Część I 1
Wybrane zagadnienia z diabe tologii, pediatrii i psychologii klinicznej 1
Rozdział 1. Definicja, klasyfikacja cukrzycy i zapadalności na cukrzycę typu 1 – Ewa Pańkowska 3
1.1. Wprowadzenie 3
1.2. Klasyfikacja cukrzycy według WHO 4
1.3. Epidemiologia cukrzycy typu 1 4
1.4. Zapadalność na cukrzycę typu 1 w Polsce 5
1.5. Podsumowanie 6
Piśmiennictwo 7
Rozdział 2. Autoagresja w cukrzycy typu 1. Polimorfizm procesów autoimmunologicznych – Ewa Pańkowska, Zofia Rybka-Król 9
2.1. Wprowadzenie 9
2.2. Czynniki środowiskowe sprzyjające wystąpieniu cukrzycy typu 1 10
2.2.1. Czynniki pokarmowe 10
2.2.2. Mikrobiota przewodu pokarmowego i jej wpływ na procesy chorobowe organizmu 11
2.2.3. Infekcje wirusowe 12
2.3. Immunizacja i przeciwciała typowe dla cukrzycy typu 1 12
2.4. Między psychologią a immunologią, inne spojrzenie na autoagresję 14
Piśmiennictwo 15
Rozdział 3. Dynamika progresji cukrzycy typu 1 od jej rozpoznania. Monitorowanie sekrecji C-peptydu – Ewa Pańkowska 17
3.1. Typy kliniczne cukrzycy typu 1 pod względem dynamiki zmian w sekrecji insuliny 17
3.2. O cena endogennej insuliny i funkcji wydzielniczej komórek beta 19
3.3. Naturalna historia sekrecji insuliny u osób z rozpoznaną cukrzycą typu 1. Wiek pacjenta a dynamika przebiegu cukrzycy typu 1 w pierwszych latach od rozpoznania 21
3.4. Podsumowanie 22
Piśmiennictwo 23
Rozdział 4. Podstawy insulinoterapii – Ewa Pańkowska 25
4.1. Wprowadzenie 25
4.2. Konwencjonalna insulinoterapia 25
4.3. Funkcjonalna intensywna insulinoterapia (FIIT) 26
4.4. Insuliny stosowane w praktyce pediatrycznej 27
4.4.1. Analogi szybko działające 27
4.4.2. Insuliny bezszczytowe, czyli analogi długo działające 28
4.5. Ciągły podskórny wlew insuliny 29
4.5.1. Pompa insulinowa 29
4.5.2. Funkcja insuliny posiłkowej – bolus 30
4.5.3. Funkcja insuliny podstawowej – bazy 31
4.5.4. Rejestracja i transmisja danych 31
4.6. Różnice między leczeniem metodą wielokrotnych wstrzyknięć (penami) a ciągłym podskórnym wlewem insuliny (pompą insulinową) 32
4.7. Wyniki kontroli metabolicznej i powikłania w leczeniu pompą insulinową 33
4.7.1. Kwasica ketonowa i hipoglikemie 33
4.7.2. Powikłania skórne 34
4.8. Dobór pacjentów do leczenia pompą insulinową 35
4.9. Rozpoczęcie terapii pompowej i dawkowanie insuliny 36
4.9.1. Obliczanie całkowitej dawki insuliny przy zmianie metody leczenia 36
4.9.2. Obliczanie dawki insuliny bazalnej 37
4.9.3. Insulina posiłkowa 38
4.10. Podsumowanie 39
Piśmiennictwo 39
Rozdział 5. Żywienie w cukrzycy – zalecenia i rekomendacje – Karolina Mazurczak 41
5.1. Wprowadzenie 41
5.2. O gólne zalecenia dietetyczne – stanowiska polskich i zagranicznych towarzystw diabetologicznych 42
5.3. Szczegółowe zalecenia dietetyczne dla dzieci i dorosłych z cukrzycą typu 1. Porównanie zaleceń ISPAD i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 45
5.4. Podsumowanie 48
Piśmiennictwo 48
Rozdział 6. Zachowania żywieniowe dzieci i młodzieży w kontekście zaleceń dotyczących odżywiania w cukrzycy typu 1 – wyzwania dla profesjonalisty – Karolina Mazurczak 49
6.1. Wprowadzenie 49
6.2. Realizacja zaleceń żywieniowych w cukrzycy – wczesny etap rozwoju dziecka 50
