Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny

• Druk: Słupsk, 2012
• Autor: Grażyna Lasoń-Kochańska
• Wydawca: Uniwersytet Pomorski w Słupsku

Niniejsza praca stanowi pierwszą większą próbę przyjrzenia się prozie dla dzieci i młodzieży oraz jej „starszej siostrze” – baśni z perspektywy genderowej i feministycznej. W pedagogiczną funkcję tej literatury wpisane są społeczne i kulturowe systemy wartości, a więc również komunikaty dotyczące płci. Utopią jest – słusznie stwierdza Monika Graban-Pomirska – trwanie w przekonaniu, że pozornie demokratyczna twórczość dla dzieci „stanowi obszar nieskażony i że prezentuje bezpieczny świat »ponad podziałami«”. Już sama geneza tzw. powieści dla dziewcząt kryje chęć sprawowania kontroli nad spontanicznym czytelnictwem młodych kobiet, które, pogrążone w lekturze romansów, mogły wypaczyć sobie obraz niewieścich powinności.
Aby przeciwstawić się tym wzorom, Klementyna z Tańskich Hoffmanowa pisze przecież Pamiątkę po dobrej matce, pierwszy utwór adresowany do dziewcząt, określający role i zadania kobiety. Nawet współczesne definicje traktują powieść dla dziewcząt jako swoisty instruktaż rozwoju. W Słowniku literatury popularnej czytamy, że pełniła ona i nadal pełni „funkcję inicjacji w zakresie podjęcia przez dorastające czytelniczki przyszłych ról” kobiecych66. Różne podejście do potencjalnego czytelnika i czytelniczki zakodowane jest także w adresie. Mamy powieść „dla dziewcząt” bez równie wyraźnego „dla chłopców”, podczas gdy za tę ostatnią uchodzi powieść podróżniczo-przygodowa lub różne odmiany prozy detektywistycznej. Gdyby – zmieniając oczywiście intencje – podążyć tropem rozumowania Ryszarda Waksmunda, okazałoby się, że owo „dla” kryje zawsze aspekt instrumentalny, intencjonalnie wychowawczy lub wręcz moralizatorski, w przeciwieństwie do określeń przymiotnikowych. (Fragment Wstępu)

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Literaturoznawstwo
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-7467-174-3
• ISBN druku: 978-83-7467-174-3
• Liczba stron: 276

WPROWADZENIE      5


CZĘŚĆ PIERWSZA – WZORCE PŁCIOWE    19

Rozdział I. GENDER W BAŚNI     21
1. PŁEĆ A TRADYCJA KULTURY    21
Kobieta jako symbol zła     22
Fabularna i psychologiczna rola zakazów   26
Baśniowe próby dziewcząt i chłopców jako wzorce socjalizacyjne 31
Dojrzewanie chłopca i dziewczynki z perspektywy genderowej 40
Brak – pasywność – podporządkowanie jako psychoseksualny model
dojrzewania dziewczynki w baśniach braci Grimm i Charles’a Perraulta       45
Destrukcyjność męskiej seksualności i zbawcza rola kobiety – baśnie o narzeczonym zaklętym w zwierzę   53
Dojrzewanie mężczyzny do związków – baśnie o narzeczonej zaklętej w zwierzę     56
2. POZA PATRIARCHALNYM STEREOTYPEM   59
Spotkać czarownicę     59
Kobieta w baśni rosyjskiej    64
Dziewczęce baśnie inicjacyjne    69
Rozdział II. PŁEĆ W TWÓRCZOŚCI HANSA CHRISTIANA ANDERSENA 74
1. KULT PRAWDZIWEJ KOBIECOŚCI    74
2. KOBIETA WIKTORIAŃSKA    77
3. OD CYTATOWOŚCI PŁCI DO TOŻSAMOŚCI NIENORMATYWNEJ 82
4. CIEŃ CIENIA     86
5. KOBIECOŚĆ DEMONICZNA    89
6. KOBIECOŚĆ OCALAJĄCA    92

Rozdział III. KOBIECOŚĆ I MĘSKOŚĆ W PROZIE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY 97
1. KOBIECOŚĆ     97
Od socjalizacji ku kobiecości do ról płciowych   97
Płeć w perspektywie emancypacyjnej   104
Pryzmaty rodzaju     107
Społeczne nakazy roli płciowej    112
Tożsamość kobieca jako konstrukt gender   117
2. MĘSKOŚĆ      122
Męskość i powieść przygód    122
Męskość jako niebezpieczna zabawa    125
Chłopiec, który „czuje się w świecie, jak u siebie w domu”  130
Chłopiec jako superman     133
Kryzys supermana     137


CZĘŚĆ DRUGA – KOBIECY REPERTUAR TOPICZNY   141

Rozdział I. BAŚNIOWE DZIEDZICTWO    143

Rozdział II. TOPIKA KOBIECA     148
1. W KRĘGU ZNACZEŃ KOPCIUSZKA   148
Wzorcowa opowieść o utracie Matki i wejściu dziewczynki do świata Ojca      148
Wśród wątków baśni     148
Córka Matki     150
Córka Ojca     155
Tajemniczy opiekunowie    157
Kobiety wobec siebie. Kopciuszek, siostry i macocha królewny Śnieżki 160
Mężczyzna i jego „charakter ekonomiczny”   160
Macocha Królewny Śnieżki    161
Konstruowanie kobiecości    164
Zazdrosne siostry i maskarada. „Kopciuszek” bez Kopciuszka  168
2. CZAROWNICA JAKO WYOBRAŻENIE NEGATYWNE  171
Czarownica w literaturze dla dzieci    171
Kiedy zło przybiera postać pięknej kobiety   173
3. PIĘKNE I BESTIE     180
Struktura opowieści i współczesne pytania   180
Matka, której nie ma     183
Piękna i Bestia jako antybaśń    185
Urok śmiertelnych zaślubin    189
Bestia jako Inny     193
Kto zdejmie zaklęcie?     196

Rozdział III. TOPIKA FEMINISTYCZNA    201
1. OBUDZENIE ŚPIĄCEJ KRÓLEWNY    201
Po rewolucji seksualnej     201
Z ducha Matki. Znaczenie psychoseksulnej symboliki matriarchalnej 203
Silniejsze od Ojca. Przekroczenie perspektywy Freuda  208
2. PERSWAZYJNOŚĆ MAŁEJ SYRENY I CZERWONEGO KAPTURKA 219
Moje ciało jest moim głosem    219
Opowiedzenie traumy     226
„Zejście w wilczość”     233
3. CZAROWNICA JAKO WYOBRAŻENIE AFIRMATYWNE  234
Magia mężczyzn, magia kobiet    235
Czarownica: Kobieta-Natura    238
Czarownica-Bogini     241

ZAKOŃCZENIE      249
BIBLIOGRAFIA PODMIOTOWA    256
BIBLIOGRAFIA PRZEDMIOTOWA    260
ABSTRACT      268
NOTA BIBLIOGRAFICZNA     270