Epoka człowieka
Debata na temat
antropocenu ze względu na swoją wielowymiarowość i wyjątkowy potencjał filozoficzny ma szanse stać się jedną z najważniejszych dyskusji XXI stulecia. W dyskusji tej biorą udział geologowie, przedstawiciele i przedstawicielki nauki o systemie Ziemi (Earth system science), klimatolodzy, historyczki środowiska, geografowie społeczni, antropolożki, filozofowie oraz socjolożki. Możliwe, że mamy do czynienia z interdyscyplinarnym „zwrotem w stronę antropocenu”.
Antropocen określany jest mianem epoki wyparcia, krótkowzroczności i nieodwracalnych strat. Pojęcia konstytuujące jego unikatowy słownik to: nieodwracalna strata, punkt krytyczny, granice planetarne, postnaturalizm, Gaja, utrata natury, podział klimatyczny, klasy antropocenu, adaptacyjny apartheid, długi klimatyczne, niepowetowana strata, geohistoria, kapitałocen, ciągła apokalipsa, środowiskowe prawa człowieka.
W Epoce człowieka Ewa Bińczyk poddała analizie retorykę kampanii dezinformacyjnych dotyczących zmiany klimatycznej, a także argumenty zwolenników geoinżynierii – rozpraszania siarki w stratosferze jako „wyjścia awaryjnego” i „mniejszego zła”, niż sama katastrofa klimatyczna.
Tytułowy „marazm” (gr. marasmós) oznacza gaśnięcie i uwiąd. W naukach medycznych odnosi się do takiej kondycji organizmu, która poważnie zagraża sprawności myślenia i działania, wiodąc do apatii. W książce pokazano, że w odniesieniu do planetarnego kryzysu środowiskowego i bezpieczeństwa klimatycznego znaleźliśmy się dziś w stanie tego rodzaju otępienia. Próby implementacji niskoemisyjnej polityki energetycznej, nawet mimo paryskiego porozumienia klimatycznego z 2015 roku, oceniane są jako nieskuteczne. Antropocen określany jest mianem epoki wyparcia, krótkowzroczności i nieodwracalnych strat. Czy mamy szanse wyrwać się z marazmu?
Podziękowania 9
Wstęp 11
Epoka niestabilności planetarnej 11
Zamierzenia badawcze 17
Filozofia a wyzwania antropocenu 24
Porządek wywodu 28
Rozdział 1. Zmiana klimatu – ignorowane wyzwanie 33
Wiarygodne określanie stanu klimatu 33
Dokumenty ONZ 37
Rozpoznawanie czy ignorowanie hiperkatastrof? 42
Rozdział 2. Epoka marazmu 47
Impas klimatyczny 47
Podstawa do nadziei? Paryskie porozumienie klimatyczne 54
Doskonały sztorm moralny 58
Przyczyny denializmu 62
Bezradność nauki 71
Rozdział 3. Początki debaty na temat antropocenu 77
Dwa spory inicjujące debatę 77
Wczesny plejstocen, wymiana kolumbijska, rewolucja przemysłowa czy rok 1950? 82
Wielkie Przyspieszenie początkiem antropocenu –
powstanie nauki o systemie Ziemi 86
O co tu chodzi: spór czysto geologiczny czy także ideologiczny? 93
Rozdział 4. Kształtowanie się słownika epoki człowieka 105
„Potworny” problem 105
Polityczny wymiar kryzysu planetarnego 108
Utrata natury 115
Przedwczesne zignorowanie sprawczości przyrody – arogancja antropocentryzmu 121
Geohistoria, nowa koncepcja czasu i odpowiedzialność za przyszłość 128
Granica tego, co wyobrażalne? 131
Ciągła apokalipsa i fetyszyzacja katastrofy 136
Rozdział 5. Różne oblicza antropocenu 141
Sen o wspaniałym antropocenie 141
Miażdżąca krytyka: arogancka fantazja czy propagandowe nadużycie? 147
Metabolizm epoki kapitalocenu 155
Pokorny antropocentryzm na krnąbrnej planecie 159
Rozdział 6. Deficyty refleksji środowiskowej antropocenu 169
Złożone wyzwanie 169
Szkodliwe metafory 170
Wyczerpywanie się paradygmatu zrównoważonego rozwoju? 173
Błędne posunięcia ruchów środowiskowych 180
Remedium I: ekologizowanie humanistyki 185
Remedium II: polityka natury 190
Rozdział 7. Retoryka dezinformacji 193
Wprowadzeni w błąd 193
O produkcji sceptycyzmu na zlecenie – global warming denial movement 194
Mechanika hiperwyparcia I: aktorzy 198
Mechanika hiperwyparcia II: strategie retoryczne 204
Jak utrzymać autorytet nauki? 215
Rozdział 8. Plany awaryjne antropocenu 221
Inżynieria klimatu – zarys projektu 221
Eksperymentowanie z pogodą 227
Blokowanie eksperymentów 232
Inżynieria człowieka 236
Rozdział 9. Retoryczne pułapki technooptymizmu 241
Retoryka artykułów prasowych dotyczących geoinżynierii 241
Groźne upraszczanie 245
Brak wyobraźni politycznej 248
Retoryka kontroli i sterowalności skrywająca chaos eksperymentowania 254
Technologie pychy 261
Zakończenie 267
Wyjątkowy potencjał debaty na temat antropocenu 267
Marazm i… dalsze rozterki aksjologiczne epoki człowieka 274
Aneks I. Podstawowe dyskursy antropocenu 281
Aneks II. Spór o nazwę 283
Aneks III. Słownik antropocenu (w porządku tematycznym) 285
Bibliografia 291
Indeks osobowy 313
Summary 323
