Dzieje kultury europejskiej. Prehistoria - starożytność
Impulsem, który zapoczątkował powstanie tej książki, była wizyta w Muzeum Narodowym w Poznaniu, gdzie zwrócił moją uwagę obraz Bernardo Strozziego Porwanie Europy (Il ratto di Europa, 1630–44). Zastanowiło mnie wówczas, w jaki sposób imię fenickiej królewny, porwanej na Kretę przez Zeusa przeistoczonego w byka, mogło się stać eponimem całego kontynentu. Nie dostrzegłem w tej mitologicznej opowieści niczego, co tłumaczyłoby to z punktu widzenia językowego. Przekonującego wyjaśnienia nie znalazłem również w licznych pracach poświęconym historii Europy, w których ta antyczna legenda jest zwykle przytaczana już we wstępie. Długie i niełatwe poszukiwanie rzeczywistego, a nie baśniowego pochodzenia nazwy Europa, prześledzenie, jak przez stulecia trafiała i była przyjmowana w poszczególnych językach europejskich, pozwoliło mi na postawienie hipotezy racjonalniejszej niż mit. Równocześnie dało symboliczny skrót historii Europy w ujęciu lingwistycznym. Konsekwencją tego stała się myśl, by to rozwinąć, pisząc już pełniejsze jej dzieje.
(od autora)
Książka jest syntezą dziejów kultury europejskiej od prehistorii do końca epoki starożytnej. Jest autorską propozycją interpretacji procesów i faktów opartą m.in. na rzadkich źródłach dotyczących etymologii nazwy Europa, historii takich europejskich pojęć jak kultura i cywilizacja. Czytelnik pozna nieznane oblicze kultury europejskiej, nie tylko jej oczywistej wielkości, ale i jej ciemniejsze strony, jak niszczycielska rola Imperium Rzymskiego wobec podbijanych ludów i ich kultur.
Książka:
- definiuje charakter kultury europejskiej,
- zawiera obszerną hipotezę etymologii nazwy Europa, ale także pojęć kultura i cywilizacja,
- zawiera krótką historię historiografii kultury europejskiej (pierwszy tak pełny zarys w Polsce),
- uwzględnia te elementy kultur mezopotamskich, fenickiej, egipskiej, żydowskiej, które wywarły dostrzegalny wpływ na kontynent europejski;
- opisuje pierwsze struktury miast, pisane prawa ustanawiane przez władców mezopotamskich, toposy literackie, niektóre formy sztuki i architektury itd.; - zawiera najważniejsze informacje o Grecji i Rzymie (kulturach będących fundamentem kultury europejskiej).
W serii ukażą się m.in.:
- Dzieje kultury europejskiej. Średniowiecze
- Dzieje kultury europejskiej. Renesans
- Dzieje kultury europejskiej. Barok – oświecenie
Od autora 7
Podziękowania 11
Rozdział I 15
DEFINIOWANIE EUROPY 15
Etymologia, znaczenie i zasięg nazwy Europa 17
Języki Europy 24
Czy geografia rządzi historią i kulturą? 33
Nie tylko geografia 39
Europejski charakter pojęć „kultura” i „cywilizacja” 41
Definicja kultury w ujęciu uniwersalistycznym i pluralistycznym 47
Kultura wobec cywilizacji 51
Krótka historia… historiografi i kultury europejskiej 55
Rozdział II62
PRZEDHISTORYCZNE KULTURY EUROPY 62
Pierwszy Europejczyk: grekopitek, neandertalczyk czy homo sapiens z Afryki? 62
Architekci epoki kamiennej 89
Czarnomorskie początki cywilizacji europejskiej? 99
Epoka brązu 101
Rozdział III 109
BLISKOWSCHODNIE IMPULSY 109
Kolebka cywilizacji – Mezopotamia 109
Aigyptos 128
Fenicja 143
Motywy bliskowschodnie w tradycji biblijnej i europejskiej 149
Rozdział IV 159
WIELKOŚĆ GRECJI – ‘E MEGALOSUNE TES HELLADOS 159
Epoka protohelleńska 159
Od „wieków ciemnych” do epoki demokracji 176
Wojny perskie i kształtowanie świadomości Hellenów 214
Prawa i prawodawcy Hellady 220
Niewolnictwo jako element greckiego porządku społecznego i ekonomii 222
System monetarny świata greckiego 225
Dziedzictwo języka i piśmiennictwa Hellenów 227
Dramat 239
Ojcowie filozofi i europejskiej 255
Twórcy historiografii 270
Rozwój rzeźby 272
Malarstwo Hellady 275
Etapy rozwojowe architektury greckiej 281
Muzyka antycznej Grecji 292
Podróże, sztuka żeglowania i początki geografi i 295
Nauki ścisłe i technika 299
Medycyna i higiena 303
Życie codzienne Greków 306
Dziedzictwo Aleksandra Wielkiego 325
Epoka hellenistyczna 330
Ocena cywilizacji helleńskiej 350
Rozdział V 353
CYWILIZACJA RZYMSKA 353
Dziedzictwo ludu Rasenna 353
Cywilizacyjne fundamenty imperium, religia, literatura, filozofia 364
Sztuka i architektura Rzymu 399
Panem et circenses 421
Muzyka 432
Wychowanie i edukacja 433
Obyczaje i życie codzienne Rzymian 437
Odzież 449
Ciemne strony imperium 452
Ius Romanae 453
Exercitus Romanus 457
Starożytna turystyka i podróże 463
Myślistwo 463
Higiena i medycyna 464
Pieniądz rzymski jako nośnik ideologii cesarskiej 466
Początki chrześcijaństwa 467
Teorie upadku imperium 475
Rozdział VI 480
ZDEPTANE I UPOKORZONE KULTURY ANTYCZNE 480
Carthago delenda est 480
Upadek celtyckiego imperium kulturowego 486
Starożytny Izrael 509
Trakowie 522
Skróty stosowane w przypisach 530
Bibliografia 532
Indeks nazwisk 542
Źródła ilustracji 563
