Pomiędzy bukwą a literą

• Druk: Kraków, 2012
• Autor: Helena Duć-Fajfer
• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

„Książka Heleny Duć-Fajfer jest próbą całościowego ujęcia powstającego współcześnie w Polsce piśmiennictwa białoruskiego, ukraińskiego i łemkowskiego, traktowanego jako literatura wschodniosłowiańskich mniejszości i badanego przy zastosowaniu perspektywy oraz pojęciowego instrumentarium studiów postkolonialnych. Punktem wyjścia są w niej problemy relacji kultury, literatury i władzy, sprzężenia politycznej i symbolicznej dominacji większości oraz podporządkowania mniejszości symbolicznym i politycznym strukturom władzy centrum. Zasadniczy obszar eksploracji zaś stanowią literackie sposoby mówienia w sytuacji mniejszościowej rozumianej jako sytuacja podporządkowania".
Z recenzji dr hab. Eugenii Prokop-Janiec
Pojęcie dyskurs mniejszościowy, używane w książce, oznacza „nie tylko i nie tyle tekstualność, głos, słowo poszczególnych mniejszości, ile specyficzny charakter ich wypowiadania się wynikający w wysokim stopniu z pozycji podporządkowanej, która istotnie determinuje całokształt rozumienia siebie w otaczającej rzeczywistości społecznej. W ten sposób określamy istotę odmienności dyskursywnej, co pozwoli odnosić się nie tyle do generowanych form i treści, ile do ich ideowego źródła, podłoża, tożsamościowej bazy, formującej inność jako kategorię interpretacyjną dla bycia zmarginalizowanym wobec czegoś, tzn. wobec sił dominacyjnych. Literatura, piśmiennictwo jako źródło wyrażania, komunikat i tekst jest najbardziej płodnym obszarem kulturowym dla poszukiwania i określenia tych tendencji oraz sił dyskursywnych, dostarcza obrazów i emocjonalnych odniesień, pozwala uchwycić niuanse oraz wieloznaczności bycia pomiędzy i bycia walencyjnego. Tym sposobem można znaleźć też punkty odniesienia dla izolujących się (być może bardziej niż izolowanych) literatur mniejszościowych wobec dominującego dyskursu ujętego w kanon narodowy, niestanowiące tylko aplikacji i wysepek kulturowej specyfiki, lecz mogące często służyć za nicujące zwierciadło, w którym przyjrzeć się może skanonizowana kultura. W literaturach mniejszości etnicznych odkrywamy upodmiotowionego Innego, bo tylko taki może rozszerzyć dyskurs narodowy (w rozumieniu narodu obywatelskiego) o te potrzebne każdej kulturze »wysepki odmiennej organizacji«, które są niezwykle płodne i inspirujące ze względu na powszechną konieczność ich zgodnego z systemem strukturyzowania".
(Ze Wstępu)

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Literaturoznawstwo
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-233-3284-8
• ISBN druku: 978-83-233-3284-8
• Liczba stron: 360

Wstęp   9

I. Redukcja Innego wewnętrznego i jego odzyskiwanie	17

Sytuacja mniejszości wschodniosłowiańskich w Polsce po II wojnie światowej     17
Monoetniczność programowa   20
Kontrolowane organizowanie   22
Poza cieniem   28
Rola literatury w inicjowaniu zmian   31
W stronę literackości literatury   37
„Białowieżanie”   38
Ukraińska niejednorodność   46
Literatura łemkowska jako etos trwania   53

II. „I po co ta pycha?”. Postkolonialne pytania i odpowiedzi	59

Polski – postkolonializm czy postzależność?   59
Studia postkolonialne   61
Literatury mniejszościowe a postkolonializm   72
„Posępna drugorzędność”   76
Anty- czy postkolonialne odpisywanie?   78
Nieludzkie humanitas   81
Mimikra?   83
Autentyzm   90
Delikatne ręce   92
Dystans   94

III. „Bez pamięci świeczki muszą zgasnąć”. Historia – pamięć – zapominanie – miejsca pamięci	97

Historia i pamięć wobec marginalności   97
Pamięć ofensywna   99
Czyja jest i komu służy pamięć?   102
Następstwa funkcji – jaka jest pamięć?   105
Co czynimy z przeszłością?   107
Pamięć i literatura – inspiracje teoretyczne   111
Specyfika kulturowa wobec form pamięci   118
Wieczna pamięć   118
Między rytuałem a interpretacją   123
Naród wybrany – święta powinność   127
Napisać historię czy opisać życie   132
„Zapomnieliska” – miejsca pamięci   140

IV. „By zaśpiewać swoją pieśń na swoim podwórzu”. Wartości przestrzenne. Przestrzeń jako podstawowa kategoria tożsamościowa   147

Przestrzeń i miejsce – kulturowa/etniczna aksjologizacja miejsc   153
Wędrówka – pozbawienie miejsca – bezdomność   158
„Ja jestem – jeszcze nie zginęła dni waszych przystań cowieczorna”. Dom i jego mniejszościowa kondycja   163
„Gdzie Rzym, gdzie Krym, gdzie moja ojczyzna...”   180
Wiek wypędzeń i Podróż daremna   190

V. „(...) odnaleźć ludzi/ i zapytać ich/ to wasza mowa?”. Językowe istnienie poprzez tekst	213

Język – etniczność – tożsamość etniczna   213
Wielokuturowość – poliglosja – języki mniejszościowe   218
Pismo – standaryzacja – literatura   226
„Słowo matczyne, słowo łzo” – sakralizacja i esencjalizacja języka ojczystego jako znacznika tożsamości   230
„Mowy wyrzekamy się...”. Języki w warunkach zagrożenia   244
„Zapisać słowa”. Bycie pisarzem mniejszościowym   252

VI. „I Bóg mój w jodłach i wśród liści mieszkał...”. Etnicyzacja sacrum i sakralizacja etniczności	265

Religia jako system kulturowy   265
Religia – etniczność – tożsamość   268
Religia jako czynnik idiosynkratyczny mniejszości   275
„...Wygnano Boga ostrzem bagnetu”. Bóg z etniczno-mniejszościowym obliczem   282
„Przeżegnawszy się trzykrotnie / i trzema”. Symbole religijne jako znaki etniczne   297
„Daj Boże nadzieję, daj wytrwałość w trwodze...”. Modlitwa oraz inne formy rytualne i ich powiązanie z etnicznością   305

Zakończenie   315
Aneks. Bibliografie pisarzy mniejszościowych cytowanych w książce   317
Bibliografia   325
Indeks nazwisk   353