Konceptualizacja w terapii poznawczo-behawioralnej
Za każdym razem w psychoterapii pracujemy z konkretną, niepowtarzalną w swoim indywidualizmie osobą metodami pochodzącymi z wiedzy ogólnej. I, co niezwykle doniosłe, praca ta niejednokrotnie okazuje się skuteczna. W jaki sposób jest to możliwe? W pracy psychoterapeutycznej wszystkie drogi prowadzące do wyjaśnienia tego fenomenu sprowadzają się do jednego pojęcia - konceptualizacji. Stąd podjęcie wysiłku jej zrozumienia, a następnie szczegółowego opisania, uznaliśmy za jak najbardziej zasadne. Poszukując doprecyzowania czym jest konceptualizacja w swojej istocie, dotarliśmy do fundamentalnego znaczenia przenikania się w jej konstrukcji i zawartości kontekstów: odkrycia i uzasadniania oraz nomotetycznego i idiograficznego. Stąd prezentowane przez nas ujęcie nazwaliśmy kontekstowym podejściem do budowania konceptualizacji poznawczo-behawioralnej.
Ze Wstępu
(...) książka jest ważną pozycją na polskim rynku. Dzięki niej psychologowie i psychoterapeuci, a także dydaktycy zajmujący się psychoterapią poznawczo-behawioralną dostaną do ręki kompleksową i aktualną publikację, która w sposób niezwykle staranny i całościowy ukazuje czytelnikowi drogę, jaką należy przebyć, aby poprawnie sformułować model problemu prezentowanego przez pacjenta. To bardzo ważny krok w kierunku doskonalenia jakości kształcenia psychoterapeutów oraz pracy terapeutycznej w naszym kraju.
Z recenzji dr. hab. prof. USWPS Jarosława Michałowskiego
Powszechnie uznaje się, że budowanie konceptualizacji jest procedurą poprzedzającą i niezbędną zarazem do przeprowadzenia każdego procesu terapeutycznego w modelu pracy poznawczo behawioralnej. Określenia konceptualizacji spotykane w literaturze przedmiotu, takie jak „pierwsza zasada” (Beck i in. 1979), „serce praktyki opartej na dowodach” (Bieling i Kuyken, 2003), „most pomiędzy zrozumieniem a interwencją” (Meyer, 2003), „tłumacz teorii na terapię” (Tarrier, 2006) czy „kamień węgielny psychoterapii” (Chadwick, Williams i Mackenzie, 2003) podkreślają kluczowe znaczenie konceptualizacji i umacniają, jak się wydaje, przekonanie o jej niezbędności. Powszechność, a nawet siła przekonania, czego sami terapeuci poznawczo-behawioralni doświadczają niemal na każdej sesji, pracując z przekonaniami, nie zawsze idzie w parze ze zrozumieniem treści w nich zawartych oraz jednoznacznością uzasadnienia. Podobnie rzecz ma się z konceptualizacją, która mimo swojej niekwestionowanej popularności nie jest bynajmniej konstruktem ani w oczywisty sposób zrozumiałym, ani tym bardziej prostym.
Z tekstu W książce Wojciecha Stefaniaka i Małgorzaty Łysiak w sposób kompleksowy został omówiony proces tworzenia konceptualizacji problemów pacjenta w terapii poznawczo-behawioralnej. Autorzy rozpoczynają swoje rozważania od wyjaśnienia czym jest konceptualizacja i jak wygląda proces jej tworzenia w różnych nurtach psychoterapeutycznych. Następnie przedstawiają szeroki wachlarz modeli konceptualizacyjnych w terapii poznawczo-behawioralnej, by w końcu przejść do tematów związanych z praktyką terapeutyczną. Na podstawie swojego wieloletniego doświadczenia Autorzy prowadzą Czytelnika przez kolejne etapy procesu tworzenia konceptualizacji. Podejmują tematy związane z poznaniem pacjenta, rozumieniem i wyjaśnieniem jego problemu oraz tworzeniem planu terapii. Książka bogata jest w przykłady pochodzące z pracy terapeutycznej. Tak jak sama konceptualizacja jest punktem wyjścia i punktem odniesienia całego procesu terapeutycznego, tak książka
Konceptualizacja w terapii poznawczo-behawioralnej może być punktem wyjścia dla osób szkolących się lub punktem odniesienia dla terapeutów pracujących w nurcie poznawczo-behawioralnym.
