Na tropach podmiotu

• Druk: Kraków, 2013
• Autor: Joanna Trzópek
• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Problematyka podmiotu należy tradycyjnie do obszaru refleksji filozoficznej. Podobnie jest w przypadku takich związanych z podmiotowością kategorii, jak: wolność, wola, świadomość czy problem psychofizyczny. Obecnie wszystkie te zagadnienia stają się przedmiotem badań empirycznych, podejmowanych przez różne dyscypliny szczegółowe: psychologię, neurobiologię lub neuronaukę.
Książka podąża śladami owych badań, wskazując na ciągłość pewnej istotnej dla podmiotu problematyki, od ujęć filozoficznych po empiryczne. Zmiana kontekstu, w którym podmiot się pojawia (filozofia versus nauki ścisłe), powoduje zarazem konieczność operacjonalizacji i nierzadko redefinicji tradycyjnych pojęć. Budzi to wiele pytań, między innymi o to, czy współczesna (naturalistyczna) nauka rzeczywiście dysponuje odpowiednimi narzędziami do uchwycenia podmiotowości, czy też podmiotowość w jakimś zakresie jej się wymyka. Szerszym tłem dla poruszanych w pracy zagadnień staje się więc spór o naturalizm w nauce. Stawka jest tu szczególnie wysoka, gdyż wiąże się z możliwością ewentualnych zmian, jakie rezultaty badań empirycznych mogą wymuszać na naszym potocznym rozumieniu siebie samych, rzutując także na przemiany w mentalności i praktyce społecznej.
Oto ma szansę ujrzeć światło dzienne książka, której w polskiej literaturze przedmiotu bardzo brakowało i na którą od dawna czekaliśmy.
Z recenzji dr. hab. Bartłomieja Dobroczyńskiego

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Filozofia
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-233-3510-8
• ISBN druku: 978-83-233-3510-8
• Liczba stron: 388

Wprowadzenie  9

Część I. Podmiot w wybranych ujęciach filozoficznych  19

Rozdział 1. U źródeł doświadczenia bycia podmiotem: pierwotna świadomość siebie  21

I. „Ja” i podmiot w tradycji kartezjańsko-transcendentalnej  22
II. Podmiot czysty a podmiot empiryczny  33
III. Redefinicja Kartezjańskiego podmiotu w filozofii analitycznej i w filozofii umysłu  36

Rozdział 2. U źródeł doświadczenia bycia podmiotem: podmiot ucieleśniony bytujący w świecie  45

I. Bycie-w-świecie jako podstawowa struktura podmiotowości w filozofii Martina Heideggera  46
II. Podmiot ucieleśniony w fenomenologii Maurice’a Merleau--Ponty’ego  54
III. Podsumowanie i dyskusja 62

Rozdział 3. Podmiot osobowy  65

I. Podmiot osobowy jako podmiot rozumnych działań  67
II. Podmiot osobowy a uczucia  72
III. Harry’ego Frankfurta koncepcja podmiotu woli  76
IV. Podmiot samointerpretacji Charlesa Taylora  84
V. Podsumowanie i dyskusja 89

Rozdział 4. O podmiotowych uwarunkowaniach poznania przyrody i świata osobowego. Podmiot filozoficzny a nauka  93

I. Konstytucja rzeczywistości przyrodniczej i osobowej w ujęciu Edmunda Husserla  93
1. Jak możliwa jest obiektywna przyroda?  93
2. Konstytucja przyrody istot żywych  100
3. Konstytucja świata duchowego  104
II. „Niepozorny stan rzeczy” jako istota nauki według Martina Heideggera  107

Rozdział 5. Na styku problematyki filozoficznej i neuronauki: problem psychofizyczny, wolna wola i subiektywność  113

I. Wolność woli: między kompatybilizmem a inkompatybilizmem  113
II. Johna Searle’a „szczeliny w doświadczeniu” wolności  120
III. Problem mind-body i rola subiektywnej świadomości  124
IV. Subiektywność i problem redukcji  127
1. „Jak to jest być nietoperzem?”  129
2. Czy nieredukowalność fenomenów pierwszoosobowych można pogodzić z materializmem 132
3. Próba naturalizowania qualiów  136
V. Podsumowanie i dyskusja 140

