Traktat o miłości
O autorze
Święty Tomasz z Akwinu (1225–1274). Urodził się w rodzinie hrabiowskiej w okolicach Akwinu. Naukę rozpoczął w roku 1230, jako oblat, w klasztorze benedyktynów na Monte Cassino. Studia odbywał na uniwersytecie w Neapolu. W roku 1244 wstąpił do zakonu dominikanów. Jako uczeń kolegiów dominikańskich w Paryżu, a później w Kolonii kształcił się dalej pod kierunkiem Alberta Wielkiego. Został wykładowcą teologii na uniwersytecie w Paryżu, uczył również w wielu miastach we Włoszech.
W związku z wykładami w Paryżu napisał komentarz do Sentencji Piotra Lombarda. W latach 1259–1264 napisał tzw. Summę filozoficzną czyli Summa contra Gentiles, a w roku 1265 rozpoczął pisanie swego największego dzieła – Summy teologii. Św. Tomasz uznany został za jednego z najwybitniejszych teologów i filozofów chrześcijańskich. Doktryna, którą stworzył, wywarła ogromny wpływ na naukę Kościoła katolickiego. Po śmierci w roku 1274, uznany został doktorem Kościoła, a w roku 1323 kanonizowany.
Fragment Wstępu tłumacza
Przedstawiany w tym tomie traktat etyczny, obejmujący kwestie 23-46 z „drugiej części drugiej części” (secunda secundae) Summy teologii Tomasza z Akwinu mówi o czymś, co jest normatywną podstawą różnorakich teorii moralnych, odwołujących się do chrześcijaństwa. Tą fundamentalną normą wszelkiej chrześcijańskiej etyki jest potwierdzane z całą mocą w Ewangeliach, lecz podawane także w Starym Testamencie przykazanie miłości bliźniego. Choć jednak sama formuła tego religijnego nakazu – „kochaj bliźniego swego jak siebie samego”, dilige proximum tuum sicut te ipsum – jest od wieków ustalona, wypełniającą ją treść rozumiano na różne sposoby. (…) Miłość, o którą chodzi w omawianym przykazaniu, nie jest jakąś powszechną życzliwością lub sympatią, żywioną przez człowieka wobec innych ludzi i przysługującą mu z samej natury; jest to raczej moc czy też zdolność pochodząca bezpośrednio od Boga i podarowana ułomnemu człowiekowi, który sam nie mógłby jej z siebie wykrzesać, ale może zarządzać tym darem, używając go lepiej lub gorzej, właściwie lub niewłaściwie. I właśnie ta nadnaturalna, poniekąd teocentryczna miłość, określana jako caritas, stanowi centralny przedmiot przedstawianej tutaj części dzieła Tomasza z Akwinu (…).
Wstęp tłumacza 11
I. Obowiązki czynienia dobra w etyce Tomasza z Akwinu 11
1. O rodzajach obowiązków 13
2. O dobroczynności lub czynieniu dobra 19
3. O miłosierdziu lub współczuciu 29
4. O wspieraniu w potrzebie 35
II. Uwagi do przekładu 47
TRAKTAT O MIŁOŚCI
Kwestia 23. O miłości rozumianej jako caritas 55
Artykuł 1. Czy caritas jest przyjaźnią? 55
Artykuł 2. Czy caritas jest czymś stworzonym w duszy? 58
Artykuł 3. Czy caritas jest cnotą? 61
Artykuł 4. Czy caritas jest cnotą szczególną? 64
Artykuł 5. Czy caritas jest jedną cnotą? 65
Artykuł 6. Czy caritas jest najwyższą z cnót? 67
Artykuł 7. Czy bez miłości-caritas może istnieć jakakolwiek inna prawdziwa cnota? 69
Artykuł 8. Czy caritas jest formą cnót? 72
Kwestia 24. O podmiocie caritas 74
Artykuł 1. Czy podmiotem caritas jest wola? 74
Artykuł 2. Czy caritas jest nabywana przez człowieka w wyniku jego wcześniejszych aktów, czy też jest mu udzielana przez Boga? 76
Artykuł 3. Czy caritas jest udzielana człowiekowi odpowiednio do jego naturalnej zdolności? 78
