Ochrona wód podziemnych w Polsce

• Druk: Poznań, 2022
• Autor: Józef Górski
• Wydawca: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza

Monografia stanowi próbę autorskiego podsumowania problemów antropogenicznego zagrożenia i ochrony wód podziemnych. Oparta jest na wynikach wieloletnich badań autora i jego współpracowników, prowadzonych początkowo w Instytucie Kształtowania Środowiska w Poznaniu, a następnie w Zakładzie Hydrogeologii i Ochrony Wód na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W pierwszych rozdziałach podkreślono znaczenie przyrodnicze i gospodarcze wód podziemnych, a następnie omówiono ogniska zanieczyszczeń tych wód i ich oddziaływanie na środowisko gruntowo-wodne. Dużo uwagi poświęcono zagrożeniom związanym z trwałym oddziaływaniem składowisk odpadów. W rozdziale dotyczącym migracji zanieczyszczeń omówiono w szczególności problemy dotyczące związków azotu, które stanowią jedno z głównych zagrożeń jakości wód podziemnych. W części związanej z ochroną wód podziemnych przedstawiono problemy ochrony tych wód w odniesieniu do różnych działów gospodarki narodowej oraz krytyczną analizę stanu w zakresie ochrony ujęć, a także wykorzystania planów zagospodarowania przestrzennego i ocen oddziaływania na środowisko w ochronie wód podziemnych. W podsumowaniu zawarto propozycje różnych działań, które powinny być podjęte w zakresie poprawy ochrony wód podziemnych w Polsce. Praca adresowana jest do specjalistów zajmujących się ochroną środowiska. Może być również wykorzystana w celach dydaktycznych na wydziałach przyrodniczych wyższych uczelni.

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Ekologia i ochrona środowiska
• ISBN: 978-83-232-4081-5
• ISBN druku: 978-83-232-4080-8
• Liczba stron: 446

1. Wstęp    13 
2. Znaczenie wód podziemnych w środowisku przyrodniczym    17 
3. Ogólna charakterystyka wód podziemnych w Polsce, ich walory użytkowe i znaczenie gospodarcze    27 
	3.1. Charakterystyka wód podziemnych    27 
	3.2. Walory użytkowe wód podziemnych    30 
	3.3. Pobór i zasoby wód podziemnych    34 
4. Problematyka antropogenicznych zagrożeń i ochrony wód podziemnych – podstawowe pojęcia i definicje    39 
5. Rys historyczny problematyki antropogenicznego zagrożenia i ochrony wód podziemnych    47 
6. Jakość wód podziemnych uwarunkowana czynnikami naturalnymi oraz zmiany jakości w warunkach poboru wód    53 
	6.1. Zmienność naturalna    53 
	6.2. Zmiany jakości wód podziemnych w warunkach eksploatacji    58 
7. Metody oceny antropogenicznego zanieczyszczenia wód podziemnych   65 
8. Ogniska i przyczyny antropogenicznego zanieczyszczenia wód podziemnych w Polsce z uwzględnieniem podziału na różne sektory gospodarki i substancje powodujące anieczyszczenie    71 
9. Antropogeniczne zanieczyszczenia wód podziemnych w świetle regionalnych badań  hydrochemicznych    79  
	9.1. Badania hydrochemiczne na obszarze Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej w rejonie Mosiny w latach 1941–1942    79 
	9.2. Badania hydrochemiczne wód piętra czwartorzędowego na terenie środkowej Wielkopolski    80 
10. Odpady jako czynnik długotrwałego zagrożenia jakości wód podziemnych    89 
	10.1. Ogólna charakterystyka zagrożeń wód podziemnych związanych z odpadami    89 
	10.2. Przykłady dokumentujące trwałość oddziaływania odpadów    90 
	10.3. Charakterystyka odpadów z punktu widzenia zagrożeń wód podziemnych    92 
	10.4. Zagrożenia wód podziemnych związane z różnymi formami występowania odpadów w środowisku    94 
	10.5. Wysypiska i składowiska odpadów nieposiadające zabezpieczeń inżynierskich wód podziemnych    96 
		10.5.1. Składowiska odpadów komunalnych    96 
		10.5.2. Składowiska odpadów pochodzących z przemysłu, górnictwa i energetyki    99 
		10.5.3. Składowiska pozostałości środków ochrony roślin – mogilniki    101 
		10.5.4. Migracja zanieczyszczeń ze składowisk odpadów    104 
		10.5.5. Monitoring wód podziemnych przy składowiskach odpadów – ocena wg stanu na połowę lat 90. XX wieku    113 
	10.6. Składowiska odpadów jako obiekty inżynierskie    115 