Rozdział 6. Eksperymentalna filozofia i potoczne intuicje dotyczące podmiotowości  145

I. Czy ludzie są naprawdę inkompatybilistami?  148
II. Rola emocji w przypisaniu sprawstwa  153
III. Determinizm a redukcyjny mechanicyzm: czego obawiamy się bardziej?  156
IV. Podsumowanie i dyskusja 161

Część II. Podmiot w badaniach empirycznych  165

Rozdział 7. Neuronauka na tropach podmiotu: Skąd wiem, że to ja jestem podmiotem?  167

I. „System Kto” i teoria symulacji  171
II. Model komparatora  174
1. Neuronalne korelaty poczucia podmiotowości: przykładowe badania z wykorzystaniem modelu komparatora 177
III. Rola intencji w tworzeniu poczucia podmiotowości  179
1. Intencjonalne wiązanie (intentional binding)  182
IV. Metapoznanie podmiotowe, czyli jak świadomość działania uczestniczy w tworzeniu poczucia podmiotowości  186
V. Poczucie podmiotowości jako wnioskowanie  188
VI. Eksperymentalne badania nad podmiotowością – refleksje podsumowujące  191

Rozdział 8. Neuronauka na tropach podmiotowości. Działania i wybory  197

I. Działanie dowolne: trudności operacjonalizacji  198
II. Opóźnienie świadomości  200
III. Czy i w jakim zakresie jesteśmy świadomi naszych działań?  203
IV. Nieświadome tło, czyli agenci zombie  208
V. Neuronauka a świadoma wola i wybory  213
VI. Podsumowanie i dyskusja 218

Rozdział 9. Neuronauka i podmiot: od „ja” minimalnego do „ja” narracyjnego  229

I. „Ja” minimalne i „ja” narracyjne  230
II. Co o „ja” narracyjnym mogą nam powiedzieć zaburzenia neurologiczne?  234
III. Propozycja Antonia Damasia wyjaśnienia podmiotu i świadomości  238
IV. Neuronauka a tradycyjnie ujmowany podmiot: refleksje podsumowujące  243

Rozdział 10. Podmiot ucieleśniony i nauka  247

I. Usytuowane poznanie a tradycyjna kognitywistyka  248
II. Percepcja w służbie działania  254
III. Ucieleśnione poznanie  257
IV. Refleksje podsumowujące  265

Rozdział 11. „Pozorna mentalna kontrola” Daniela Wegnera  269

I. Ogólne założenia teorii  270
II. Wsparcie eksperymentalne teorii pozornej mentalnej kontroli  272
III. Podsumowanie i dyskusja 280

Rozdział 12. W sieci nieuświadamianych zależności  289

I. Co wiemy o sobie? Problem samowiedzy  290
II. Co wpływa na nasze działanie? Związek percepcji i zachowania  292
III. Automatyczna realizacja celów oraz procesy samoregulacyjne  295
IV. Empiryczne badania nad podmiotowością w kontekście działania procesów automatycznych 301
V. Podsumowanie i dyskusja 309

Rozdział 13. Podmiot, samoregulacja i samodeterminacja  313


I. Samoregulacja jako proces cybernetyczny  314
II. Siła woli i możliwość odroczenia gratyfikacji 320
III. Samoregulacja jako pula zasobów 322
IV. Samoregulacja jako system subpersonalnych mechanizmów  322
V. W stronę ujęć humanistycznych: teoria samodeterminacji  325
VI. Samoregulacja jako zachowanie zautomatyzowane  334
VII. Neurobiologiczna podbudowa samoregulacji  337
VIII. Podsumowanie i dyskusja 338

Zamiast zakończenia  343

I. Podmiot niezupełnie wytropiony  344
II. Podmiot i naturalizacja – refleksje ogólne 348
III. Podmiot i naturalizacja – bardziej konkretnie  354
IV. Jeżeli naturalizować, to jak?  359