Artykuł 4. Czy caritas zwiększa się w tym, kto ją posiada? 80
Artykuł 5. Czy caritas zwiększa się przez dodawanie? 82
Artykuł 6. Czy caritas zwiększa się przez każdy akt, który ją spełnia? 85
Artykuł 7. Czy caritas może się zwiększać w sposób nieograniczony? 86
Artykuł 8. Czy caritas w życiu doczesnym może być doskonała? 88
Artykuł 9. Czy stopnie caritas są wyróżniane we właściwy sposób? 90
Artykuł 10. Czy caritas może się zmniejszać? 92
Artykuł 11. Czy uzyskaną caritas można utracić? 95
Artykuł 12. Czy caritas można utracić wskutek jednego aktu grzechu śmiertelnego? 98
Kwestia 25. O przedmiocie caritas 101
Artykuł 1. Czy przedmiotem caritas powinien być jedynie Bóg, czy także bliźni? 101
Artykuł 2. Czy miłością wypływającą z caritas powinno się kochać samą caritas? 104
Artykuł 3. Czy przedmiotem miłości wypływającej z caritas powinny być również stworzenia nierozumne? 105
Artykuł 4. Czy miłością wypływającą z caritas można kochać samego siebie? 107
Artykuł 5. Czy miłością wypływającą z caritas można kochać własne ciało? 109
Artykuł 6. Czy miłością wypływającą z caritas powinno się kochać ludzi złych? 111
Artykuł 7. Czy ludzie źli kochają samych siebie? 114
Artykuł 8. Czy miłością wypływającą z caritas powinno się kochać nieprzyjaciół? 116
Artykuł 9. Czy nieprzyjaciołom należy okazywać wyrazy przyjaźni? 118
Artykuł 10. Czy miłością wypływającą z caritas powinniśmy kochać aniołów? 120
Artykuł 11. Czy miłością wypływającą z caritas można kochać demony? 121
Artykuł 12. Czy przedmioty miłości wypływającej z caritas są wyróżniane we właściwy sposób? 123
Kwestia 26. O porządku caritas 125
Artykuł 1. Czy w zakresie miłości rozumianej jako caritas istnieje jakiś porządek? 125
Artykuł 2. Czy człowiek powinien bardziej kochać Boga niż bliźniego? 127
Artykuł 3. Czy człowiek powinien bardziej kochać Boga niż siebie samego? 129
Artykuł 4. Czy człowiek miłością-caritas powinien kochać bardziej sam siebie niż bliźniego? 131
Artykuł 5. Czy człowiek powinien bardziej kochać bliźniego niż swoje ciało? 133
Artykuł 6. Czy powinniśmy bardziej kochać jednego bliźniego niż innego? 135
Artykuł 7. Czy bardziej powinniśmy kochać ludzi lepszych niż tych, którzy są z nami bardziej związani? 138
Artykuł 8. Czy bardziej powinniśmy kochać ludzi, z którymi łączą nas więzy krwi, czy też związanych z nami w inny sposób? 141
Artykuł 9. Czy miłością-caritas należy bardziej darzyć syna niż ojca? 143
Artykuł 10. Czy należy bardziej kochać matkę niż ojca? 145
Artykuł 11. Czy należy bardziej kochać żonę niż matkę lub ojca? 147
Artykuł 12. Czy człowiek powinien bardziej kochać tego, kto obdarzył go dobrem, czy tego, kto został przez niego obdarzony dobrem? 148
Artykuł 13. Czy porządek miłości zostanie zachowany w niebie? 150
Kwestia 27. O akcie caritas 153
Artykuł 1. Czy bardziej właściwe dla caritas jest być kochanym czy kochać? 153
Artykuł 2. Czy kochanie jako akt caritas jest tym samym co życzliwość? 155
Artykuł 3. Czy Boga należy kochać ze względu na niego samego? 157
Artykuł 4. Czy w życiu doczesnym można kochać Boga w sposób bezpośredni? 159
Artykuł 5. Czy Bóg może być kochany w pełni? 161
Artykuł 6. Czy istnieje właściwa miara miłości Boga? 163
Artykuł 7. Czy lepiej jest kochać przyjaciela czy wroga? 165
