Polska droga od komunizmu
W artykułach, esejach, prelekcjach i wywiadach zawartych w tej książce znać tradycję naukową Uniwersytetu Oksfordzkiego, gdzie Autor studiował, a potem wykładał nauki polityczne. Ich wątkiem przewodnim jest analiza in statu nascendi procesu powolnego rozkładu komunizmu.
Po upadku systemu stalinowskiego w Polsce Zbigniew Pełczyński, jako jeden z pierwszych, opisywał pojawianie się elementów pluralizmu politycznego w jednopartyjnym systemie władzy, początkowo głównie za sprawą Kościoła katolickiego, potem przyjmujące pełniejszą postać „opozycji demokratycznej“ i osiągające kulminację w powstaniu NZSS „Solidarność”. Zdaniem Autora stan wojenny i jego następstwa nie były zdolne zatrzymać na dłużej procesu pluralizacji. W wykładzie „The Polish Road from Communism” wygłoszonym w Oksfordzie latem 1982 roku przewidział – na podstawie analizy głównych trendów społecznych i ustrojowych w PRL – nieunikniony koniec komunizmu w jego tradycyjnej postaci.
Profesor Zbigniew Pełczyński, zdumiony i uszczęśliwiony pokojowym przejęciem władzy przez siły opozycyjne w 1989 r., od samego początku dostrzegał jednak wiele przeszkód na drodze do stworzeniu demokratycznego państwa i społeczeństwa obywatelskiego, upatrując ich m.in. w słabym zakorzenieniu wartości demokratycznych w szerokich kręgach społeczeństwa, ucieczce w prywatność, przywiązaniu do państwowo-biurokratycznych raczej, niż obywatelskich procedur i słabej znajomość nowoczesnych zachodnich mechanizmów rządzenia, opartych na silnej, lecz odpowiedzialnej władzy wykonawczej. Demokracja w Polsce nazbyt często była i jest pojmowana jako słaba, rozparcelowana władza, przesadnie uczulona na zmienne nastroje wyborców.
Książka jest pasjonującą biografią intelektualną uczonego, świadectwem zaangażowania w tworzenie ładu demokratycznego w Polsce. Jednocześnie jest relacją z historii najnowszej pisaną „na gorąco”, ale z punktu widzenia politologa i filozofa polityki.
Przedmowa. Polska droga od komunizmu: refleksje nad historią i polityką 9
Rozdział I. Fragmenty polskiego życia 15
Pamięci Szyje 15
Powstanie Warszawskie 21
Rozdział II. Naukowiec z Oksfordu 27
Naukowiec z Oksfordu 27
Aktualność Hegla dziś: kultura, wspólnota i władza polityczna w Filozofii prawa (1821) 35
Hegel raz jeszcze 50
Czy demokracja może być totalitarna? 56
Studia nad totalitaryzmem 63
Marksizm: polskie doświadczenie 67
Rozdział III. Polska Gomułki i Gierka 81
Polska 1957 81
Upadek Gomułki 128
Polska droga od komunizmu 150
Rozdział IV. Zjawisko „Solidarności” 177
Steven Bates, Naukowy przewodnik po nowej polskiej Solidarności 177
Polska: zagrożenia i nadzieje 181
Polski pat i jego następstwa 187
Zagrożenie dla polskiego eksperymentu? 194
Polska szuka drogi wyjścia ze stanu wojennego 199
Solidarność a „odrodzenie społeczeństwa obywatelskiego” w latach 1976–1981 204
Rozdział V. Narodziny demokracji 223
Zbigniew A. Pełczyński, Sergiusz Kowalski, Polska: przełom 1989 roku 223
Na kilku fortepianach 235
Demokracja musi się pogodzić z liberalizmem 241
Zawrót głowy 247
Człowiek, który chciał zostać królem, przyczyną dylematu w Solidarności 252
Konstytucja, prezydentura, Clinton 256
Demokracja teraz: społeczeństwo otwarte, liberalizm, Polska 264
Polska 2001 273
Rozdział VI. Problemy państwa 281
Demokracja czy silne państwo? Aktualne priorytety III RP 281
Raport końcowy z działalności jako doradca Ministra Szefa Urzędu Rady Ministrów RP Jana Marii Rokity i członek Zespołu do spraw Reformy Centrum Rządu, 15 września 1992 – 15 września 1993 r. 290
Zbigniew A. Pełczyński, Edward Truch, Reforma centrum rządu: wezwanie do consensusu politycznego 298
Rządzić to znaczy sterować 305
Od rządzenia jest rząd 310
Rozdział VII. Doświadczenia brytyjskie 315
Czego Polak powinien nauczyć się od Anglika? 315
Team spirit 321
Styl partnerski 324
Angielskie doświadczenia: rewolucja w Chipping Campden 329
Brytyjska recepta na dobre prawo 334
Konserwatystom dziękujemy 338
Niebezpieczeństwa public relations w polityce: przypadek Labour Party 343
Schyłek epoki Blaira 349
Rozdział VIII. Oksford i Polska 355
Oksfordzki program gościnności 355
Maria Kruczkowska, Oksford w Warszawie 361
Nuffield i Polska 1983–1993. Wspomnienia po dwudziestu latach 363
Pozdrowienia dla Polski z Oksfordu 368
Mój uczeń Bill Clinton 371
Rozdział IX. Poszukiwanie liderów 375
Warszawska Szkoła Liderów 375
Joanna Tomaszewska, Czas na lidera 378
Parę uwag krytycznych na temat uniwersytetów w Polsce 381
Zbigniew A. Pełczyński, Sergiusz Trzeciak, Deficyt liderów 384
Zbigniew Pełczyński, Sergiusz Trzeciak, Koń „widzący inaczej” 389
Szczelna szklarnia rodzinna 393
Kobiety i przywództwo: perspektywy europejskie 397
Przywództwo: przyczyna czy skutek? 405
Stowarzyszenie Szkoła Liderów 411
The Polish Road from Communism – Summary 413