6.3. Realizacja zaleceń żywieniowych w cukrzycy u dzieci w wieku szkolnym 54
6.4. Realizacja zaleceń żywieniowych w cukrzycy u młodych dorosłych 55
6.5. Podsumowanie 57
Piśmiennictwo 57
Rozdział 7. Monitorowanie rozwoju fizycznego dziecka w kontekście jego zapotrzebowania na energię i ważne składniki odżywcze – Karolina Mazurczak 59
7.1. Wprowadzenie 59
7.2. Siatki centylowe w ocenie rozwoju fizycznego 59
7.3. Zapotrzebowanie energetyczne 62
7.4. Znaczenie białek, tłuszczów i węglowodanów w żywieniu dziecka 63
7.4.1. Białka 63
7.4.2. Tłuszcze 64
7.4.3. Węglowodany 65
7.5. Podsumowanie 67
Piśmiennictwo 67
Rozdział 8. Rozwój somatyczny w przebiegu cukrzycy – Ewa Pańkowska, Mieczysław Szalecki 69
8.1. Wprowadzenie 69
8.2. Nadwaga i otyłość centralna 69
8.3. Proces wzrastania 71
8.4. Rozwój fizyczny przy rozpoznaniu cukrzycy – teoria akceleracji 72
8.5. Podsumowanie 73
Piśmiennictwo 73
Rozdział 9. Hipoglikemia – Ewa Pańkowska 75
9.1. Wprowadzenie 75
9.2. Hipoglikemia bezobjawowa z dysfunkcją autonomicznego układu nerwowego 76
9.3. Czynniki ryzyka hipoglikemii. Diagnoza nawracających epizodów niedocukrzeń 78
9.4. Hipoglikemia w okresie prepubertalnym 79
9.5. Hipoglikemia w okresie dojrzewania 80
9.6. Częstość występowania ciężkich hipoglikemii u dzieci i ich wpływ na ośrodkowy układ nerwowy 80
9.7. Podsumowanie 81
Piśmiennictwo 82
Rozdział 10. Najczęstsze endokrynopatie w cukrzycy typu 1 w wieku rozwojowym – Elżbieta Lipska, Mieczysław Szalecki 83
10.1. Wprowadzenie 83
10.2. Patogeneza 85
10.3. Jednostki chorobowe 87
10.3.1. Autoimmunizacyjne choroby tarczycy 87
10.3.2. Niedoczynność nadnerczy (choroba Addisona) 90
10.3.3. Bielactwo (vitiligo) 90
10.3.4. Zanik podskórnej tkanki tłuszczowej (lipoatrofia) 90
10.3.5. Autoimmunizacyjne zespoły wielogruczołowe (APS) 91
10.3.6. Zespół IPEX 92
10.4. Podsumowanie 92
Piśmiennictwo 93
Rozdział 11. Najczęstsze choroby autoimmunizacyjne w cukrzycy typu 1 – Przemysław Witek, Marta Gutowska 95
11.1. Wprowadzenie 95
11.2. Choroby autoimmunizacyjne tarczycy 96
11.2.1. Choroba Hashimoto 97
11.2.2. Choroba Gravesa–Basedowa 98
11.3. Celiakia 99
11.4. Autoimmunizacyjne zapalenie błony śluzowej żołądka i niedokrwistość megaloblastyczna Addisona–Biermera 101
11.5. Pierwotna niedoczynność kory nadnerczy (choroba Addisona) 103
11.6. Zespół przedwczesnego wygasania funkcji jajników 105
11.7. Bielactwo (vitiligo) 106
11.8. Autoimmunizacyjne zespoły wielogruczołowe 106
11.9. Podsumowanie 108
Piśmiennictwo 108
Rozdział 12. Celiakia a cukrzyca – Piotr Albrecht, Izabella Łazowska-Przeorek, Katarzyna Karolewska-Bochenek 111
12.1. Wprowadzenie 111
12.2. Patofizjologia 112
12.3. Epidemiologia 112
12.4. Czynniki genetyczne 113
12.5. O braz kliniczny celiakii 114
12.6. Diagnostyka i leczenie celiakii 115
12.7. Celiakia u pacjentów z cukrzycą typu 1 116
12.8. Podsumowanie 117
Piśmiennictwo 117
Rozdział 13. Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego – Agnieszka Gawrońska 119
13.1. Wprowadzenie 119
13.2. Epidemiologia i patofizjologia 119
13.3. Aktualna klasyfikacja czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego – Kryteria Rzymskie IV 120
