Osobowościowe uwarunkowania preferencji muzycznych w zależności od wieku
Łacińska sentencja „De gustibus (et coloribus) non est disputandum”, której źródło jest nieznane (prawdopodobnie była średniowieczną formułą scholastyczną), w wolnym tłumaczeniu mówi, iż gust nie podlega dyskusji lub szerzej, że o gustach się nie rozmawia, a dyskusje dotyczące osobistych gustów prowadzą do niczego. Mimo tego, od zawsze trwały polemiki i rozważania dotyczące gustów, które nie ominęły także świata psychologii muzyki. Współczesny człowiek zanurzony jest w morzu muzyki jak nigdy dotąd w historii. Wszechobecność muzyki oraz wielość gatunków i stylów muzycznych, z jakimi się spotykamy na co dzień daje szansę, co więcej, zmusza do dokonywania wyborów. Jak zatem słuchacz odróżnia pojęcia „lubię” i „nie lubię” w kontekście muzyki? Co stanowi tą wielce indywidualną miarę przykładaną do twórców i ich dzieł? Na jakiej zasadzie słuchacze wybierają, mając przed sobą nieskończoną liczbę alternatyw muzycznych?
Przywołana wcześniej formuła zawierała myśl, że nie przypadkowe cechy rzeczy, lecz ich istota jest przedmiotem filozofii. Pytając o mechanizm wyjaśniający, dlaczego słuchamy, tego, czego słuchamy stajemy przed wyłaniającą się kwestią samej przyczyny, czyli w tym przypadku, problemem preferencji muzycznych. Prezentowana książka opiera się na założeniu, iż osobowość manifestuje się w wyborach muzycznych człowieka, a preferencje muzyczne znajdują swoje źródło w strukturze osobowości. Tym samym prezentowana książka daje możliwość obcowania ze starymi pytaniami, ale także, co najważniejsze, nowymi odpowiedziami. Celem pracy była próba opisania preferencji muzycznych w kontekście wyodrębnionych przez R. B. Cattella cech osobowości, wyjaśnienie związku między preferencjami a cechami osobowości, zbadanie siły tej relacji w trzech grupach wiekowych, a także próba zbudowania modeli, które pomogą przewidywać preferencje muzyczne u osób charakteryzujących się określonymi wymiarami osobowości. Do pomiaru zmiennych niezależnych wykorzystany został kwestionariusz osobowościowy Cattella (The 16 Personality Factors Test) w autoryzowanym opracowaniu polskim Kucharskiego (2004). Natomiast do pomiaru zmiennych zależnych posłużył adaptowany do potrzeb badania Krótki Test Preferencji Muzycznych (Short Test of Music Preferences - STOMP) Goslinga i Rentfrowa (2003) oraz Test Prób Muzycznych własnego autorstwa.
Książka składa się z dziesięciu rozdziałów, w tym trzech o charakterze teoretycznym, stanowiących przegląd literatury przedmiotu, jeden (IV) dotyczy metodologii badań własnych, a pięć rozdziałów poświęconych jest analizie wyników badań własnych (V – IX ). W teoretycznej części pracy wyodrębniono rozdziały poświęcone kolejno:
a) roli preferencji muzycznych w życiu współczesnego człowieka i złożoności badań nad tym zagadnieniem,
b) poza osobowościowym (biologicznym, rodzinnym, kulturowym, edukacyjnym) uwarunkowaniom preferencji muzycznych
c) osobowościowym uwarunkowaniom preferencji.
Ostatni rozdział, dziesiąty, zawiera dyskusję wyników i wnioski końcowe.
