Psychopedagogiczne uwarunkowania odroczenia decyzji o rozwodzie. Porównanie małżonków rozwodzących się i zawieszających postępowanie rozwodowe
Problematyka przeprowadzonych badań mieści się w obszarze uwarunkowań konfliktu rozwodowego i radzenia sobie z nim. Przedmiotem badań są czynniki warunkujące
odroczenie decyzji o rozwodzie (przejawiającego się zawieszeniem postępowania rozwodowego).
Przyjęto, że trwałość małżeństwa jest wartością, którą należy chronić, stąd ważne są te działania małżonków, które mają na celu odbudowę więzi małżeńskiej. Do takich działań należy zawieszenie postępowania rozwodowego. Analizowano, jakie czynniki warunkują podjęcie decyzji o zawieszeniu. W tym celu zdecydowano się porównać małżonków zawieszających postępowanie rozwodowe z tymi, którzy podjęli ostateczną decyzję o rozwodzie.
W przeprowadzonych badaniach przyjęto, że istnieją określone uwarunkowania zawieszenia postępowania rozwodowego. Są one następujące: dojrzałość do małżeństwa, pełna rodzina pochodzenia, staż małżeński, dochody, czas trwania sesji mediacyjnych, zaangażowanie w sprawę rozwodową adwokata, udział w terapii.
W opracowaniu wykorzystano strategię ilościową. Prawidłowości uzyskane metodą analizy statystycznej dały pewien ogólny obraz sytuacji rozwodzących się małżonków i umożliwiły konfrontację wyników z założeniami statystycznego modelu. Prawidłowości te zostały uzupełnione wypowiedziami małżonków, które nadały nowego znaczenia wynikom uzyskanym w ramach analizy statystycznej i dostarczyły ciekawych możliwości ich interpretacji. Dodatkowo wypowiedzi te wzbogaciły treści zawarte w niniejszej pracy, gdyż opinie indywidualnego człowieka nieraz bardziej przemawiają do czytelnika niż „suche” dane statystyczne.
W niniejszym opracowaniu przyjęto, że małżeństwo jest wartością, stąd też jako szczególnie ważne jawią się czynniki leżące u podstaw decyzji o wstrzymaniu procesu rozwodowego na pewien czas w celu naprawienia naderwanych więzi. Rezultaty przeprowadzonych badań potwierdziły wszystkie weryfikowane hipotezy, okazało się więc, że zarówno dojrzałość małżonków (w tym odpowiedzialność), pełna rodzina pochodzenia, dłuższy staż małżeński, wyższe dochody, krótsze sesje mediacyjne oraz deklaracja udziału w terapii sprzyjają zawieszeniu postępowania rozwodowego. Z kolei decyzja o rozwodzie współwystępuje z deklaracją ciąży przedmałżeńskiej i wynajmowaniem pełnomocnika w mediacji. W odpowiedzi na postawione pytania badawcze wyszczególniono też przyczyny, które w opinii badanych małżonków miały decydujący wpływ na pogorszenie się relacji małżeńskich i tym samym sprzyjały rozwodowi, a nie zawieszeniu postępowania rozwodowego. Są one następujące (wymieniono od najczęściej do najrzadziej deklarowanych): zdrada, ingerencja teściowej, uzależnienie, problemy z pracą, narodziny dziecka, dziecko z poprzedniego związku, choroba i niepełnosprawność w rodzinie, ingerencja teścia, poronienie, wyjazd za granicę, inne. Rezultaty analizy statystycznej ujawniły następujące przyczyny pogorszenia się relacji małżeńskich istotnie różnicujące grupę rozwodzącą się i zawieszającą postepowanie rozwodowe: zdrada, uzależnienie, problemy z pracą, narodziny dziecka.
Niniejsza praca ma służyć lepszemu zrozumieniu osób zgłaszających się do mediatora. Jeśli osobą czytającą tę książkę jest mediator rodzinny, to być może wpłynie ona korzystnie na jego sposób prowadzenia mediacyjnej rozmowy oraz umiejętność pomocy małżonkom deklarującym poważny kryzys małżeński. Chodzi o to, by potrafili się oni wzajemnie rozumieć i szanować, zwłaszcza, że najczęściej wspólnie wychowują dzieci. Warto też podkreślić, że postaw małżonków rozwodzących się nie można traktować w kategoriach czarno-białych, gdyż wśród małżonków rozwodzących są też i tacy, którzy nie chcą rozwodu, jednak przystają na niego pod wpływem zdecydowanej, nieprzejednanej postawy drugiej strony. W kolejnych badaniach warto więc uwzględnić postawę małżonków wobec rozwodu dokonując szczegółowej analizy woli naprawy relacji małżeńskich.
W pracy przytoczono wiele szczegółowych problemów doświadczanych przez małżonków w kryzysie rozwodowym. Znajomość tych problemów, jak i prób ich rozwiązania, może być wykorzystywana podczas różnych spotkań i warsztatów mających na celu kształtowanie prawidłowych postaw wobec małżeństwa i rodziny. Warto też rozważyć wykorzystanie pewnych ilustracji problemów w opracowywaniu programów wychowawczych dla szkół, przygotowujących młodych ludzi do życia w małżeństwie.
