Heteroseksualność i monogamiczność małżeństwa jako stosunku prawnego

• Druk: Warszawa, 2019
• Seria / cykl: Rozprawy Prawnicze. Seria monograficzna Instytutu Nauk Prawnych PAN
• Autor: Małgorzata Łączkowska-Porawska
• Wydawca: Instytut Nauk Prawnych PAN

Małżeństwo to instytucja uniwersalna występująca w zasadzie we wszystkich systemach prawnych i kulturach1. Pozostaje ona w silnym związku z życiem społecznym, religijnym, a także z lokalnymi obyczajami, co wywołuje różnice w przyjętych rozwiązaniach, szczególnie w zakresie ceremonii zawarcia, sposo- bu doboru małżonków czy skutków omawianej relacji. W każdym przypadku jednak związek ten służyć ma prokreacji oraz wychowaniu potomstwa, a także przekazaniu dorobku materialnego i kulturowego następnemu pokoleniu. Pełni on także funkcję porządkującą relacje rodzinne, na których opiera się wzajemna odpowiedzialność członków rodziny (pomoc i dostarczanie środków utrzymania) i z którymi wiążą się określone skutki (np. w zakresie dziedziczenia majątku).

Małżeństwo nie jest jedynie zjawiskiem społecznym, lecz także stosunkiem prawnym podlegającym regulacji prawnej. Jednostki decydując się na związek małżeński, godzą się na to, że ich relacja spowoduje powstanie wzajemnych praw i obowiązków, a także wywoła konsekwencje w stosunkach z osobami trzecimi. W ręce organów państwowych małżonkowie oddają także możliwość rozwiązania łączącej ich więzi, akceptując tym samym jej trwałość.

Celem pracy jest ukazanie ścisłego związku pomiędzy ukształtowaną przed wiekami, mającą swoje korzenie w rzeczywistości pozaprawnej, relacją społeczną pomiędzy kobietą i mężczyzną a zasadnością objęcia jej statusem prawnym. Służyć temu ma wskazanie spójnej koncepcji małżeństwa jako stosunku prawnego o określonych funkcjach, których realizacja odgrywa istotną rolę zarówno dla społeczeństwa, jak i państwa.

Podstawę przeprowadzonych badań stanowią międzynarodowe regulacje praw człowieka, rozwiązania obowiązujące w różnych państwach europejskich oraz prawo polskie. W wielu miejscach przywołano także zjawiska społeczne występujące w praktyce, a mogące mieć w przyszłości wpływ na podejmowanie dalszych prób redefinicji małżeństwa.

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Prawo
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-66300-00-2

Pobierz spis treści»

Wykaz skrótów i skrótowców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

   I. KONTROWERSJE WOKÓŁ INSTYTUCJI MAŁŻEŃSTWA . . . . . 19

    1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
    2. „Tradycyjny” model małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
    3. Wpływ przemian społecznych przełomu XX i XXI w. na wizję małżeństwa . . 31
    4. Próby legalnej redefinicji małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
    5. Charakter prawny małżeństwa – umowa / kontrakt czy szczególna instytucja prawa rodzinnego? . . . . . . . . . . . . . . 49
            Małżeństwo jako szczególnego rodzaju instytucja prawna . . . . . . . . . . . . 49
            2. Małżeństwo jako kontrakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
    6. Przyszłość małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

    Modernizacja małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
    Likwidacja małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
    Konserwacja małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

    7. Definicja małżeństwa w polskim prawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
    8. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
     
    II. PRAWO DO ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA I ZAŁOŻENIA RODZINY . . 73
    1. Prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny w aktach międzynarodowych praw człowieka         . . . . . . . . . . . . 73

    Prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny w wiążących dokumentach Organizacji Narodów Zjednoczonych i Rady Europy . . . . . . . . 73
    Prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny w Karcie  praw podstawowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
    Zasady wykładni postanowień konwencji międzynarodowych . . . . . . . . 88
    Dopuszczalne ograniczenia prawa do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny w świetle regulacji międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

    2. Prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny w prawie polskim . . . . . 96
    3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

III. HETEROSEKSUALNOŚĆ MAŁŻEŃSTWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

1. Heteroseksualność jako cecha charakterystyczna związku małżeńskiego 106

2. Heteroseksualność małżeństwa w świetle międzynarodowych praw człowieka oraz w regulacjach wybranych państw europejskich . . . . . . . . . . . . . . . . 109

3. „Małżeństwo” między osobami tej samej płci w świetle orzecznictwa ETPCz oraz TSUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .           114