Wstęp ...... 11
Rozdział I
Rola upodobań muzycznych w życiu człowieka ....... 17
1.1. Powszechność i znaczenie preferencji muzycznych ...... 17
1.2. Pojęcie preferencji muzycznych ....... 35
1.3. Złożoność badań nad preferencjami muzycznymi ..... 38
Rozdział II
Rozwojowe uwarunkowania preferencji muzycznych człowieka ...... 53
2.1. Biologiczne uwarunkowania preferencji muzycznych ..... 58
2.1.1. Genetyczne uwarunkowania preferencji muzycznych ...... 66
2.1.2. Neuropsychologiczne uwarunkowania
preferencji muzycznych ...... 67
2.2. Rodzinne uwarunkowania preferencji muzycznych ..... 71
2.3. Edukacyjne uwarunkowania preferencji muzycznych ..... 75
2.4. Kulturowe uwarunkowania preferencji muzycznych ....... 78
Rozdział III
Osobowościowe uwarunkowania preferencji muzycznych ....... 89
3.1. Pojęcie osobowości ...... 89
3.2. Założenia teorii czynnikowej ..... 90
3.2.1. Struktura osobowości według teorii Raymonda B. Catttella .... 90
3.2.2. Preferencje muzyczne w ujęciu Raymonda B. Cattella ...... 97
3.3. Preferencje muzyczne w świetle wybranych
wymiarów osobowości ...... 100
Rozdział IV
Metodologiczne założenia badań własnych ...... 107
4.1. Problematyka badań ....... 107
4.2. Cel badań ....... 110
4.3. Pytania badawcze ..... 110
4.4. Zmienne i ich operacjonalizacja ....... 111
4.5. Narzędzia badawcze ....... 112
4.5.1. 16-czynnikowy Kwestionariusz Osobowości
(16 Personality Factors Test) Raymonda B. Cattella ...... 114
4.5.2. Kwestionariusz danych socjometrycznych oraz sytuacji
kontaktu człowieka z muzyką ..... 115
4.5.3. Krótki Test Preferencji Muzycznych
(STOMP – Short Test Of Music Preferences)
Petera Rentfrowa i Samuela Goslinga – polska adaptacja
autorstwa Rafała Lawendowskiego ..... 115
4.5.4. Test Prób Muzycznych w opracowaniu
Rafała Lawendowskiego ..... 134
4.6. Strategia analizy statystycznej ...... 158
4.7. Procedura badania ....... 160
4.8. Charakterystyka badanej grupy ....... 160
Rozdział V
Zależność między preferencjami deklaratywnymi
a doświadczanymi – wyniki badań własnych ..... 165
5.1. Współzależność preferencji deklaratywnych i doświadczanych ..... 166
5.2. Zbieżność versus rozbieżność preferencji deklaratywnych
i doświadczanych w kontekście wieku ...... 167
5.3. Preferencje deklaratywne a doświadczane w kontekście
ogółu badanej próby ....... 168
5.4. Preferencje deklaratywne a doświadczane w kontekście
wyodrębnionych grup wiekowych ...... 169
5.5. Analiza różnic między preferencjami deklaratywnymii
doświadczanymi w kontekście wieku, płci
oraz gatunków muzycznych ....... 172
Rozdział VI
Próba wyodrębnienia i klasyfikacji typów preferencji muzycznych ..... 177
6.1. Analiza jakościowa składowych doświadczania muzyki ..... 177
6.2. Skupienia typów preferencji muzycznych wyróżnionych
ze względu na doświadczaną muzykę ....... 181
6.3. Związek typów preferencji muzycznych z warunkami
doświadczania muzyki ...... 185
6.4. Związek między typem preferencji muzycznych a deklaracjami
upodobań względem podstawowych gatunków muzycznych ..... 187
6.5. Skupienia preferencji muzycznych a ich charakterystyka
w kontekście cech muzyki ....... 190
6.6. Skupienia preferencji muzycznych a cechy osobowości ..... 192
Rozdział VII
Ilościowa analiza związku cech osobowości
z poziomem preferencji deklaratywnych i doświadczanych. ..... 197
Rozdział VIII
Wiek jako dyskretny moderator wpływu osobowości
na preferencje muzyczne ....... 217
8.1. Wiek jako dyskretny moderator liniowych zależności
między preferencjami muzycznymi a osobowością ...... 217
8.1.1. Siła wpływu poszczególnych cech osobowości
na preferencje doświadczane w konkretnych
grupach wiekowych ...... 219
8.1.2. Siła wpływu poszczególnych cech osobowości
na preferencje deklaratywne w konkretnych
grupach wiekowych ...... 234
Rozdział IX
Uwarunkowania preferencji muzycznych – analiza przyczynowości
poprzez modelowanie równań strukturalnych oraz próba
utworzenia jednolitego modelu teoretyczno-statystycznego ...... 249
Rozdział X
Dyskusja wyników i wnioski końcowe ....... 261
10.1. Dyskusja wyników ..... 261
10.2. Wnioski końcowe ....... 276
Zakończenie ....... 281
Bibliografia ....... 285
Spis schematów ....... 299
Spis tabel ....... 301
Spis wykresów ....... 303
Aneks ....... 305
Załącznik 1 ...... 305
Załącznik 2 ...... 307
Załącznik 3 ..... 309
