Poza zasadą powszechności
Pomysł na konstrukcję całości zawdzięczamy Martinowi Heideggerowi i jego namysłowi (die Besinnung) nad stanem współczesnej nauki, upatrującej swej istoty w badaniu (das Forschung). W ślad za tą inspiracją zamieszczone tu teksty ułożyły się koncentrycznie wokół trzech zagadnień: projektu (der Entwurf), procedury (das Verfahren) i eksploatacji (der Betrieb). Każde z nich bada możliwość urzeczywistnienia w praktyce psychologicznej idei idiografizmu: począwszy od namysłu nad samą ideą: jej genezą i konkretyzacją w projekcie, poprzez procedury badawcze, starające się jej sprostać, aż po efekty badań, będące rezultatem badawczych eksploatacji. Podkreślmy, teksty układają się koncentrycznie wokół wymienionych przed chwilą zagadnień i choć następują po sobie, nie są swoim następstwem. l jeszcze to, że inaczej niż w psychologii – upatrującej swej istoty w badaniu – tu namysł nad procedurą będzie poprzedzony namysłem nad projektem. Pytanie o podmiot poznania wyprzedzi pytanie o metody poznania, a podmiot wstępnie rozpoznany sam zaprojektuje metody badania siebie.
fragment Dla-czego wyjątek? Przed próbą
Więc okazało się, że „pisać o życiu znaczy tyle, co rozmyślać o życiu, a rozmyślać o życiu to w nie wątpić, a ten tylko podaje w wątpliwość własny życiodajny umysł, kogo umysł ten dławi albo kto porusza się w nim nienaturalnie" (Imre Kertesz). Próby idiograficzne – w swej intencji dedykowane temu, co nigdy nie stanie się jej przedmiotem, póty jest poza zasadą powszechności - doprowadziły do miejsca, w którym podmiot je piszący odkłada pióro i poruszony na nowo pyta: dla-czego wyjątek? Wie już, że sens tego pytania wykracza poza odpowiedź zawartą w maksymie: gnothi seauton – „poznaj samego siebie" i że zbliża się do innej, jak tamta starodawnej: epimeleia heauton – „troszcz się o siebie". W splocie tego, co może być poznane, i tego, co może być jedynie otoczone troską, rozpoznaje siebie: pewną obecność wobec innej pewnej obecności. Dar ich spotkania, choć niepewny, jest możliwy. Idiografie nie znają innego pożytku.
fragment Po próbie
Dla-czego wyjątek? Przed próbą – Małgorzata Opoczyńska 9
Część pierwsza. Projekty 19
Badania eksperymentalne w psychologii a problemy praktyki – Błażej Wojdała 21
1. Genealogia eksperymentu 22
2. Współzależność przedmiotu badań i procedury badawczej 24
3. Przedmiot psychologii eksperymentalnej 26
4. Przedmiot psychologii w użyciu – kontekst pokrewieństwa nauki i techniki 32
Historia pojęcia idiografii – Anna Żymełka 41
1. Sytuacja epistemologiczna drugiej połowy XIX wieku 42
2. Klasyfikacja nauk Windelbanda 47
3. Przeniesienie dychotomii idiograficzne/nomotetyczne do psychologii 50
Nomotetyzm i idiografizm w psychologii – spór normy z rzeczywistością? – Weronika Kałwak, Małgorzata Opoczyńska 59
1. Dychotomie metodologii psychologicznej 62
2. Idiografizm w psychologii 70
3. Poza dychotomią idiografizm–nomotetyzm 75
Ekscentryczna antropologia badania idiograficznego – Anna Żymełka 85
1. Antropologia jako podstawowe założenie podejścia idiograficznego 86
2. Zarysowanie paradoksu idiografii 88
3. Główne kategorie Plessnerowskiej antropologii 89
4. Etyka taktu 96
5. Wnioski dla badania idiograficznego 98
Część druga. Procedury 103
O widzeniu metody, o metodzie widzenia – Evgenios Ioannou 105
1. Opowieść słowa 106
2. Opowieść obrazu 120
Napisane własnoręcznie. Pasaże pisma – Anna Żymełka (zebrała), Małgorzata Opoczyńska (komentarzem opatrzyła) 139
1. Tu 139
2. Tam 141
3. Z powrotem 162
Przegląd metod badawczych stosowanych w ujęciu idiograficznym – Katarzyna Hess-Wiktor, Małgorzata Opoczyńska 167
