcego 190
5.8.1. Fauna i jej charakterystyka kartograficzna 190
5.8.2. Rozwój map świata zwierzęcego 191
5.8.3. Polskie mapy świata zwierzęcego 192
5.9. Mapy środowiska przyrodniczego 193
5.9.1. Mapy stanu środowiska 194
5.9.1.1. Polskie mapy stanu środowiska 196
5.9.2. Mapy sozologiczne 197
5.9.2.1. Mapy sozologiczne w Polsce 198
5.10. Mapy pokrycia i użytkowania terenu 201
5.10.1. Typy map użytkowania terenu 203
5.10.2. Rozwój map użytkowania terenu 204
5.10.3. Polskie mapy użytkowania terenu 205
6. Mapy społeczno-gospodarcze, D. Borowicz, W. Spallek 209
6.1. Wiadomości wstępne 209
6.2. Geneza i rozwój map społeczno-gospodarczych 211
6.2.1. Informacje społeczno-gospodarcze na mapach w starożytności i średniowieczu 212
6.2.2. Pierwsze mapy społeczno-gospodarcze w XVI–XVII w 213
6.2.3. Początki kartografii społeczno-gospodarczej w XVIII w 214
6.2.4. Rozwój kartografii społeczno-gospodarczej w I połowie XIX w 215
6.2.5. Mapy społeczno-gospodarcze w latach 1851–1918 219
6.2.6. Mapy społeczno-gospodarcze w okresie międzywojennym 226
6.2.7. Rozwój współczesnej kartografii społeczno-gospodarczej po II wojnie światowej 231
6.3. Mapy społeczne 234
6.3.1. Mapy ludnościowe 237
6.3.1.1. Mapy rozmieszczenia ludności 237
6.3.1.2. Mapy cech ludności 244
6.3.1.3. Mapy dynamiki ludności 250
6.3.2. Mapy osadnictwa 256
6.3.3. Mapy zagadnień społecznych 258
6.3.3.1. Warunki mieszkaniowe 258
6.3.3.2. Poziom życia 259
6.3.3.3. Zdrowie 259
6.3.3.4. Wyżywienie 260
6.3.3.5. Oświata 261
6.3.3.6. Kultura 262
6.3.3.7. Aktywność religijna 263
6.3.3.8. Patologie społeczne 264
6.3.3.9. Zagrożenia i konflikty 264
6.3.3.10. Rozwój społeczny państw 265
6.3.3.11. Aktywność polityczna 266
6.3.4. Mapy społecznej organizacji przestrzeni 266
6.3.4.1. Mapy polityczne 267
6.3.4.2. Mapy administracyjne 267
6.3.4.3. Mapy struktur administracyjno-kościelnych 269
6.3.4.4. Mapy podziałów historyczno-geograficznych 269
6.3.4.5. Mapy organizacji międzynarodowych 270
6.3.4.6. Mapy stref czasowych 270
6.4. Mapy gospodarcze 270
6.4.1. Mapy rolnictwa 276
6.4.1.1. Mapy przyrodniczych warunków rozwoju rolnictwa 276
6.4.1.2. Mapy społeczno-ekonomicznych czynników rozwoju rolnictwa 277
6.4.1.3. Mapy użytków rolnych 277
6.4.1.4. Mapy produkcji rolnej 278
6.4.1.5. Ogólne mapy rolnictwa 280
6.4.1.6. Mapy krajobrazu rolniczego 281
6.4.1.7. Mapy rybołówstwa 282
6.4.1.8. Mapy leśnictwa 283
6.4.1.9. Mapy łowiectwa 284
6.4.2. Mapy przemysłu i budownictwa 284
6.4.2.1. Mapy przemysłu wydobywczego (górnictwa) 284
6.4.2.2. Mapy przemysłu przetwórczego 286
6.4.2.3. Mapy przemysłu energetycznego 287
6.4.2.4. Ogólne mapy przemysłu 288
6.4.2.5. Mapy budownictwa 289
6.4.3. Mapy usług 289
6.4.3.1. Mapy transportu i gospodarki magazynowej 290
6.4.3.2. Mapy usług informacyjnych i komunikacji 293
6.4.3.3. Mapy handlu 294
6.4.3.4. Mapy opieki zdrowotnej i pomocy społecznej 294
6.4.3.5. Mapy usług edukacyjnych 295
6.4.3.6. Mapy usług kulturalnych, sportu i rekreacji 295
6.4.3.7. Mapy usług turystycznych 296
6.4.3.8. Mapy usług komunalnych 297
6.4.3.9. Mapy usług finansowych i ubezpieczeniowych 298
6.4.3.10. Mapy działalności naukowej i technicznej 299
6.4.3.11. Mapy pozostałych usług 299
6.4.3.12. Ogólne mapy usług 300
6.4.4. Mapy ogólnogospodarcze 300
6.4.4.1. Kompleksowe mapy ogólnogospodarcze 301
6.4.4.2. Syntetyczne mapy ogólnogospodarcze 304
7. Użytkowanie map tematycznych, W. Żyszkowska, W. Spallek 307
Bibliografia 309
Bibliografia atlasów 319
Bibliografia map 323
Indeks osób 328
Indeks rzeczowy 331
Ryciny 342