13.4. Zaburzenia czynnościowe u niemowląt i małych dzieci 121
13.5. Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego związane z bólem brzucha 122
13.5.1. Dyspepsja czynnościowa 123
13.5.2. Zespół jelita drażliwego 123
13.5.3. Migrena brzuszna 125
13.5.4. Czynnościowy ból brzucha niespecyficzny 126
13.5.5. Zaburzenia defekacji 126
13.6. Podsumowanie 127
Piśmiennictwo 128
Rozdział 14. Najczęstsze choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego – Maria Kotowska, Michał Wronowski 131
14.1. Wprowadzenie 131
14.2. Toksokaroza 131
14.2.1. Drogi zakażenia 132
14.2.2. O bjawy kliniczne 132
14.2.3. Leczenie 133
14.2.4. Zapobieganie 133
14.3. O wsica 134
14.3.1. Drogi zakażenia 134
14.3.2. O bjawy kliniczne 135
14.3.3. Rozpoznanie 135
14.3.4. Leczenie i profilaktyka 135
14.4. Glistnica 136
14.4.1. Drogi zakażenia 136
14.4.2. O bjawy kliniczne 136
14.4.3. Rozpoznanie 137
14.4.4. Leczenie i profilaktyka 137
14.5. Lamblioza 137
14.5.1. Drogi zakażenia 138
14.5.2. O bjawy kliniczne 138
14.5.3. Rozpoznanie 139
14.5.4. Leczenie 139
14.6. Tasiemczyca 139
14.7. Włośnica 141
14.7.1. O bjawy kliniczne 141
14.7.2. Rozpoznanie 141
14.7.3. Leczenie i profilaktyka 142
14.8. Włosogłówczyca 142
14.8.1. Drogi zakażenia 142
14.8.2. O bjawy kliniczne 142
14.8.3. Rozpoznanie 143
14.8.4. Leczenie 143
Piśmiennictwo 143
Rozdział 15. Zaburzenia psychiczne w cukrzycy – Agnieszka Pisula 145
15.1. Wprowadzenie 145
15.1.1. Skala problemu 145
15.1.2. Proces adaptacji do przewlekłej choroby 147
15.1.3. Zarządzanie leczeniem cukrzycy 148
15.1.4. Podsumowanie .150
Piśmiennictwo 151
15.2. Depresja u dzieci i młodzieży z cukrzycą 151
15.2.1. Przyczyny depresji 153
15.2.2. Między stanem zapalnym, depresją a cukrzycą 155
15.2.3. Przebieg depresji i obraz kliniczny 156
15.2.4. Kryteria diagnostyczne 159
15.2.5. Zaburzenia towarzyszące depresji 160
15.2.6. Rozpoznanie depresji 161
15.2.7. Leczenie depresji 162
15.2.8. Podsumowanie 166
Piśmiennictwo 166
15.3. Zaburzenia odżywiania 167
15.3.1. Rozpowszechnienie zaburzeń odżywiania 169
15.3.2. Czynniki ryzyka 170
15.3.3. Obraz kliniczny zaburzeń i kryteria diagnostyczne 173
15.3.4. Diagnoza zaburzeń odżywiania w cukrzycy typu 1 179
15.3.5. Leczenie 181
15.3.6. Podsumowanie 187
Piśmiennictwo 187
15.4. Próby samobójcze 188
15.4.1. Wykrywanie 190
15.4.2. Postępowanie 191
15.4.3. Podsumowanie 192
Piśmiennictwo 193
15.5. Zaburzenia lękowe 193
15.5.1. Przyczyny 195
15.5.2. Rodzaje zaburzeń lękowych 196
15.5.3. Leczenie zaburzeń lękowych – informacje ogólne 201
15.5.4. Podsumowanie 202
Piśmiennictwo 202
Rozdział 16. Cukrzyca, choroba przewlekła – wybrane zagadnienia psychologiczne – Zofia Rybka-Król 205
16.1. Wprowadzenie 205
16.2. Cukrzyca – choroba przewlekła 208
16.2.1. Próby zdefiniowania choroby przewlekłej 209
16.2.2. Kilka słów o neuronauce 211
16.2.3. Czy cukrzyca jest chorobą psychosomatyczną? 213
16.3. Teoria przywiązania Johna Bowlby’ego 217
16.4. Wzorce przywiązania 219
16.5. Rodzina jako system 224
16.5.1. Inni członkowie rodziny: rodzeństwo i dziadkowie 227
16.5.2. Genogramy 231
16.6. Reakcje na rozpoznanie choroby 232
