Pierwsze stulecie historii franciszkanów
Brakowało współczesnej syntezy pierwszego wieku historii franciszkańskiej. Bardzo pożyteczna praca Lazaro Iriarte (polskie wydanie: Historia franciszkanizmu, Kraków 1998), jest z konieczności syntetyczna, ponieważ obejmuje całą historię franciszkanów do roku 1975. Praca R. Mansellego wypełnia ewidentny brak. Jest bardzo dobrze napisana książką wprowadzającą czytelnika w końcowe stulecie średniowiecza, które stało się świadkiem bujnego rozkwitu w wymiarze ludzkim, artystycznym i religijnym, zanim nastał jego gwałtowny zmierzch. Przewodnikiem pewnym po tej interesującej epoce jest Raoul Manselli, który po dwudziestu latach od swej śmierci nadal wydaje liczne owoce świadczące o jego szeroko zakrojonej działalności pisarskiej, niezmordowanej pracy badawczej, gorącej pasji do historii. Niniejszym dzieło, które publikujemy, odnosi się do okresu, który Manselli zbadał w jego wielu aspektach i momentach. Autora przedstawia nam nie tyle ciąg następujących po sobie faktów, ile własną interpretację owych pierwszych stu lat obecności franciszkanów w historii. Manselli musi zmierzyć się z dylematami spowodowanymi rozwojem Zakonu, który spowodował znaczne odejście od stylu życia pierwotnej wspólnoty minorytów. I wydaje mu się, że zawsze powinien odnosić całość zjawiska do osoby założyciela: «W samym Franciszku powinniśmy szukać pierwszej przyczyny tego, co wydaje nam się najistotniejszą dialektyką fenomenu franciszkańskiego w jego rozmaitych rozgałęzieniach i poszczególnych przejawach. Powinniśmy mieć w nim punkt odniesienia precyzyjny i jednoznaczny, ale także otwarty na wymagania momentu historycznego, w jakim jego życie się dokonywało w nieustannym wysiłku godzenia ideału i rzeczywistości. Zmaganie to owocuje w całej historii franciszkańskiej owym niepokojem, napięciem, procesem nieustannego dopasowywania, którego żaden inny zakon nigdy nie doświadczył, ale który jest także potwierdzeniem nigdy nie gasnącej witalności, jeszcze bardziej uderzającej, gdy spojrzymy ile pojedynczych osób czy całych zakonów przejęło od Franciszka z Asyżu lub z franciszkanizmu ten czy inny aspekt, ten czy ów kierunek. Z tych wszystkich powodów szczególnie znaczący jest pierwszy wiek historii Zakonu Braci Mniejszych, gdy bliski był jeszcze żywy przykład ojca i założyciela i kiedy trudniejszy był proces włączania się w organizm Kościoła, owszem, tysiącletni już, ale przeżywający ciężki kryzys targany rozmaitymi sprzecznymi siłami, takimi jak świadomość narodowa wielu królestw europejskich, ich organizowanie się dynastyczne i terytorialne, autonomistyczne tendencje przynajmniej niektórych kościołów lokalnych czy, wreszcie, różne schizmy i ich reperkusje w życiu religijnym Zachodu. Osobno powinniśmy rozważyć z uwagi na ich szczególny i ściśle określony wpływ herezje, które w swojej różnorodności i wielości towarzyszyły życiu Kościoła począwszy od XI wieku, a przeciw którym Zakon Braci Mniejszych występował energicznie i skutecznie osiągając znaczące rezultaty». Jest to lekcja historii, ale także klucz do zrozumienia i ukochania całej epoki średniowiecza poprzez jeden z jej najbardziej głośnych przejawów.