Artykuł 8. Czy lepiej jest kochać Boga czy bliźniego? 167
Kwestia 28. O skutkach miłości 170
Artykuł 1. Czy radość jest skutkiem caritas? 170
Artykuł 2. Czy radość wypływająca z caritas może łączyć się ze smutkiem? 172
Artykuł 3. Czy radość wypływająca z caritas może być pełna? 174
Artykuł 4. Czy radość wypływająca z caritas jest cnotą? 176
Kwestia 29. O pokoju 178
Artykuł 1. Czy pokój jest tym samym co zgoda? 178
Artykuł 2. Czy wszystkie byty dążą do pokoju? 180
Artykuł 3. Czy pokój jest skutkiem caritas? 182
Artykuł 4. Czy pokój jest cnotą? 184
Kwestia 30. O miłosierdziu lub współczuciu 186
Artykuł 1. Czy przyczyną miłosierdzia lub współczucia jest zło związane z osobą, której współczujemy? 186
Artykuł 2. Kto odczuwa miłosierdzie lub współczucie? 189
Artykuł 3. Czy miłosierdzie jest cnotą? 191
Artykuł 4. Czy miłosierdzie jest największą cnotą? 194
Kwestia 31. O dobroczynności lub czynieniu dobra 197
Artykuł 1. Czy czynienie dobra jest aktem caritas? 198
Artykuł 2. Czy dobro należy czynić wszystkim? 200
Artykuł 3. Czy powinniśmy bardziej czynić dobro osobom, które są z nami bardziej związane? 201
Artykuł 4. Czy dobroczynność jest szczególną cnotą? 205
Kwestia 32. O wsparciu w potrzebie 207
Artykuł 1. Czy wsparcie w potrzebie jest aktem caritas? 207
Artykuł 2. Czy formy wsparcia w potrzebie zostały wyróżnione w sposób właściwy? 210
Artykuł 3. Czy materialne formy wsparcia są ważniejsze niż duchowe? 214
Artykuł 4. Czy materialne formy wsparcia powodują skutki duchowe? 216
Artykuł 5. Czy wsparcie w potrzebie jest działaniem nakazanym? 218
Artykuł 6. Czy powinniśmy udzielać materialnego wsparcia z tego, czego sami potrzebujemy? 222
Artykuł 7. Czy wolno udzielać wsparcia z zasobów zdobytych w sposób niedozwolony? 224
Artykuł 8. Czy może udzielać wsparcia ktoś, kto podlega czyjejś władzy? 227
Artykuł 9. Czy bardziej powinniśmy pomagać osobom bliższym? 230
Artykuł 10. Czy pomoc w potrzebie powinna być obfita? 232
Kwestia 33. O braterskim upomnieniu 235
Artykuł 1. Czy braterskie upomnienie jest aktem caritas? 235
Artykuł 2. Czy braterskie upomnienie jest przedmiotem nakazu? 238
Artykuł 3. Czy nakaz braterskiego upomnienia odnosi się do wszystkich, czy tylko do przełożonych? 241
Artykuł 4. Czy podwładni powinni upominać przełożonych? 243
Artykuł 5. Czy człowiek grzeszący może upominać innych? 245
Artykuł 6. Czy powinno się upominać kogoś, kto wskutek upomnienia staje się gorszy? 247
Artykuł 7. Czy publiczne doniesienie należy poprzedzić upomnieniem na osobności? 249
Artykuł 8. Czy publiczne doniesienie należy poprzedzić wezwaniem świadków? 253
Kwestia 34. O nienawiści 256
Artykuł 1. Czy można żywić nienawiść do Boga? 256
Artykuł 2. Czy nienawiść Boga jest najcięższym grzechem? 258
Artykuł 3. Czy nienawiść bliźniego zawsze jest grzechem? 260
Artykuł 4. Czy nienawiść bliźniego jest najcięższym z grzechów, popełnianych wobec bliźnich? 262
Artykuł 5. Czy nienawiść jest wadą kardynalną? 263
Artykuł 6. Z jakiej kardynalnej wady rodzi się nienawiść? 265
Kwestia 35. O zniechęceniu 267
Artykuł 1. Czy zniechęcenie jest grzechem? 267
Artykuł 2. Czy zniechęcenie jest wadą szczególnego gatunku? 270
Artykuł 3. Czy zniechęcenie jest grzechem śmiertelnym? 271
Artykuł 4. Czy zniechęcenie jest wadą kardynalną? 273
Kwestia 36. O zawiści 277
