W poszukiwaniu pewności prawa. Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych w tradycji prawa anglosaskiego

• Druk: Toruń, 2017
• Autor: Tymoteusz Zych
• Wydawca: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

W tradycji prawa anglosaskiego instytucja wiążącego precedensu sądowego jest traktowana jako czynnik zwiększający poziom przewidywalności orzeczeń sądowych. Stanowisko to może prima facie wydawać się zaskakujące z perspektywy prawnika wykształconego w Europie kontynentalnej. W klasycznym pozytywistycznym paradygmacie prawniczym przyjętym w kontynentalnej kulturze prawnej instytucja wiążącego precedensu sądowego była traktowana z rezerwą, której znamiennym przykładem jest określenie superstition du cas, wykorzystywane w literaturze francuskiej do nazwania anglosaskiej zasady stare decisis. W prawie Europy kontynentalnej nowoczesna idea ius certum była utożsamiana z projektem kodyfikacji i założeniem, że prawo powinno być tworzone przez działającego racjonalnie legislatora, który miał zapewnić jego jednolity, spójny, zupełny i wewnętrznie niesprzeczny charakter. Normy zawarte w aktach legislacyjnych miały stanowić przesłankę niezawodnych wnioskowań sylogistycznych.

O ile w jurysprudencji Europy kontynentalnej jest raczej akcentowany problem prawotwórczego charakteru rozstrzygnięcia sądowego w sprawie, dla której brak precedensu – czyli w przypadku, który w prawie anglosaskim jest określany mianem case of first impression – o tyle w prawie anglosaskim dużo większy nacisk kładziony jest na to, że w kolejnych rozpatrywanych sprawach reguły precedensowe stanowią ograniczenie arbitralności sędziowskiej.

Autor książki podejmuje próbę określenia zależności między rozwojem sposobu pojmowania pewności prawa na przestrzeni dziejów prawa anglosaskiego a procesem kształtowania się w tym systemie wiążącej zasady stare decisis.

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Prawo
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-231-3720-7
• ISBN druku: 978-83-231-3720-7
• Liczba stron: 560