16.6.1. Kilka uwag o reakcjach na chorobę w zależności od wieku dziecka 239
16.6.2. „Jaka piękna katastrofa” 246
16.7. Młodzi dorośli, koniec opieki pediatrycznej 247
16.8. Porozumienie personelu medycznego z pacjentem i jego rodziną 248
16.9. Zamiast podsumowania: refleksja o odkrywaniu przez dziecko i jego rodzinę drogi do zdrowia i dobrych kontaktów ze światem 251
Piśmiennictwo 253
Część II 257
Studium prz ypa dków i historie osób chorujących na cukrzycę 257
Rozdział 17. Hipoglikemia jako wiodący objaw utrudniający codzienne funkcjonowanie pacjenta z cukrzycą typu 1 – Elżbieta Lipska, Przemysław Witek, Michał Wronowski, Maria Kotowska, Ewa Pańkowska, Zofia Rybka-Król, Agnieszka Pisula 259
Ciężka hipoglikemia w przebiegu hipotyreozy – Elżbieta Lipska 259
Pytanie do eksperta 260
Komentarz endokrynologa dziecięcego 260
Piśmiennictwo 261
Hipoglikemia i zaburzenia hormonalne po przezklinowej resekcji gruczolaka przysadki – Przemysław Witek 262
Aktualne leczenie cukrzycy 262
Wywiad chorobowy 262
Badanie fizykalne 262
Analizy biochemiczne 263
Komentarz endokrynologa 263
Przypadek pacjentki z chorobą Hashimoto i niedocukrzeniami w przebiegu cukrzycy – Przemysław Witek 265
Leczenie 265
Komentarz endokrynologa 266
Problem nawracających hipoglikemii – Michał Wronowski, Maria Kotowska, Ewa Pańkowska 267
Leczenie i badanie fizykalne 267
Komentarz gastrologa 269
Piśmiennictwo 271
Lęk przed hipoglikemią – Zofia Rybka-Król, Ewa Pańkowska 272
Refleksja 273
Komentarz diabetologa 274
Lęk przed niedocukrzeniem przyczyną stałych przecukrzeń – Agnieszka Pisula, Ewa Pańkowska 276
Badanie, wywiad rodzinny i diagnoza 278
Komentarz psychiatry 279
Komentarz diabetologa 279
Ciężka hipoglikemia w przebiegu zaburzeń łaknienia i cukrzycy – Zofia Rybka- -Król, Ewa Pańkowska 281
Wywiad chorobowy i badanie 281
Konsultacje i komentarz psychologa 283
Rozdział 18. Nadmierna masa ciała i nieprawidłowy rozwój fizyczny –Przemysław Witek, Karolina Mazurczak, Ewa Pańkowska, Izabella Łazowska- -Przeorek, Katarzyna Karolewska-Bochenek, Zofia Rybka-Król 287
Studium problemu nadmiernego i szybkiego przyrostu masy ciała u pacjentki z wieloletnią cukrzycą typu 1 – Przemysław Witek 287
Zapis EKG i opis 287
Wywiad chorobowy 287
Kontrola metaboliczna cukrzycy 288
Badania dodatkowe i leczenie 288
Komentarz endokrynologa 288
Studium przypadku chłopca z celiakią i nieprawidłowym rozwojem fizycznym – Karolina Mazurczak, Izabella Łazowska-Przeorek, Ewa Pańkowska 290
Wywiad chorobowy 290
Wyniki badań dodatkowych 291
Rozwój fizyczny 291
Konsultacje dietetyczne 291
Podsumowanie z komentarzem diabetologa 295
Wpływ metody leczenia insuliną na rozwój fizyczny dziecka – Karolina Mazurczak, Ewa Pańkowska 296
Leczenie cukrzycy 296
Konsultacje i komentarz dietetyka 297
Komentarz diabetologa 299
Zahamowanie wzrastania u 12-letniego chłopca chorującego na cukrzycę – przypadek nowo rozpoznanej celiakii – Izabella Łazowska-Przeorek, Katarzyna Karolewska-Bochenek, Karolina Mazurczak 300
Parametry rozwoju fizycznego 300
Wyniki badań dodatkowych 300
Konsultacje dietetyczne 301
Komentarz gastrologa 302
