Historia powszechna. Wiek XX
Nowe ujęcie dziejów "najkrótszego stulecia"!
W nowoczesnym podręczniku autorzy nie tylko rzetelnie prezentują dzieje lat 1914-1989, ale także kładą nacisk na dynamikę procesów historycznych. W głównych częściach publikacji ukazują przemiany gospodarcze, społeczne, kulturalne i religijne, opisują niemal wszystkie zakątki świata, a wewnętrzne wydarzenia w poszczególnych państwach przywołują w przypadkach, gdy wpływały one znacząco na procesy i zjawiska międzynarodowe. Na uwagę zasługuje również osobna część, poświęcona głównym zagadnieniom cywilizacyjnym XX wieku. W toku wykładu autorzy wykorzystują najnowszą literaturę światową i polską.
Wstęp 25
CZĘŚĆ PIERWSZA. I wojna światowa ijej konsekwencje (Edward Czapiewski) 29
Rozdział I. Od wojny europejskiej do rozwiniętej wojny światowej 31
1. Początek wojny – gorące lato ijesień 1914r. 31
1.1. Dryfowanie ku wojnie 31
1.2. Pierwsze działania wojenne – ukształtowanie się frontów wojennych 36
1.2.1. Uderzenie Niemiec na Belgię i Francję 36
1.2.2. Sytuacja na froncie wschodnim 38
2. Poszerzanie frontów wojennych 1915–1916 42
2.1. Kampania na froncie wschodnim 42
2.2. Na zachodzie bez zmian 44
2.3. Powstanie nowych frontów wojny w Europie, Azji i Afryce 46
2.3.1. Front kaukaski i walki w Dardanelach 46
2.3.2. Przyłączenie się Włoch do wojny po stronie ententy 47
2.3.3. Przystąpienie Bułgarii do wojny po stronie państw centralnych 48
2.3.4. Przystąpienie Rumunii do wojny po stronie ententy 49
2.3.5. Walki na Bliskim Wschodzie 49
2.3.6. Działania w Azji Wschodniej 50
2.3.7. Działania w koloniach niemieckich w Afryce 52
3. Ostatnia faza wojny 1917–1918 52
3.1. Konsekwencje przystąpienia Stanów Zjednoczonych do wojny 52
3.2. „Najsłabsze ogniwo w łańcuchu państw imperialistycznych”. Rosja od rewolucji lutowej do październikowej 54
3.2.1. Upadek caratu i początek dwuwładzy w Rosji 56
3.2.2. Przewrót październikowy bolszewików 60
3.3. Działania wojenne na zachodzie w1917r 62
3.3.1. Front francuski 62
3.3.2. Front włoski 63
3.4. Wojna na morzu 63
3.5. Zakończenie I wojny światowej 66
4. Społeczno-polityczne i gospodarcze skutki wojny 69
4.1. Stosunek społeczeństw do wojny 69
4.2. Sytuacja gospodarcza 71
4.2.1. Państwa centralne 71
4.2.2. Państwa ententy 73
4.3. Sprawa polska 75
4.3.1. Odrodzenie państwa polskiego 78
4.4. Ferment narodowy winnych krajach europejskich 78
4.4.1. Powstanie nowych państw na gruzach Austro-Węgier 78
4.4.2. Próby utworzenia nowych państw w Europie Wschodniej 80
4.4.3. Ku niepodległej Irlandii 82
Rozdział II. Ukształtowanie ładu powojennego 84
1. Podwaliny nowej Europy: konferencja paryska i traktaty pokojowe 84
1.1. Rozbieżności wśród mocarstw w sprawie nowego ładu europejskiego i światowego 84
1.2. Konferencja paryska – traktat wersalski 89
1.2.1. Traktat wersalski 91
1.3. Traktaty pokojowe z innymi państwami centralnymi 93
1.4. Traktaty a kwestia stabilizacji pokojowej w Europie i na świecie 96
2. Idea Ligi Narodów 98
2.1. Powołanie nowej organizacji 98
2.2. Pakt Ligi 99
2.3. Terytoria mandatowe 101
CZĘŚĆ DRUGA. Między wojnami (Edward Czapiewski) 103
Rozdział I. Przejściowa stabilizacja Europy i świata 1918–1929 105
1. Czynniki destabilizujące w Europie i na świecie 105
1.1. Międzywojnie czy wojna trzydziestoletnia? (Jakub Tyszkiewicz) 105
1.2. Ekspansja komunizmu 106
1.2.1. Adaptacja ideologii do potrzeb komunizmu rosyjskiego 106
1.2.2. Nieudana rewolucja światowa 106
1.2.3. Zwycięstwo rewolucji w jednym kraju 107
1.2.4. Internacjonalizm najwyższą formą imperializmu radzieckiego – powstanie i działalność III Międzynarodówki (Komintern) 108