Artykuł 1. Czym jest zawiść? 277
Artykuł 2. Czy zawiść jest grzechem? 280
Artykuł 3. Czy zawiść jest grzechem śmiertelnym? 282
Artykuł 4. Czy zawiść jest wadą kardynalną? 284
Kwestia 37. O niezgodzie 287
Artykuł 1. Czy niezgoda jest grzechem? 287
Artykuł 2. Czy niezgoda jest córką próżnej chwały? 289
Kwestia 38. O sporze 292
Artykuł 1. Czy spór jest grzechem śmiertelnym? 292
Artykuł 2. Czy spór pochodzi od próżnej chwały? 295
Kwestia 39. O schizmie 297
Artykuł 1. Czy schizma jest grzechem szczególnego gatunku? 297
Artykuł 2. Czy schizma jest cięższym grzechem niż niewiara? 299
Artykuł 3. Czy schizmatycy mają pewną moc duchową? 302
Artykuł 4. Jaka kara jest stosowna dla schizmatyków? 303
Kwestia 40. O wojnie 306
Artykuł 1. Czy jakakolwiek wojna jest dozwolona? 306
Artykuł 2. Czy osobom duchownym wolno walczyć w wojnie? 310
Artykuł 3. Czy podczas wojny wolno używać zasadzek? 313
Artykuł 4. Czy działania wojenne wolno prowadzić w dni świąteczne? 314
Kwestia 41. O kłótni lub zwadzie 316
Artykuł 1. Czy kłótnia lub zwada jest grzechem? 316
Artykuł 2. Czy kłótnia jest córką gniewu? 318
Kwestia 42. O buncie lub rozłamie 321
Artykuł 1. Czy bunt lub rozłam jest grzechem szczególnego gatunku? 321
Artykuł 2. Czy bunt lub rozłam jest grzechem śmiertelnym? 323
Kwestia 43. O zgorszeniu 325
Artykuł 1. Czym jest zgorszenie? 325
Artykuł 2. Czy zgorszenie jest grzechem? 328
Artykuł 3. Czy zgorszenie jest grzechem szczególnego gatunku? 331
Artykuł 4. Czy zgorszenie jest grzechem śmiertelnym? 333
Artykuł 5. Czy ludzie doskonali doznają zgorszenia? 334
Artykuł 6. Czy ludzie doskonali przyczyniają się do zgorszenia innych? 336
Artykuł 7. Czy należy wyrzekać się dóbr duchowych dla uniknięcia zgorszenia? 338
Artykuł 8. Czy należy wyrzekać się dóbr doczesnych dla uniknięcia zgorszenia? 341
Kwestia 44. O przykazaniach miłości-caritas 345
Artykuł 1. Czy powinny istnieć przykazania dotyczące miłości-caritas? 345
Artykuł 2. Czy powinny były zostać podane dwa przykazania dotyczące caritas? 348
Artykuł 3. Czy dwa przykazania dotyczące caritas są już wystarczające? 350
Artykuł 4. Czy słusznie przykazuje się kochać Boga całym swoim sercem? 352
Artykuł 5. Czy w przykazaniu miłości Boga potrzebnie dodaje się słowa: „z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił”? 353
Artykuł 6. Czy przykazanie miłości Boga można wypełnić w życiu doczesnym? 355
Artykuł 7. Czy przykazanie miłości bliźniego nie jest sformułowane właściwie? 357
Artykuł 8. Czy porządek miłości-caritas jest przedmiotem przykazania? 359
Kwestia 45. O darze mądrości 361
Artykuł 1. Czy mądrość powinna być zaliczana do darów Ducha Świętego? 361
Artykuł 2. Co jest podmiotem, w którym istnieje mądrość? 364
Artykuł 3. Czy istnieje tylko mądrość teoretyczna, czy także praktyczna? 366
Artykuł 4. Czy mądrość będąca darem może współistnieć z grzechem śmiertelnym? 367
Artykuł 5. Czy mądrość istnieje we wszystkich ludziach mających łaskę? 369
Artykuł 6. Które błogosławieństwo odpowiada darowi mądrości? 371
Kwestia 46. O głupocie 374
Artykuł 1. Czy głupota jest przeciwieństwem mądrości? 374
Artykuł 2. Czy głupota jest grzechem? 376
Artykuł 3. Do jakiej wady kardynalnej sprowadza się głupota? 377
Odsyłacze i objaśnienia 379
Indeks pojęć 482
Indeks dzieł cytowanych 494
Indeks osób 499