Przypadek 5-letniej dziewczynki z cukrzycą typu 1 i celiakią diagnozowaną z powodu nieprawidłowego rozwoju fizycznego – Izabella Łazowska-Przeorek, Katarzyna Karolewska-Bochenek, Karolina Mazurczak, Zofia Rybka-Król 303
Wywiad chorobowy 303
Konsultacje i komentarz dietetyka 304
Badanie endoskopowe i komentarz gastrologa 306
Komentarz psychologa 307
Rozdział 19. Hiperglikemia i wahania glikemii jako objaw i stan codziennych trudności, z którymi zmagają się osoby chorujące na cukrzycę – Ewa Pańkowska, Zofia Rybka-Król, Karolina Mazurczak, Przemysław Witek 309
Hiperglikemie poranne – Ewa Pańkowska, Zofia Rybka-Król, Karolina Mazurczak 309
Komentarz diabetologa 310
Konsultacja dietetyczna 311
Konsultacje psychologiczne 312
Jej historia 312
Wokół cukrzycy 313
Hiperglikemie nocne u dziecka leczonego pompą insulinową – Karolina Mazurczak, Ewa Pańkowska 317
Wywiad chorobowy 317
Konsultacje dietetyczne 318
Komentarz diabetologa 319
Tyreotoksykoza i depresja u pacjentki z wieloletnią cukrzycą typu 1 – Przemysław Witek, Zofia Rybka-Król 321
Wywiad chorobowy i badania dodatkowe 321
Komentarz diabetologa 322
Komentarz endokrynologa 322
Konsultacje i komentarz psychologa 322
Podsumowanie 324
Pacjent z cukrzycą typu 2 powikłaną dodatkową chorobą tarczycy – Przemysław Witek 326
Wywiad chorobowy 326
Stan obecny i badania 326
Komentarz endokrynologa 328
Analiza przyczyn kwasicy ketonowej u dziewczynki chorującej na cukrzycę typu 1. Genogram w diagnozie psychologicznej – Zofia Rybka-Król 330
Rozdział 20. Opisy różnych i częstych klinicznie istotnych problemów występujących w przebiegu cukrzycy – Anna Wielowiejska, Magdalena Neścioruk, Izabella Łazowska-Przeorek, Ewa Pańkowska, Elżbieta Lipska, Michał Wronowski,
Maria Kotowska, Agnieszka Gawrońska, Agnieszka Pisula 333
Anemia w przebiegu cukrzycy i celiakii – Anna Wielowiejska, Magdalena Neścioruk, Izabella Łazowska-Przeorek, Ewa Pańkowska 333
Wywiad chorobowy i badania 333
Badania kontrolne 334
Komentarz gastrologa 335
Komentarz diabetologa 336
Pacjentka 15-letnia z cukrzycą typu 1, obserwowana w kierunku choroby Hashimoto – Elżbieta Lipska 338
Leczenie cukrzycy 338
Dodatkowe badania 338
Komentarz endokrynologa dziecięcego 339
Piśmiennictwo 340
Bezobjawowa niedoczynność tarczycy w przebiegu cukrzycy typu 1 – Elżbieta Lipska 341
Wywiad chorobowy 341
Pytanie do eksperta 341
Komentarz endokrynologa dziecięcego 341
Piśmiennictwo 343
Opis przypadku remisji choroby Hashimoto – Elżbieta Lipska. 344
Wywiad chorobowy 344
Pytania do eksperta 344
Komentarz endokrynologa dziecięcego 344
Piśmiennictwo 345
Dolegliwości gastryczne w postaci biegunki u dziecka z cukrzycą typu 1 – Michał Wronowski, Maria Kotowska 346
Wywiad chorobowy 346
Komentarz gastroenterologa 347
Nawracające bóle brzucha u chłopca z cukrzycą typu 1 – dyspepsja czynnościowa – Agnieszka Gawrońska 350
Wywiad rodzinny i badania 350
Konsultacja gastrologiczna 351
Nawracające bóle brzucha u dziecka po rozpoznaniu cukrzycy – zespół jelita drażliwego – Agnieszka Gawrońska, Agnieszka Pisula, Ewa Pańkowska 353
Wywiad chorobowy i badania 353
Konsultacja diabetologiczna 354
Konsultacje i komentarz gastrologa 354
Konsultacje i komentarz psychiatry 355
Podsumowanie 356
Skorowidz 357