1.3. Faszyzm – ekspansja ideologii szowinistycznej 110
1.4. Odmienność idei autorytarnych od totalitaryzmu 112
1.5. Początek rozpadu imperiów kolonialnych 113
1.6. Sprzeczności interesów między mocarstwami i mniejszymi państwami 115
2. Sytuacja międzynarodowa w pierwszych latach po wojnie 117
2.1. Działalność Ligi Narodów w latach 1920–1924 117
2.2. System wersalski a polityka europejska Francji i Wielkiej Brytaniiw pierwszych latach powojennych (do 1924) 118
2.2.1. Cele polityki Francji i Wielkiej Brytanii wobec Niemiec – pierwsze rozbieżności i starania o wspólną politykę 118
2.3. Konferencja w Genui i jej konsekwencje 121
2.3.1. Niebezpieczeństwo współpracy niemiecko-radzieckiej 121
3. Sytuacja Niemiec na tle polityki międzynarodowej 124
3.1. Sytuacja w Niemczech po konferencji paryskiej – konsekwencje traktatu wersalskiego i rewolucji 124
3.1.1. Rewolucja listopadowa i przejęcie władzy przez socjaldemokrację 124
3.1.2. Wzrost tendencji nacjonalistycznych 126
3.2. Wzrost napięcia społecznego w Niemczech 127
3.3. Potrzeba zwrotu w polityce Wielkiej Brytanii i Francji wobec Rzeszy 128
3.4. Działania skrajnych sił politycznych w Niemczech 129
3.5. Sytuacja gospodarcza. Plan Dawesa 131
3.6. Polityka rządu G. Stresemanna 133
4. Sytuacja społeczno-ekonomiczna w Europie do 1924r 135
4.1. Sytuacja społeczno-ekonomiczna po I wojnie światowej 135
4.2. Zróżnicowanie problemów politycznych, społecznych i ekonomicznych w różnych subregionach Europy 136
4.2.1. Kraje skandynawskie 136
4.2.2. Bałkanizacja Europy Środkowo-Wschodniej? 139
4.2.3. Specyficzna sytuacja Polski 140
4.2.4. Sytuacja państw na Półwyspie Bałkańskim i Węgier 143
4.2.5. Na Półwyspie Iberyjskim 146
5. Narodziny faszyzmu w Italii 148
5.1. Przyczyny narodzin faszyzmu 148
5.2. Dojście Mussoliniego do władzy i jego umocnienie się 151
6. Rosja Radziecka i ZSRR – zwycięstwo komunizmu w jednym kraju 155
6.1. Kształtowanie się państwa radzieckiego 155
6.2. Wojna domowa w Rosji: rewolucja i kontrrewolucja 158
6.3. Nowa idea gospodarcza – komunizm wojenny i jego skutki 160
6.3.1. Wprowadzenie komunizmu wojennego 160
6.3.2. Opór społeczny wobec komunizmu wojennego 164
6.4. Przejście do Nowej Polityki Ekonomicznej 165
6.5. Dojście Stalina do władzy 167
7. Locarno – próba poprawy systemu wersalskiego 170
7.1. Ku paktowi w Locarno 170
7.2. Układ w Locarno 171
7.3. Próba „poprawy” ładu wersalskiego 172
8. Międzynarodowe działania na rzecz rozbrojenia i zapobieżenia konfliktom zbrojnym w latach 20. 173
8.1. Kwestia rozbrojenia 173
8.2. Pakt Brianda–Kellogga 175
9. Imperium Brytyjskie 177
9.1. Sytuacja wewnętrzna w Wielkiej Brytanii – symptomy osłabienia, chwiejna sytuacja polityczna 177
9.2. Kwestia irlandzka 179
9.3. Przekształcanie imperium, dominia, kolonie – ruchy odśrodkowe 180
9.3.1. Niepodległość Egiptu 182
9.3.2. Sytuacja w brytyjskich posiadłościach azjatyckich – Indie 184
9.3.3. Inne posiadłości brytyjskie w Azji Południowo-Wschodniej 187
10. Francja i jej polityka kolonialna 188
10.1. Przemiany wewnętrzne we Francji – III Republika po kataklizmie wojennym 188
10.2. Sytuacja w posiadłościach kolonialnych 191
10.2.1. Procesy emancypacyjne w krajach Maghrebu 191
10.2.2. Sytuacja w Indochinach 193
11. Turcja i Bliski Wschód po likwidacji imperium osmańskiego 194
11.1. Polityka Mustafy Kemala – likwidacja imperium 194
11.2. Reformy wewnętrzne w Turcji 196
11.3. Rozgrywka mocarstw o ustalenie ich wpływu na podział krajów Bliskiego Wschodu (Jakub Tyszkiewicz) 198
