Opozycja i opór społeczny w Polsce po 1956 roku Tom 3
Niniejszy tom stanowi próbę poszerzenia naszej wiedzy o „Solidarności” rolników. Instytut Pamięci Narodowej jest jednym z ośrodków naukowych szczególnie predysponowanych do badania tej sfery historii ruchu ludowego, zwłaszcza pod kątem jego relacji z władzami PRL. Ze względu na specyfikę badań prowadzonych przez instytut, w części artykułów istotny, choć nie dominujący jest właśnie ten aspekt dziejów rolniczych związków.
Tom składa się z dwu części: ogólnopolskiej i regionalnej. Pierwszą otwiera artykuł Antoniego Kury Skala poparcia społecznego dla rolniczej „Solidarności” w 1981 roku, w którym autor analizuje rozwój tego związku zawodowego na tle zmieniającej się sytuacji politycznej i społecznej oraz próbuje odpowiedzieć na pytanie, jak popularna była idea NSZZ RI „Solidarność”. Krzysztof Osiński w pracy Strajk rolników
w siedzibie WK ZSL w Bydgoszczy (16 marca – 17 kwietnia 1981 r.) odsłania kulisy protestu, który stał się zarzewiem ogólnokrajowego konfliktu między władzami a „Solidarnością” (tzw. bydgoski marzec), a który autor analizował w szerszym kontekście we współtworzonych przez siebie książkach. Andrzej Kaczorowski w artykule Internowania uczestników ruchu solidarnościowego na wsi zajął się problemem bardzo istotnym w związku z represjami, jakie spotykały działaczy ruchu rolniczego w stanie wojennym, i przedstawił pieczołowicie gromadzone informacje dotyczące tego aspektu walki władz z rolniczą „Solidarnością”.
W części dotyczącej studiów regionalnych znalazły się artykuły mikrohistoryczne. Wojciech Gonera w artykule Niezależny ruch chłopski na Kujawach Zachodnich (1980–1981) analizuje historię lokalnych ogniw związku. Mateusz Szpytma (Zjednoczone Stronnictwo Ludowe w województwie krakowskim wobec rolniczej „Solidarności” 1980–1981) oraz Marcin Zwolski (Służba Bezpieczeństwa wobec rolniczej „Solidarności” w województwie suwalskim w 1981 r.) zajmują się relacjami związku z innymi aktorami sceny politycznej – partyjną konkurencją oraz policją polityczną. O działaniach SB wobec rolniczej „Solidarności” pisze także Karol Seidel w studium przypadku Służba Bezpieczeństwa wobec rolniczej „Solidarności” na terenie województwa leszczyńskiego w latach 1980–1989. Ten wątek jest też dość istotny w artykule Grzegorza Klonowskiego Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność” w byłym województwie sieradzkim. Eugeniusz Wilkowski w swoim obszernym studium analizuje historię rolniczej „Solidarności” w przeciągu całej dekady na Lubelszczyźnie i południowym Podlasiu. Wreszcie, last but not least, artykuł Bogusława Wójcika „Całe życie był wolny” – Antoni Bartyński (1933–2012) – sylwetka działacza ludowego z regionu rzeszowskiego to studium biograficzne człowieka, którego życiorys jest odbiciem historii rolniczych związków zawodowych w latach osiemdziesiątych. Bartyński zakładał „Solidarność Wiejską”, brał udział w strajkach rzeszowsko-ustrzyckich, był internowany, wreszcie działał w OKOR.
