Wyrwa w świecie
Studium Beaty Kalęby Wyrwa w świecie. Przekład literacki w radzieckiej Litwie – casus Tomasa Venclovy i rówieśników ma niepodważalną wartość dokumentalną i historyczną. Opiera się na pieczołowicie zebranych i rzetelnie opracowanych materiałach archiwalnych. Znakomita orientacja Autorki w rozległym materiale źródłowym oraz złożonej historycznej i społeczno-politycznej problematyce litewskiej kultury literackiej idzie w parze z wysoką samoświadomością metodologiczną, biegłością warsztatu analitycznego oraz klarownością kompozycji i jasnością wielowątkowego wywodu.
To pierwsze monograficzne studium poświęcone twórczości translatorskiej Tomasa Venclovy oraz jego autorskiej koncepcji przekładu. Ciasny splot twórczości oryginalnej i przekładowej pisarza jest porównywalny z integralnością twórczości „własnej”i translatorskiej Stanisława Barańczaka. O zasadności zestawienia obu poetów-tłumaczy decyduje także, jak pokazuje badaczka, formalno-strukturalna i semiotyczna formacja teoretyczna, która kształtuje ich sposób myślenia o przekładzie w kategoriach rekonstrukcji dominant, powtórzeń chwytów formalnych i ekwiwalencji funkcjonalnej.
Dzieło Tomasa Venclovy jest dla polonistki i lituanistki punktem wyjścia do rozważań nad wzajemnymi relacjami twórczości oryginalnej i przekładowej, ideologią i etyką przekładu, postrzeganego jako ekspresja wolności twórczej i osobistej w warunkach systemu totalitarnego, nad intertekstualnymi odniesieniami przekładu, rolami tłumacza i jego podmiotowością twórczą oraz nad miejscem przekładu w kulturze, tworzeniem kanonu literackiego, wreszcie nad dialogiem międzykulturowym.
Z recenzji dr hab. Tamary Brzostowskiej-Tereszkiewicz, prof. IBL PAN
Beata Kalęba – adiunkt w Katedrze Kultury Literackiej Pogranicza i kierownik Pracowni Kultury Litwy na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Historyk literatury polskiej i litewskiej, tłumacz z języka litewskiego. Prowadzi badania komparatystyczne nad pograniczem polsko-litewskim w XIX–XX wieku, związkami twórczości Czesława Miłosza i litewskich pisarzy na wychodźstwie oraz nad twórczością Tomasa Venclovy. Interesuje się także poetyką historyczną, zwłaszcza wersyfikacją polską, litewską i rosyjską w XIX i XX stuleciu, oraz teorią i praktyką przekładu literackiego. Autorka monografii Rozdroże. Literatura polska w kręgu litewskiego odrodzenia narodowego (2016), skryptu do historii literatury litewskiej Widziałem świat (2014) oraz współautorka trzytomowego
wyboru publicystyki W kręgu sporów polsko-litewskich na przełomie XIX i XX wieku (2004–2011). Tłumaczy głównie naukową literaturę humanistyczną oraz literaturę piękną, m.in. utwory Tomasa Venclovy, Alfonsasa Nyki-Niliunasa, Judity Vaičiunaite, Antanasa Škemy, Leonidasa Donskisa.