Wstęp / 11
CZĘŚĆ TEORETYCZNA
1. Dojrzałość psychiczna do małżeństwa
1.1. Rodzaje dojrzałości psychicznej ze szczególnym
uwzględnieniem dojrzałości emocjonalnej / 17
1.1.1. Kategorie dojrzałości emocjonalnej / 18
1.1.2. Empatia i ofiarność jako cechy dojrzałości do małżeństwa / 19
1.2. Dojrzałość w świetle wybranych teorii rozwoju psychicznego / 21
1.2.1. Dojrzałość jako umiejętność rozwiązywania kryzysów rozwojowych / 22
1.2.2. Dojrzałość jako umiejętność realizacji zadań rozwojowych / 25
1.3. Konflikty na poszczególnych etapach małżeństwa / 29
1.3.1. Faza przedmałżeńska (tzw. faza zerowa) / 30
1.3.2. Małżeństwo bez dzieci / 30
1.3.3. Małżeństwo z małym dzieckiem / 31
1.3.4. Rodzina z dzieckiem w wieku dorastania / 32
1.3.5. Rodzina z dziećmi przygotowującymi się do opuszczenia domu / 33
1.3.6. Małżonkowie w fazie „pustego gniazda” / 33
2. Wartości i ich znaczenie w życiu małżonków
2.1. Charakterystyka wartości / 35
2.2. Wychowanie do wartości / 38
2.3. Przygotowanie do małżeństwa z uwzględnieniem problematyki aksjologicznej / 40
2.3.1. Dalsze przygotowanie do małżeństwa / 40
2.3.2. Bliższe przygotowanie do małżeństwa / 45
2.3.3. Bezpośrednie przygotowanie do małżeństwa / 47
2.4. Odpowiedzialność w małżeństwie / 49
2.4.1. Ujęcie odpowiedzialności w wybranych dyscyplinach / 51
2.4.2. Funkcja kontrolna poczucia odpowiedzialności / 55
2.5. Religijność jako czynnik sprzyjający trwałości małżeństwa / 55
2.6. Wartość trwałości małżeństwa / 57
3. Rozwód jako problem społeczny
3.1. Dane statystyczne dotyczące rozwodów w Polsce / 61
3.1.1. Ogólna liczba rozwodów / 61
3.1.2. Liczba rozwodów na tysiąc nowo zawartych małżeństw / 61
3.1.3. Liczba rozwodów w zależności od czasu trwania małżeństwa / 62
3.1.4. Liczba rozwodów w / 2014 r. w zależności od wieku małżonków / 62
3.1.5. Liczba rozwodów w / 2014 r. według orzeczenia o winie / 63
3.1.6. Liczba rozwodów w / 2014 r. według wniesionego powództwa / 64
3.2. Przyczyny konfliktu rozwodowego / 64
3.3. Psychospołeczne konsekwencje rozwodów dla rodziców i dzieci – stan badań / 69
3.3.1. Okresy rozwojowe i towarzyszące im trudności w rozwoju psychospołecznym dziecka jako reakcja na rozwód rodziców / 69
3.3.2. Konsekwencje rozwodu dla małżonków / 72
3.4. Mediacja a konflikt rozwodowy / 74
3.4.1. Pojęcie, cechy charakterystyczne i etapy mediacji / 74
3.4.2. Mediacja jako forma rozwiązania konfliktu rozwodowego / 77
3.4.3. Zawieszenie postępowania rozwodowego / 79
CZĘŚĆ METODOLOGICZNA
4. Metodologia badań własnych
4.1. Problematyka, pytania, hipotezy i cele badawcze / 83
4.2. Badania pilotażowe / 85
4.3. Metody zbierania danych / 85
4.3.1. Wywiad nr 1 / 86
4.3.2. Wywiad nr 2 / 86
4.4. Zmienne badawcze i ich operacjonalizacja oraz strategia badań / 86
4.4.1. Zmienne i ich operacjonalizacja / 86
4.4.2. Strategia badań własnych / 87
4.5. Procedura badań i zastosowane narzędzia statystyczne / 88
4.6. Charakterystyka badanej grupy / 88
4.6.1. Wiek zawarcia małżeństwa / 89
4.6.2. Wiek małżonków / 90
4.6.3. Wykształcenie / 90
4.6.4. Zamieszkanie / 92
4.6.5. Powództwo a płeć / 92
4.6.6. Liczba potomstwa / 93
4.6.7. Liczba rodzeństwa / 95
4.6.8. Stan cywilny badanych małżonków w momencie zawarcia małżeństwa / 96
CZĘŚĆ EMPIRYCZNA WERYFIKACJA HIPOTEZ BADAWCZYCH
5. Dojrzałość psychiczna do małżeństwa a odroczenie decyzji o rozwodzie
5.1. Empatia / 101
5.2. Dbanie o dobro potomstwa / 102
5.3. Dbanie o finanse rodziny / 104
5.4. Wola przebaczenia / 105
5.5. Pomoc, szczególnie w sytuacjach trudnych / 108
5.6. Wierność / 109
