Ogrody zwierząt
W publikacji omówione zostały założenia krajobrazowe o charakterze zwierzyńców i menażerii, powstające w dawnej Rzeczypospolitej dzięki fundacjom królewskim lub magnackim. Zagadnienie kolekcjonowania zwierząt autorka przedstawia, odwołując się do przykładów podobnych ogrodów w Europie, a także obu Amerykach, Azji czy Afryce. Analizie poddaje polskie piśmiennictwo gospodarcze i zoologiczne, porusza też kwestię
przemiany żywych organizmów w eksponaty muzealne.
Wychodząc od opowieści o relacji między człowiekiem a innymi stworzeniami, autorka przybliża na kartach książki specyfikę kolekcjonowania zwierząt w dawnej Rzeczypospolitej. Wielu informacji na temat rodzimych ogrodów zwierząt dostarcza analiza rozmaitych źródeł historycznych – od dokumentów osobistych, przez spisy i lustracje, poradniki, materiały kartograficzne i ikonograficzne, wczesne encyklopedie, zielniki, aż po literaturę okresu nowożytnego. Interesującym aspektem opracowania jest przedstawienie, w kontekście teorii
widzenia, różnych perspektyw ekspozycyjnych wykorzystywanych w zwierzyńcach i
menażeriach.
Walorem tej ciekawej publikacji jest panoramiczne spojrzenie na historię zwierzęcych kolekcji w nawiązaniu do starożytności i historii Europy, ale również w przestrzeni szerszej – poznawanych kontynentów, podróży do nowych światów, skąd przywożono egzotyczne okazy płazów, ssaków i ptaków. Jest zarazem ta książka historycznym spojrzeniem na dawny świat, gdy odkrywano różnorodność stworzeń poza Europą, czerpiąc radość i satysfakcję z posiadania żywych kolekcji. (Z recenzji prof. Danuty Künstler-Langner)
Niewątpliwym walorem publikacji jest interdyscyplinarność, która czyni książkę atrakcyjną dla czytelników zainteresowanych nie tylko kwestią samych zwierzyńców i menażerii, ale również architekturą, literaturą i szeroko pojętą kulturą. Ogrody zwierząt to zatem monografia przydatna przede wszystkim antropozoologom, ale także historykom literatury (zwłaszcza doby staropolskiej), historykom architektury (w szczególności krajobrazu), muzealnikom i przedstawicielom wielu innych specjalności z zakresu nauk humanistycznych i przyrodniczych. (Z recenzji prof. Katarzyny Krzak-Weiss)
*********
Animal Gardens. Old Polish
Game Reserves and
Menageries
The publication discusses
landscape parks serving as game reserves and menageries, which were established in the old Polish Republic thanks to the royal or aristocratic foundations. The author presents the issue of animal collections referring to similar gardens in Europe, both Americas, Asia and Africa. She analyses Polish economic and zoological literature and explores the transformation of living organisms into museum exhibits.
*********
Aleksandra Jakóbczyk-Gola (ORCID 0000-0002-8282-6724) – kulturoznawca, filolog i historyk sztuki, kustosz dyplomowany w zespole kuratorów wystawy stałej Muzeum Historii Polski, adiunkt na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się historią dawnej kultury polskiej, w szczególności zagadnieniami związanymi z ikonografią, symboliką, historią muzealnictwa, a zwłaszcza kolekcjonerstwem w XVI i XVII wieku oraz relacjami między kulturą religijną polskiego średniowiecza a tradycjami chrześcijańskiego Wschodu. Uczestniczka i koordynatorka projektów badawczych, autorka wystaw, monografii, rozpraw i artykułów.
1. Wstęp
Człowiek i zwierzę 7
Wiek XVII – wiek ciekawości 27
2. Historia ogrodów zwierząt
Starożytne początki 41
Średniowieczne rajskie ogrody 50
Nowożytne menażerie 60
Ku ogrodom zoologicznym 82
3. Ogrody zwierząt w Polsce
Specyfika polskich zwierzyńców 95
Pierwsze egzotyczne zwierzęta w Polsce 105
Epoka menażerii – zwierzyńce królewskie i prywatne
115
Ku nowym ideom ogrodów zwierząt 131
4. Staropolskie źródła o zakładaniu zwierzyńców
Inspiracje starożytnym therotrophium 145
Początki polskiej weterynarii 165
Teksty o myślistwie 170
Rola zwierząt w gospodarstwie 176
Praktyczne rady o zakładaniu zwierzyńców 180
Ekonomia i hodowla zwierząt 198
5. Perspektywa i przestrzeń – strategie ekspozycyjne ogrodów zwierząt
Zmysł wzroku w kolekcji 215
Wizja panoptykonu 218
Perspektywa bliska i daleka 227
Recepcja panoptykonu 234
Zwierzyniec-wyspa 244
Ogrody lustrzane 249
6. Zwierzęta jako obiekty muzealnei osobliwości nauki
Nieśmiertelne i przedmiotowe 263
Zachowane w obrazie 275
Wystawienie eksponatów – klatki i mieszkania 298
Obiekty naukowe 309
7. Zakończenie
Nowe menażerie 317
Rzeczpospolita zwierząt 330
Bibliografia
Źródła 343
Opracowania 347
Spis ilustracji 357
Indeks nazwisk 361
