Człowiek w sytuacji nie tylko z perspektywy psychologa
Zbiór esejów z różnych dziedzin psychologii, a także antropologii kulturowej, paleogeografii i geologii, socjologii, filozofii politycznej, filozofii religii, teologii, historii, orientalistyki, kulturoznawstwa, leksykografii, pedagogiki, genetyki i archeologii, inspirowanych teorią czynności Profesora Tadeusza Tomaszewskiego i powiązanym z nią modelem sytuacji. Autorzy pokazują, co współczesna nauka wnosi do rozumienia pojęcia sytuacji i co niemal pół wieku po ukazaniu się tekstu Profesora (Człowiek w sytuacji, PWN, 1975) możemy powiedzieć nowego o człowieku w wielości sytuacji, których jest on podmiotem.
Oddając do rąk Czytelnika tę monografię, chcemy zwrócić uwagę na jeszcze jeden, ważny aspekt: otóż w warunkach, gdy aktualność obowiązujących paradygmatów naukowych zmienia się sezonowo, propozycja Tadeusza Tomaszewskiego może być przykładem pożytku z trwałości ustaleń opartych na rzetelnej wiedzy. Możliwość odniesienia się do nich (czy to na zasadzie aprobaty, czy negacji) staje się argumentem na rzecz wartości tradycji w nauce.
[…] monografia […] pobudza ciekawość, ale i ją zaspokaja w dużym stopniu. Pozwala także stawiać nowe pytania, a w nauce sytuacje takie należą do najcenniejszych. Okazuje się też, […], że koncepcja czynności i związana z nią koncepcja sytuacji Tomaszewskiego pozostaje użytecznym narzędziem wyjaśniania […] nie tylko złożonych zjawisk psychologicznych, że jest heurystycznie płodna i pojemna, ponieważ wolna od zbędnego psychologizmu. Widać też, jakie dyscypliny naukowe mogłyby najwięcej wnieść, ale i najwięcej skorzystać z zastosowania pojęć teorii aktywności człowieka w sytuacji. (Z recenzji prof. dr hab. Zofii Ratajczak)
Eseje zebrane w tomie Człowiek w sytuacji tematycznie wzajemnie ze sobą korespondują, układają się w zróżnicowany dyskurs ukazujący, jak cenne we współczesnej humanistyce jest
podejście wielodyscyplinarne. (Z recenzji prof. dr. hab. Adama Grzelińskiego)
*********
Humans in Situations – Not Only from a Psychologist’s Perspective. Studies Inspired by the Theory of Tadeusz Tomaszewski
A collection of essays from various fields of psychology, as well as cultural anthropology, paleogeography and geology, sociology, political philosophy, philosophy of religion, theology, history, oriental studies, cultural studies, lexicography, pedagogy, genetics and archeology – inspired by Professor Tadeusz Tomaszewski’s theory of activity and related to the underlying situational model. The authors demonstrate what contemporary science brings to the understanding of the concept of a situation, and now, nearly half a century after the publication of Professor Tomaszewski’s text (Humans in situation, PWN 1975) what new insights we have about a human being in the multiplicity of situations he or she finds themselves in.
*********
Prof. zw. dr hab. Barbara Bokus – psycholog, psycholingwista. Prowadzi badania dotyczące rozwoju kompetencji językowej i kompetencji komunikacyjnej człowieka. Szczególnie interesuje się dyskursem narracyjnym, procesami konstruowania wspólnego znaczenia w różnych układach interakcyjnych, metaforyczną konceptualizacją pojęć oraz rozumieniem wypowiedzi ironicznych przez dzieci i dorosłych. Inicjatorka i redaktor naczelna (w latach 1997–2014) czasopisma Psychology of Language and Communication (obecnie honorowa redaktor naczelna). Kierownik Katedry Psychologii Poznawczej na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Profesor wizytujący w SWPS Uniwersytecie Humanistycznospołecznym. Współtwórca Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych (MISH) na Uniwersytecie Warszawskim, w latach 1994–2008 zastępca Dyrektora Kolegium MISH UW. Współtwórca Programu Akademia »Artes Liberales« (AAL). Kierownik Międzyuczelnianego Programu Interdyscyplinarnych Studiów Doktoranckich AAL. Członek Komitetu Psychologii Polskiej Akademii Nauk. W latach 2014–2018 prezes Zarządu Fundacji na Rzecz Rozwoju Polskiej Psychologii im. Tadeusza Tomaszewskiego. Członek Rady Konsultacyjnej International Pragmatics Association (IPrA). Autorka, współautorka i redaktor naukowy wielu książek i artykułów, zob. http://psych.uw.edu.pl/o-nas/pracownicy/prof-dr-hab-barbara-bokus/