4. Heteroseksualność małżeństwa a zagadnienie tzw. zmiany płci .. . . . . . . . 124

           1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
        Zawarcie małżeństwa przez osobę po tzw. zmianie płci w świetle orzecznictwa ETPCz i TSUE . . .. . . . . . . . . 132
        Tzw. zmiana płci w czasie trwania małżeństwa w świetle orzecznictwa ETPCz . . . . . . . . . . . . . . .   . . . . . . . . 136
        Heteroseksualny charakter małżeństwa w świetle prawa polskiego . . . .                                             . . . 139
    5. Artykuł 18 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

    Heteroseksualność małżeństwa w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym . . 153
    „Małżeństwa” homoseksualne zawarte i zawierane za granicą w świetle zasady heteroseksualności małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
        Rejestracja „małżeństwa” homoseksualnego zawartego za granicą
    polskim rejestrze stanu cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
        Transkrypcja zagranicznego aktu „małżeństwa” homoseksualnego . . 158
        Zaświadczenie o możności zawarcia związku małżeńskiego za granicą 159
        3.4. Zaświadczenie o stanie cywilnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
    Heteroseksualność małżeństwa a tzw. zmiana płci w świetle prawa polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . 163
        Stanowisko polskiej judykatury w odniesieniu do tzw. zmiany płci . . 164
        Stanowisko polskiej doktryny w odniesieniu do możliwości dokonania tzw. zmiany płci                                     . . . . . . . . . . . . 171
        Możliwość zawarcia małżeństwa po tzw. zmianie płci . . . . . . . . . . . 181

    Tzw. zmiana płci w czasie trwania małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
    Procedura uzgodnienia płci w poselskim projekcie ustawy z 2013 r. .. 192

§ 6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

 

IV. MONOGAMICZNOŚĆ MAŁŻEŃSTWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

§ 1. Monogamiczność jako cecha charakterystyczna związku małżeńskiego . . . . 198

§ 2. Monogamiczność małżeństwa w świetle standardów międzynarodowych . . 204

§ 3. Monogamiczność małżeństwa w orzecznictwie Europejskiego Trybunału

Praw Człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

    4. Monogamiczność w regulacjach krajowych państw europejskich . . . . . . . . . 210

§ 5. Wpływ ponowoczesnych zjawisk społecznych na zasadę monogamiczności małżeństwa . 213

    Poliamoria – ponowoczesna alternatywa dla monogamii . . . . . . . . . . . . . 213
    Sologamia – sposób na samorealizację w indywidualistycznym świecie . . 218
    asada monogamiczności małżeństwa w prawie polskim . . . . . . . . . . . . . . 219
    Podstawy prawne zasady monogamiczności małżeństwa . . . . . . . . . . . . . 219
    Monogamiczność małżeństwa jako przesłanka jego powstania . . . . . . . . 222
    Pozostawanie w związku małżeńskim jako okoliczność uniemożliwiająca zawarcie małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
    Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
    Przeszkoda pozostawania w związku małżeńskim w przypadku małżeństwa zawieranego przed duchownym . . . . . 224

    Ochrona prawna drugiego małżeństwa (bigamicznego) . . . . . . . . . . . . . . 236

    Konwalidacja małżeństwa bigamicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
        Zawarcie nowego małżeństwa w przypadku uznania poprzedniego małżonka za zmarłego . . . . . . . .. . . . . 237
        środki procesowe chroniące kolejne małżeństwo . . . . . . . . . . . . . . . 239

    Monogamiczność małżeństwa w świetle prawa karnego . . . . . . . . . . . . . 242

6 . Monogamiczność małżeństwa a czynnik międzynarodowy w procedurze

    małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

6 .1 . Monogamiczność małżeństwa a małżeństwo zawierane w Polsce przez cudzoziemca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

    Związek zawarty za granicą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248

6.3. Uznawalność obcych wyroków mających wpływ na istnienie małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253

7. Przykłady naruszenia zasady monogamiczności małżeństwa występujące w praktyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255

8. Monogamia faktyczna – obowiązek wierności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

8.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

8.2. Pojęcie wierności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

8.3. Charakter prawny obowiązku wierności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

    Wierność bezwzględnie obowiązująca . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

8.3.2. Względny charakter uprawnienia wynikającego z obowiązku wierności ..265

    Brak ekwiwalentności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

8.3.4. Brak sankcji i nieegzekwowalność obowiązku wierności . . . . 270

    Obowiązek wierności po orzeczeniu separacji . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
    Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276