Wstęp IX
Część I. Teoria konceptualizacji 1
Rozdział 1. Czym jest konceptualizacja? 3
1.1. Definicje konceptualizacji w różnych systemach terapeutycznych 3
1.1.1. Podejście psychodynamiczne 6
1.1.2. Podejście humanistyczno-egzystencjalne 8
1.1.3. Podejście systemowe 12
1.1.4. Pierwsze konceptualizacje w podejściu poznawczo-behawioralnym 14
1.2. Konceptualizacja w trzeciej fali terapii poznawczo-behawioralnej 21
1.2.1. Modele zrównoważone 26
1.2.2. Modele metapoznawcze 32
1.3. Modele transdiagnostyczne 36
Rozdział 2. Cele budowania konceptualizacji w terapii poznawczo-behawioralnej 43
2.1. Kontekst idiograficzny i nomotetyczny w konceptualizacji 43
2.1.1. Specyficzność poznania w psychoterapii 44
2.1.2. Praktyczna integracja wiedzy w konceptualizacji 47
2.1.3. Zastosowanie integracji podejścia nomotetycznego i idiograficznego 51
2.2. Kontekst odkrycia i uzasadniania. Bazowa procedura budowania konceptualizacji poznawczo-behawioralnej 54
2.3. Praktyczne cele budowania konceptualizacji 59
2.3.1. Połączenie doświadczenia pacjenta, teorii CBT i wyników badań 61
2.3.2. Normalizacja przedstawianych przez pacjenta problemów i ich weryfikacja 62
2.3.3. Promowanie zaangażowania pacjenta 63
2.3.4. Zarządzanie złożonymi problemami 64
2.3.5. Kierowanie celem, wyborem i sekwencją interwencji 65
2.3.6. Identyfikowanie mocnych stron pacjenta i projektowanie sposobów budowania jego odporności 66
2.3.7. Planowanie najprostszych i najbardziej efektywnych interwencji 67
2.3.8. Przewidywanie problemów w terapii i tworzenie ich rozwiązań 68
2.3.9. Pomoc w zrozumieniu braku reakcji w terapii i możliwość wskazywania alternatywnych dróg uzyskania zmiany 69
2.3.10. Umożliwienie wysokiej jakości superwizji procesu terapeutycznego 70
Rozdział 3. Modele konceptualizacyjne w terapii poznawczo-behawioralnej 73
3.1. Szczegółowe modele konceptualizacyjne 73
3.2. Ogólne modele konceptualizacyjne 74
3.2.1. Podstawowe wymiary ogólnych modeli konceptualizacyjnych 75
3.3. Klasyczny format konceptualizacji w CBT 78
3.3.1. Sformułowanie przypadku według Jacqueline Persons 79
3.3.2. Opis przypadku według Judith Beck 83
3.4. Aspektowe modele konceptualizacyjne 90
3.4.1. Konceptualizacja oparta na współpracy – model tygla 90
3.4.2. Integracyjny i multimodalny model konceptualizacji Daniela Davida 94
3.4.3. Konceptualizacja zastosowania konkretnej techniki – model matrioszki 95
CZĘŚĆ II. Praktyka konceptualizacji 99
Wprowadzenie. Proces budowania konceptualizacji 99
Rozdział 4. Poznanie pacjenta i jego problemu (A) 103
4.1. Opis zgłoszonego problemu (A1) 105
4.1.1. Cele i zawartość treściowa etapu 105
4.1.2. Stosowane metody i narzędzia 116
4.2. Opis poziomu funkcjonowania pacjenta (A2) 130
4.2.1. Cele i zawartość treściowa etapu 131
4.2.2. Stosowane metody i narzędzia 136
4.3. Dane na temat pacjenta (A3) 144
4.3.1. Cele i zawartość treściowa etapu 145
4.3.2. Stosowane metody i narzędzia 162
4.4. Motywacja pacjenta do podjęcia terapii (A4) 177
4.4.1. Cele i zawartość treściowa etapu 177
4.4.2. Stosowane metody i narzędzia 181
Rozdział 5. Profil poznawczy pacjenta (B) 189
5.1. Cele i zawartość treściowa etapu 189
5.2. Typowe sytuacje problemowe (B1) 193
5.2.1. Przykłady konkretnych sytuacji ujęte w modelu pięcioczynnikowym 195
5.3. Przekonania kluczowe, przekonania pośredniczące i reguły rządzące życiem (B2) 196
5.4. Obraz siebie, innych ludzi i świata (B3) 200
5.5. Stosowane przez pacjenta strategie radzenia sobie z problemami (B4) 202
5.6. Geneza powstania kluczowych elementów systemu poznawczego pacjenta (B5) 208
5.7. Stosowane metody i narzędzia 211
Rozdział 6. Rozumienie i wyjaśnianie problemów pacjenta w świetle teorii (C) 217
6.1. Cele i zawartość treściowa etapu 217
6.2. Diagnoza i skale pomiaru (C1) 218
6.3. Teoretyczny model wyjaśniający zaburzenia psychiczne (C2) 222
6.4. Problem kluczowy – mechanizm wywołujący dysfunkcje (C3) 229
Rozdział 7. Praktyczne implikacje dla terapii wynikające z poznania pacjenta (D) 233
7.1. Cele i zawartość treściowa etapu 233
7.2. Cechy osobowości i temperamentu oraz ich potencjalny wpływ na przebieg terapii (D1) 234
7.3. Zasoby pacjenta (D2) 246
7.4. Charakterystyka pożądanej relacji terapeutycznej z pacjentem (D3) 255
7.4.1. Badania nad relacją terapeutyczną w CBT 257
7.4.2. Niezbędne umiejętności terapeuty poznawczo-behawioralnego w budowaniu relacji 258
7.5. Stosowane narzędzia i metody 265
Rozdział 8. Budowanie planu terapii (E) 271
8.1. Cele i zawartość treściowa etapu 271
8.2. Lista problem w uzgodnionych do pracy (E1) 271
8.3. Cele terapeuty – strategiczne i taktyczne (E2) 275
8.3.1. Cele strategiczne 276
8.3.2. Cele taktyczne 280
8.4. Plan terapii (E3) 282
Zakończenie 287
Bibliografia 291
Indeks 321
O Autorach 327