wprowadzenie                                              13
rozdział wstępny. podstawowe pojęcia: precedens
i przewidywalność orzeczeń sądowych                  27
Rozumienie i typologia precedensu sądowego                27
Uzasadnienia orzeczeń sądowych w Anglii i w Stanach
Zjednoczonych                                         37
Judicial opinion a uzasadnienie orzeczenia sądowego         41
Precedens a inne źródła prawa                             44
Przewidywalność orzeczeń sądowych a wieloznaczność
terminu „pewność prawa”                                46
Pozostałe zagadnienia terminologiczne                    56
Normy prawne a reguły i zasady w terminologii
anglosaskiej                                          56
Rozumienie pojęcia „sąd” w common law a terminologia
przyjmowana w polskich naukach prawnych            57
Przewidywalność orzeczeń sądowych a wiążąca zasada
precedensu w polskiej doktrynie prawa                      58
rozdział 1. precedens a przewidywalność orzeczeń
sądowych w średniowiecznym i wczesnonowożytnym
common law                                          65
Uwagi wstępne                                         65
Filozoficzne uwarunkowania ujęcia idei pewności prawa
w średniowiecznym i wczesnonowożytnym common law      66
Arystotelesowska systematyzacja wiedzy a problem
pewności poznania. Rozum praktyczny a rozum teoretyczny 66
Pewność prawa w filozofii św. Tomasza z Akwinu        70
Postulat traktowania podobnych spraw w sposób podobny na
gruncie myśli arystotelesowsko-tomistycznej                 77
Precedens i przewidywalność orzeczeń sądowych
w prawie średniowiecznej Anglii                            78
Problem przewidywalności orzeczeń sądowych w myśli
angielskich prawników doby średniowiecza             78
Orzeczenia sądowe jako źródło prawa w średniowiecznej
Anglii                                             96
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w prawie angielskim od połowy XVI do końca XVIII w.        119
Prawo jako akumulacja doświadczenia zgromadzonego
przez stulecia. Koncepcja prawa w common law XVII w.    121
Precedens w poglądach czołowych przedstawicieli XVII-
-wiecznego common law. Teoria deklaratoryjna. Pewność
prawa a arbitralność decyzji suwerena                  136
Precedens i przewidywalność orzeczeń sądowych
w poglądach angielskich prawników XVIII w.           148
Zasada precedensu w orzecznictwie sądów angielskich od
XVI do XVIII w.                                      160
Wnioski                                               178
Znaczenie przewidywalności orzeczeń sądowych
w przednowoczesnym common law. Prawo jako
arystotelesowska nauka praktyczna                    178
Rozwój instytucji precedensu sądowego
w przednowoczesnym common law                     182
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych       186
rozdział 2. precedens a przewidywalność orzeczeń
sądowych w nowoczesnym common law               189
Uwagi wstępne                                           189
Podstawy nowoczesnej anglosaskiej koncepcji precedensu
sądowego oraz nowoczesnego modelu przewidywalności
orzeczeń sądowych w zakresie filozofii prawa, filozofii polityki
oraz filozofii nauki                                        190
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w poglądach Franciszka Bacona                        203
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w poglądach Tomasza Hobbesa                       210
Pozytywistyczna koncepcja precedensu i przewidywalności
orzeczeń sądowych w myśli angielskich prawników końca
XVIII i XIX w.                                          216
Przewidywalność orzeczeń sądowych a instytucja
formalnie wiążącego precedensu w pracach Jeremy’ego
Benthama                                           220
John Austin i pozytywistyczna koncepcja precedensu jako
„określonego źródła prawa”                           233
Nauka prawa precedensowego. Konceptualizacja
nowoczesnego modelu formalnie wiążącego
precedensu sądowego jako instytucji mającej zapewnić
przewidywalność orzeczeń sądowych                    244
Kształtowanie się nowoczesnej instytucji precedensu
w angielskim prawie od początku XIX w. do orzeczenia
w sprawie London Tramways i ostatecznego związania
angielskiej Izby Lordów regułami zawartymi w jej
wcześniejszych orzeczeniach                              257
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych w Stanach
Zjednoczonych od przyjęcia Konstytucji do końca XIX w.      270
Precedens w Stanach Zjednoczonych w okresie przed
wybuchem wojny secesyjnej. Odmienności w stosunku
do angielskiego common law w zakresie znaczenia
przypisywanego przewidywalności orzeczeń sądowych    279
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w Stanach Zjednoczonych po wojnie secesyjnej           296
Wnioski                                                 307
Nowoczesna koncepcja nauki prawa a postulat
zapewnienia przewidywalności orzeczeń sądowych        307
Nowoczesne ujęcie stare decisis jako reguły prawnej
a postulat zapewnienia przewidywalności orzeczeń
sądowych                                            309
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w Stanach Zjednoczonych od uzyskania niepodległości
do końca XIX w. Odrębności w stosunku do modelu
angielskiego                                        314
rozdział 3. precedens a przewidywalność orzeczeń
sądowych w prawie angielskim i amerykańskim
pierwszych dekad XX w                                 317
Uwagi wstępne                                           317
Podłoże poglądów przedstawicieli anglosaskiej teorii prawa
przełomu XIX i XX w. dotyczących przewidywalności
orzeczeń sądowych i precedensu w zakresie myśli społeczno-
-politycznej oraz filozofii                                 319
Społeczny i polityczny kontekst nowych nurtów
w amerykańskiej jurysprudencji                       320
Przewidywalność orzeczeń sądowych i precedens w poglądach
oraz orzecznictwie prekursorów amerykańskiej jurysprudencji
socjologicznej i realizmu prawniczego                       330
Precedens i przewidywalność orzeczeń sądowych
w poglądach i orzecznictwie Olivera Wendella Holmesa  331
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w amerykańskiej jurysprudencji socjologicznej              343
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w jurysprudencji socjologicznej Roscoe Pounda. Prawo
w służbie postępu społecznego                        344
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w poglądach i orzecznictwie Benjamina N. Cardozo       351
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych w poglądach
przedstawicieli amerykańskiego realizmu prawniczego       367
Herman Oliphant i „powrót do stare decisis”. Ratio
decidendi precedensu jako przesłanka empirycznej nauki
prawa                                               369
Precedens i przewidywalność orzeczeń sądowych
w intuicyjnej jurysprudencji Josepha Hutchesona        372
Prawo jako substytut ojca. Precedens a przewidywalność
orzeczeń sądowych w poglądach Jerome’a Franka        376
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w umiarkowanym realizmie prawniczym Karla Llewellyna 389
Wpływ koncepcji przewidywalności orzeczeń sądowych
przyjętych na gruncie jurysprudencji socjologicznej i realizmu
prawniczego na formułę precedensu w sądownictwie
amerykańskim                                          416
Przewidywalność orzeczeń sądowych a moc wiążąca
precedensu w orzecznictwie amerykańskich sądów        417
Metody odejścia od precedensu przyjęte w amerykańskim
orzecznictwie sądowym                              420
Moc wiążąca precedensu a przewidywalność orzeczeń
sądowych w różnych dziedzinach prawa                426
Inflacja prawa precedensowego w Stanach Zjednoczonych. 430
Przewidywalność orzeczeń sądowych i precedens w poglądach
przedstawicieli angielskiej teorii prawa pierwszej połowy XX w. 433
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w pracach Carletona Kempa Allena                    433
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych
w pracach Arthura Goodharta                          437
Zagadnienie ratio decidendi i obiter dicta w angielskiej
jurysprudencji XX w.                                  442
Precedens a przewidywalność orzeczeń sądowych w prawie
angielskim od orzeczenia w sprawie London Tramways
do wydania Practice Statement                            445
Wnioski                                               454
konkluzje                                                  467
Elementy konstrukcyjne anglosaskiej zasady precedensu
a przewidywalność orzeczeń sądowych                     474
Przewidywalność orzeczeń sądowych w tradycji prawa
anglosaskiego                                            478
wykaz wykorzystanych źródeł i literatury                 485
summary                                                  523
indeks osobowy                                           529