5.7. Odpowiedzialność w małżeństwie / 111
5.7.1. Dotrzymywanie zobowiązań, w tym tych wynikających z przysięgi małżeńskiej / 111
5.7.2. Poczucie winy w sytuacji skrzywdzenia członków rodziny / 113
5.7.3. Branie na siebie konsekwencji swoich działań / 114
5.7.4. Dążenie do naprawienia wyrządzonych krzywd / 115
6. Rola rodziny pochodzenia i czasu spędzonego razem przed małżeństwem dla odroczenia decyzji o rozwodzie
6.1. Rodzina pochodzenia a odroczenie decyzji o rozwodzie – porównanie małżonków rozwodzących się i zawieszających postępowanie rozwodowe / 117
6.2. Ciąża przedmałżeńska jako problem psychopedagogiczny / 123
6.2.1. Ciąża przedmałżeńska a rozwód / 125
6.2.2. Brak deklaracji ciąży przedmałżeńskiej a odroczenie decyzji o rozwodzie / 128
7. Znaczenie stażu małżeńskiego i dochodów
małżonków dla trwałości małżeństwa
7.1. Staż małżeński / 131
7.1.1. Krótki staż małżeński a rozwód / 132
7.1.2. Długi staż małżeński a odroczenie decyzji o rozwodzie / 136
7.2. Dochody małżonków / 139
7.2.1. Dochody małżonków jako prawdopodobna przyczyna konfliktów w rodzinie / 140
7.2.2. Rola dojrzałości w przezwyciężeniu problemów finansowych a zawieszenie postępowania rozwodowego / 147
8. Przebieg procesu mediacyjnego a odroczenie decyzji o rozwodzie
8.1. Czas trwania sesji / 149
8.1.1. Deprecjonowanie wartości małżeństwa w grupie małżonków rozwodzących się / 151
8.1.2. Odpowiedzialność za utrzymanie małżeństwa w grupie małżonków zawieszających postępowanie rozwodowe / 152
8.2. Wynajęcie adwokata a odroczenie decyzji o rozwodzie – porównanie małżonków rozwodzących się i zawieszających postępowanie rozwodowe / 155
8.3. Deklaracja udziału w terapii / 158
8.3.1. Dystansowanie się od relacji małżeńskiej i terapii w grupie małżonków rozwodzących się / 159
8.3.2. Wola uczestnictwa w terapii w celu odbudowy zerwanych więzi w grupie małżonków zawieszających postępowanie rozwodowe / 162
ODPOWIEDŹ NA PYTANIA BADAWCZE DOTYCZĄCE PRZYCZYN POGORSZENIA SIĘ WIĘZI MAŁŻEŃSKIEJ
9. Przyczyny pogorszenia się relacji małżeńskich istotnie różnicujące grupę małżonków rozwodzących się i zawieszających postępowanie rozwodowe: zdrada, uzależnienie, problemy z pracą, narodziny dziecka
9.1. Zdrada / 169
9.1.1. Destrukcyjny wpływ zdrady na relacje małżeńskie w grupie małżonków rozwodzących się – ujęcie aksjologiczne / 170
9.1.2. Wola trwania w małżeństwie w grupie małżonków zawieszających postępowanie rozwodowe / 174
9.2. Uzależnienie / 179
9.2.1. Destrukcyjny wpływ alkoholu na relacje małżeńskie w grupie osób rozwodzących się / 180
9.2.2. Odpowiedzialność za przezwyciężenie problemu uzależnienia w grupie osób zawieszających postępowanie rozwodowe / 184
9.3. Problemy z pracą / 186
9.3.1. Deprecjonowanie wartości małżeństwa w grupie małżonków rozwodzących się / 186
9.3.2. Dojrzałość w sytuacji problemów z pracą w grupie małżonków zawieszających postępowanie rozwodowe / 194
9.4. Narodziny dziecka / 199
9.4.1. Narodziny dziecka jako przyczyna konfliktu rozwodowego w grupie małżonków rozwodzących się / 200
9.4.2. Dojrzałość małżonków zawieszających postępowanie rozwodowe a narodziny dziecka / 207
10. Pozostałe przyczyny pogorszenia się relacji małżeńskich
10.1. Ingerencja teściowej / 211
10.2. Dziecko z poprzedniego związku / 221
10.3. Choroba i niepełnosprawność w rodzinie / 226
10.4. Ingerencja teścia / 233
10.5. Poronienie / 237
10.6. Wyjazd za granicę / 239
Podsumowanie / 247
Zakończenie / 265
Załączniki
Zał. nr 1 / 269
Zał. nr 2 / 270
Bibliografia / 271
Summary / 295
Résumé / 299