		10.6.1. Ocena rozwiązań inżynierskich stosowanych w Polsce w latach 90. XX wieku i na początku XXI wieku    115 
		10.6.2. Krytyczna ocena aktualnych rozwiązań prawnych i stosowanej praktyki w zakresie ochrony wód podziemnych przy składowaniu odpadów    119 
		10.6.3. Podstawowe zasady realizacji monitoringu wód podziemnych przy składowaniu odpadów    126 
11.Ogniska zanieczyszczeń wód podziemnych pochodzące z różnych działów gospodarki narodowej    133 
	11.1. Rolnictwo i hodowla    133 
		11.1.1.Ogólna charakterystyka ognisk zanieczyszczeń    133 
		11.1.2.Wpływ systemów melioracyjnych na jakość wód podziemnych    141 
		11.1.3.Oddziaływanie na wody podziemne rolniczego wykorzystania ścieków na przykładzie Wielkopolskiego Przedsiębiorstwa Przemysłu Ziemniaczanego w Luboniu    149 
	11.2. Ogniska zanieczyszczeń wód podziemnych pochodzące z przemysłu, energetyki i górnictwa    155 
		11.2.1. Ogólna charakterystyka ognisk zanieczyszczeń    155  
		11.2.2.Degradacja środowiska gruntowo-wodnego w rejonie Zakładów Chemicznych w Luboniu    162 
		11.2.3.Przeobrażenia warunków hydrogeologicznych w wyniku katastrofalnego zatopienia kopalni soli w Wapnie    168 
	11.3. Ogniska zanieczyszczeń wód podziemnych pochodzące z gospodarki komunalnej    174 
	11.4. Ogniska zanieczyszczeń wód podziemnych pochodzące z transportu i komunikacji    181 
		11.4.1. Ogólna charakterystyka ognisk zanieczyszczeń    181 
		11.4.2. Oddziaływanie tras komunikacyjnych na środowisko gruntowo-wodne    184 
		11.4.3. Zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego substancjami ropopochodnymi na przykładzie Bazy Paliw nr 4 w Rejowcu    196 
12. Zanieczyszczenia wód podziemnych na terenach zurbanizowanych na przykładzie miast Poznania i Mosiny    209 
	12.1. Zanieczyszczenie wód podziemnych na terenie miasta nieskanalizowanego na przykładzie Mosiny    210 
	12.2. Zanieczyszczenie wód podziemnych na terenie miasta skanalizowanego na przykładzie Poznania    212 
	12.3. Porównanie chemizmu wód z terenu miasta skanalizowanego i nieskanalizowanego    215 
	12.4. Uwarunkowania wykorzystania i ochrony wód na terenach zurbanizowanych    216 
13. Wody powierzchniowe jako źródło zanieczyszczenia wód podziemnych farmaceutykami i pestycydami na przykładzie badań na ujęciu wody dla miasta Poznania w Krajkowie    219 
	13.1. Charakterystyka ujęcia wody Mosina-Krajkowo    219 
	13.2. Wyniki badań farmaceutyków i pestycydów    220 
14. Wpływ procesów utleniania siarczków na chemizm i jakość wód podziemnych i powierzchniowych    229 
	14.1. Wpływ utleniania siarczków na wody podziemne    229 
		14.1.1. Warunki rozwoju procesu    229 
		14.1.2. Przykład katastrofalnych zmian jakości wody w wyniku utleniania siarczków na ujęciu wody Zawada k. Zielonej Góry    231 
		14.1.3. Przykład zmian jakości wody w wyniku utleniania siarczków na ujęciu Mosina-Krajkowo    239 
	14.2. Wpływ procesu utleniania siarczków na wody powierzchniowe w zbiornikach po eksploatacji węgla brunatnego    243 
15. Migracja zanieczyszczeń    247 
	15.1. Ogólna charakterystyka procesów migracji zanieczyszczeń    247 
	15.2. Modelowanie matematyczne migracji wód zabarwionych    250  
	15.3. Przekształcenia związków azotu oraz eliminacja niektórych mikrozanieczyszczeń podczas ich migracji w środowisku geologicznym    257 
	15.4. Podatność wód podziemnych na zanieczyszczenie związkami azotu w różnych warunkach migracji zanieczyszczeń z powierzchniowych ognisk    267 
	15.5. Migracja substancji ropopochodnych oraz metody badań środowiska gruntowo-wodnego zanieczyszczonego tymi substancjami    272 
		15.5.1. Ogólna charakterystyka form występowania i migracji substancji ropopochodnych w środowisku gruntowo-wodnym    273 
		15.5.2. Zakres i metody badań środowiska gruntowo-wodnego    278 
		15.5.3. Błędy popełniane przy realizacji badań środowiska gruntowo-wodnego zanieczyszczonego SR    280 
	15.6. Migracja koloidów i zawiesin z wody rzecznej do warstwy wodonośnej na ujęciu infiltracyjnym    281 