1. Definicje metod jakościowych i idiograficznych 167
2. Metody idiograficzne w psychologii 168
3. Cel i wynik badania idiograficznego 189
Praktyczne problemy analizy w metodach fenomenologiczno-interpretacyjnych – Katarzyna Hess-Wiktor 193
1. Wyróżnienie całości znaczeniowych 194
2. Kategorie zakorzenione w danych 196
3. Abstrahowanie jako utrata znaczących szczegółów 201
4. Wybór odpowiednich cytatów 203
5. Poszukiwanie wzorów a generalizacja 205
Audioidiografizm w badaniu psychologicznym – osobiste doświadczenia badacza jako obiekt analizy naukowej – Yuliya Tarnavska, Małgorzata Opoczyńska 209
1. Znaczenie pojęcia „audioidiograficzny” – rozważania definicyjne 210
2. Słuchając autentycznych głosów 210
3. Wartość badań autoidiograficznych: perspektywa psychologii naturalistycznej i antynaturalistycznej 215
4. W kierunku nowego spojrzenia na metodologię badania autoidiograficznego 218
Powszechna wyjątkowość wywiadu z rodziną – Wojciech Drath 223
1. Czym właściwie jest wywiad? 224
2. Powszechne i wyjątkowe 225
3. Wywiad jako postawa 228
4. Współtworzenie wywiadu 230
Powszechność i wyjątek w praktyce terapeuty psychodynamicznego – Małgorzata Opoczyńska, Dorota Ryżanowska 235
1. Od wyjątku do powszechności 237
2. Od powszechności do wyjątku 243
Część trzecia. Eksploatacje 255
Tożsamość międzybiegunowa. Od doświadczenia do widzenia – Krzysztof Dyga 257
1. Krótko o tożsamości w ujęciu psychologii akademickiej 258
2. Tożsamość choroby afektywnej dwubiegunowej: pomiędzy nozologią a fenomenologią 259
3. Badanie tożsamości. Pytania: „W jakim celu badać?” (możliwe konsekwencje aktu badania) i „Jak badać?” 261
4. Tożsamość osób z diagnozą ChAD – stan badań i rezultaty własnych prób 264
Idiografie ciała. Studium anoreksji – Karolina Rojek, Małgorzata Opoczyńska 293
1. Body image i ciało jako przedmiot 294
2. Ucieleśnienie w filozofii Maurice’a Merleau-Ponty’ego 295
3. Ucieleśnienie wysłowione – próby badania 297
4. Ciało jako okno na świat 304
Meandry nurtu jakościowego – osobiste refleksje o zawodzie badacza – Ewa Kruchowska 311
1. Słabością silna 311
2. O przerwanej żegludze 312
3. Nauka czy sz(t)uka? 313
4. Wielki Post-modernizm 315
5. Mono-grafi a 317
Co można wiedzieć o rodzinie? Opisy „nieprzypadków” – Wojciech Drath 323
1. „Proszę wyleczyć moją córkę!” – między leczeniem a świadczeniem usług 325
2. „Nie możemy się dogadać…” – między wspieraniem a kontrolowaniem 327
3. „Jak mam to narysować?!…” – między dociekaniem a towarzyszeniem 329
Schizofrenia od kuchni. Próby egzystencjalne – Agata Gajda, Małgorzata Opoczyńska 333
1. Widziane z daleka 333
2. Widziane z bliska 336
3. Zobaczone inaczej 357
O relacyjnej gościnności u kresu życia – Anna Wójcik-Krzemień 361
1. Cierpienie i śmierć jako sytuacje graniczne – kontekst opieki paliatywnej 361
2. Spotkanie z drugim w cierpieniu – paradygmatyczna sytuacja etyczna 365
3. Towarzyszenie – odpowiedź na cierpienie? 367
4. Towarzyszenie w opiece paliatywnej 369
5. Świadectwo doświadczenia 370
6. Znaczenie twarzy drugiego 375
Mowa utraty i mowa o utracie – Magdalena Wiktor, Małgorzata Opoczyńska 379
1. Między niewysłowionym a wypowiadalnym 380
2. Wędrówki doświadczenia – okiem egzystencjalnym i nieegzystencjalnym 380
3. (Twoja) śmierć jako (moja) sytuacja graniczna 385
4. O tobie bez ciebie – dialogiczne rozumienie utraty 388
5. Próby komentarza 393
„Przyjdzie śmierć i będzie miała twoje oczy”. Doświadczenie samobójstwa w pracy psychiatry – Janusz Morasiewicz 399
Po próbie – Małgorzata Opoczyńska 423
Noty o autorach 425