Prof. zw. dr hab. Ewa Kosowska – filolog i kulturoznawca, członek Komitetu Nauk o Kulturze Polskiej Akademii Nauk, w latach 2013–2017 prezes Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego. Pracuje w Zakładzie Teorii i Historii Kultury w Instytucie Nauk o Kulturze i Studiów Interdyscyplinarnych na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Uczestniczy w pracach rad naukowych czołowych polskich czasopism kulturoznawczych. Zajmuje się problemami z obszaru teorii i historii kultury, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości wykorzystywania tekstu literackiego w badaniach antropologiczno-kulturowych. Autorka i redaktor naukowy kilkunastu książek oraz licznych artykułów. Opublikowała m.in.: Postać literacka jako tekst kultury. Rekonstrukcja antropologicznego modelu szlachcianki na podstawie „Potopu” Henryka Sienkiewicza (1990), Negocjacje i kompromisy. Antropologia polskości Henryka Sienkiewicza (2002), Antropologia literatury (2003), Antropologia kultury – antropologia literatury (red., 2005), Stąd do Teksasu (2006), Antropologia kultury – antropologia literatury. Na tropach koligacji (red., 2007), Wstyd w kulturze (red., 1998, 2008), Eurosarmata. O postawach i wyborach Henryka Sienkiewicza (2013), zob. http://inksi.us.edu.pl/struktura/pracownicy/ewa-kosowska/
Barbara Bokus, Ewa Kosowska
Człowiek w sytuacji. Wprowadzenie do lektury 11
Część I. Kontekst sytuacyjny, kontekst kulturowy, ekosystem
Wiesław Łukaszewski
Sytuacja psychologiczna i zmiana psychologiczna 29
Ewa Kosowska
Kontekst sytuacyjny a kontekst kulturowy 42
Maria Łanczont, Teresa Madeyska
Przyrodnicze elementy egzystencjalnej i behawioralnej sytuacji łowcy paleolitycznego (na przykładzie badań na północno-wschodnim przedpolu Karpat) 59
Część II. O sprawczej sile sytuacji, wpływie ideologii oraz wyznacznikach niezależności podmiotu od nacisków sytuacji
Maria Materska
Sprawcza siła sytuacji 75
Janusz Reykowski
Definicje społecznych sytuacji zadaniowych a ideologia 83
Iwona Jakubowska-Branicka
Człowiek w niewoli nienawistnych narracji 100
Maria Jarymowicz
Podmiotowość w sytuacjach przemian społecznych. Emocje jako wyznaczniki niezależności podmiotu od nacisków sytuacji 118
Anna Ziębińska-Witek
Człowiek w sytuacji granicznej w kontekście ekspozycji muzealnych 145
Część III. Człowiek wśród ludzi, rzeczy i informacji
Adam Bartoszek
Jednostka w sytuacji definiowania społecznych zobowiązań – socjologiczny fenomen interakcji w przestrzeni międzyludzkiej 159
Janusz Kirenko, Anna Bieganowska-Skóra
Człowiek w sytuacji niepełnosprawności – nowe spojrzenie 187
Andrzej Waśkiewicz
Ludzie pośród rzeczy. Ilu ich potrzebują, by żyć ze sobą zgodnie? 199
Michał Bilewicz, Ewa Romańczuk
Człowiek w sytuacji deprywacji. Badanie uprzedzeń w kontekście kryzysu gospodarczego w Hiszpanii 216
Maria Ledzińska
Człowiek w obliczu przeciążenia informacyjnego: o sytuacjach trudnych w dobie przemian ogólnoświatowych 232
Część IV. O sytuacji człowieka wiary – spojrzenie teologa, filozofa religii, historyka starożytności, arabisty
Ksiądz Andrzej Draguła
Człowiek w sytuacji. Wyznaczniki teologiczne 255
Zbigniew Mikołejko
Droga do Emaus: człowiek w sytuacji zwątpienia 267
Przemysław Piwowarczyk
Strategie kontaktu z sacrum w sytuacji niepewności i zagrożenia (na podstawie chrześcijańskich źródeł z obszaru późnoantycznego Egiptu) 286
Katarzyna Pachniak
Muzułmanie w Europie a dżihadystyczny islam 302
Część V. Człowiek w sytuacji: analiza referencyjna wypowiedzi
Anna Gomóła
Człowiek w sytuacji. Uwagi do manifestu Juliana Ochorowicza Naprzód! 321
Józef Maciuszek
Jak kontekst wpływa na znaczenie przekazu; o rozumieniu pośrednich i niedosłownych wypowiedzi (metafory, ironia, pośrednie akty mowy, wieloznaczności) 338
Ewa Rudnicka
Słownik – refleksje nad sytuacją zadaniową 360
Grażyna Czetwertyńska
Sytuacja nauczycieli języka polskiego i wiedzy o Polsce w szkołach polskich za granicą 383
Rafał Godoń
Sytuacyjność doświadczenia pedagogicznego 395
Część VII. Człowiek jako przedmiot badania i człowiek
jako podmiot badający
Magdalena Fikus
Człowiek wobec genów 407
Karol Szymczak
Sytuacja badacza z perspektywy archeologa – uwikłania nie tylko terminologiczne 417
***
Łukasz Tanaś
Profesor Tadeusz Tomaszewski z perspektywy młodego pokolenia psychologów 431
***
Barbara Bokus, Ewa Kosowska
About the book Humans in situations not only from a psychologist’s perspective. Studies inspired by the theory of Tadeusz Tomaszewski 441
***
Indeks osób 459