	15.7. Ułatwiona migracja zanieczyszczeń w wyniku wad technicznych studni i otworów hydrogeologicznych    286 
		15.7.1. Migracja zanieczyszczeń z niezamkniętych poziomów wodonośnych    287 
		15.7.2. Migracja zanieczyszczeń poprzez nieuszczelnioną głowicę studni lub otworu hydrogeologicznego    291 
		15.7.3. Migracja zanieczyszczeń pochodzenia geogenicznego do poziomów użytkowych    293 
16. Strefy ochronne ujęć wód podziemnych    295 
	16.1. Rys historyczny problematyki stref ochronnych    295 
	16.2. Krytyczna analiza zasad wyznaczania i ustanawiania stref ochronnych w Polsce w stosunku do obowiązujących w innych krajach    299 
	16.3. Wyznaczanie zasięgu strefy ochronnej    300 
	16.4. Ocena ognisk zanieczyszczeń i zagrożeń wód podziemnych w obrębie wyznaczonej strefy ochronnej    304 
	16.5. Zasady biernej i czynnej ochrony wód podziemnych w obrębie strefy ochronnej    306 
17. Ochrona głównych zbiorników wód podziemnych    311 
18. Główne problemy ochrony wód podziemnych w poszczególnych działach gospodarki narodowej    317 
	18.1. Główne problemy ochrony wód podziemnych w rolnictwie i hodowli    317 
	18.2. Główne problemy ochrony wód podziemnych w górnictwie, przemyśle i energetyce    323 
	18.3. Główne problemy ochrony wód podziemnych w gospodarce komunalnej    326 
	18.4. Główne problemy ochrony wód podziemnych w transporcie i komunikacji    328 
		18.4.1. Ochrona wód podziemnych w otoczeniu dróg intensywnego ruchu    328  
		18.4.2. Ochrona wód podziemnych w rejonach obiektów magazynowania i dystrybucji paliw płynnych    331 
19. Ochrona infiltracyjnego ujęcia wody Dębina w Poznaniu w związku z przejściem autostrady A2 przez teren ujęcia    333 
20. Ochrona wód podziemnych w raportach o oddziaływaniu na środowisko oraz w planach zagospodarowania przestrzennego    343 
	20.1. Raporty o odziaływaniu na środowisko    343 
	20.2. Plany zagospodarowania przestrzennego    347 
21. Bezzbiornikowe składowanie uciążliwych dla środowiska odpadów płynnych w górotworze    351 
	21.1. Ogólne zasady składowania odpadów płynnych w górotworze i doświadczenia zagraniczne w zakresie stosowania tej metody    352 
	21.2. Środowiskowe i techniczne warunki stosowania metody    353 
	21.3. Zasady ochrony środowiska i monitoringu    356 
	21.4. Aspekty ekonomiczne i perspektywy wykorzystania metody w Polsce    356 
22. Metody technicznego wspomagania procesów samooczyszczania wód podziemnych    359 
	22.1. Metoda usuwania z wód podziemnych żelaza i manganu w warstwie wodonośnej    363 
	22.2. Metoda usuwania żelaza i manganu w warstwie wodonośnej w warunkach ciągłej eksploatacji studni (metoda Hydredox)    367 
	22.3. Usuwanie żelaza i manganu z wykorzystaniem sztucznej warstwy wodonośnej (metoda Hydrakvi)    368 
	22.4. Wykorzystanie biodegradacji in situ do eliminacji zanieczyszczeń pochodzenia antropogenicznego    369 
	22.5. Denitryfikacja    370 
	22.6. Usuwanie zanieczyszczeń nieorganicznych z wód podziemnych przy użyciu przepuszczalnych reaktywnych barier    371 
23. Podstawowe zasady ochrony ilości zasobów wód podziemnych    373 
24. Waloryzacja zasobów wód podziemnych jako podstawa racjonalnego ich wykorzystania i ochrony    379 
	24.1. Dotychczasowe propozycje waloryzacji i wybór kryteriów    380 
	24.2. Klasyfikacja jakości wód    381 
	24.3. Klasyfikacja trwałości cech jakościowych    384 
	24.4. Klasy waloryzacji zasobów i zasady wykorzystania wód o różnej cenności    385 
25. Podsumowanie problematyki ochrony wód podziemnych    387 
	25.1. Przyczyny zanieczyszczenia wód podziemnych    387 
	25.2. Ocena skutków zanieczyszczenia wód podziemnych    390 
	25.3. Propozycje głównych kierunków działań w zakresie ochrony wód podziemnych w Polsce    391
Literatura    397 
Spis fotografii, rysunków i tabel    411 
Wykaz wybranych nazw i skrótowców    423 
Załącznik. Przykład opracowania dokumentacji hydrogeologicznej strefy ochronnej dla ujęcia wiejskiego w Chorzeminie (na podstawie dokumentacji opracowanej przez zespół autorski: J. Górski, M. Matusiak, K. Dragon, R. Kruć, 2020)    425 
Summary. Protection of groundwater in Poland    443