11.4. Kształtowanie się źródeł konfliktu bliskowschodniego (Jakub Tyszkiewicz) 198
11.4.1. Palestyna i początki konfliktu arabsko-żydowskiego 198
11.4.2. Powstanie Transjordanii i sytuacja w Iraku 199
11.5. Mandaty francuskie (Jakub Tyszkiewicz) 199
11.5.1. Syria i Liban 199
11.5.2. Niepodległość Jemenu i Arabii Saudyjskiej 200
12. Stany Zjednoczone w okresie boomu gospodarczego 200
12.1. Sytuacja polityczna i gospodarcza USA po wojnie – izolacjonizm kontrolowany 200
12.2. Boom gospodarczy, problemy społeczne 202
13. Sytuacja w Ameryce Łacińskiej do czasów wielkiego kryzysu (Jakub Tyszkiewicz) 204
13.1. Stany Zjednoczone i ich wpływ na państwa latynoamerykańskie 204
13.1.1. Wzrost politycznej i ekonomicznej roli USA na półkuli zachodniej 204
13.2. Główne tendencje rozwojowe państw Ameryki Łacińskiej po I wojnie światowej 204
13.3. Sytuacja gospodarcza i ekonomiczna w krajach Ameryki Południowej 205
13.4. Sytuacja w Ameryce Środkowej i na Karaibach 207
13.5. Po rewolucji w Meksyku 209
14. Daleki Wschód 210
14.1. Destabilizacja Chin i jej przyczyny 210
14.2. Sytuacja w Japonii 214
Rozdział II. Wielki kryzys i jego skutki (1929–1935) 215
1. Światowe skutki kryzysu – różne fazy przebiegu kryzysu począwszy od USA 215
1.1. Wybuch kryzysu i jego konsekwencje 215
1.2. Ogólna charakterystyka kryzysu gospodarczego i prób jego przezwyciężenia 216
2. Zwycięstwo hitleryzmu w Niemczech i jego skutki 220
2.1. Chaos społeczno-polityczny w Niemczech – remedium nazistowskie 220
2.1.1. Sytuacja w Niemczech przed kryzysem gospodarczym 220
2.2. Przejęcie władzy przez Hitlera. Kształtowanie systemu totalitarnego 226
2.3. Realizacja polityki rasistowskiej 232
3. Przemiany w ZSRR i ich wpływ na politykę europejską i światową 234
3.1. NEP a komunizm, Stalin przejmuje pełnię władzy. Ku pięciolatce 234
3.2. Powrót do doktryny komunistycznej – pierwsza pięciolatka 236
4. Sytuacja we Francji (Jakub Tyszkiewicz) 240
5. Przemiany w Wielkiej Brytanii i Imperium Brytyjskim (Jakub Tyszkiewicz) 242
5.1. Początki Commonwealthu – Brytyjskiej Wspólnoty Narodów 243
6. Poszczególne subregiony europejskie w okresie kryzysu – przemiany 243
6.1. Sytuacja w krajach skandynawskich – skutki polityczne kryzysu 243
6.2. Ku dyktaturze Salazara – „Nowe państwo”. Inna droga Hiszpanii na początku lat 30. 248
6.3. Państwa bałkańskie – ostrość konfliktów i próby ich rozwiązywania 250
6.4. Kraje nadbałtyckie i inne państwa Europy Środkowo-Wschodniej. Różne poziomy kryzysu gospodarczego 256
7. Wielki kryzys w Stanach Zjednoczonych i jego przezwyciężenie (Jakub Tyszkiewicz) 261
7.1. New Deal 262
8. Ameryka Łacińska w okresie kryzysu – między dyktaturą a demokracją (do 1939 ) (Jakub Tyszkiewicz) 264
8.1. „Dobre sąsiedztwo”. Próby zmiany polityki USA wobec krajów latynoamerykańskich 264
8.2. Rozpowszechnienie systemu wodzostwa – caudillizm w Ameryce Południowej i jego polityka gospodarcza oraz społeczna 265
8.3. Sytuacja polityczna w państwach rządzonych przez dyktatury wojskowe 266
8.4. Sytuacja w krajach demokratycznych Ameryki Łacińskiej 267
8.5. Sytuacja w Ameryce Środkowej i na Karaibach 268
8.6. Finałowa faza rewolucji w Meksyku 269
8.7. Kanada w okresie międzywojennym 269
9. Sytuacja na Dalekim Wschodzie i w Azji Południowo-Wschodniej (Jakub Tyszkiewicz) 270
9.1. Sytuacja w Chinach w latach 1929–1935 270
9.2. Japonia w I dekadzie lat 30. 271
9.3. Agresja japońska w Mandżurii i wzrost napięcia w stosunkach z Chinami 272
10. Bliski i Środkowy Wschód w latach 30. (Jakub Tyszkiewicz) 274
10.1. Mandaty brytyjskie 274
10.2. Sytuacja w Transjordanii i Iraku 275
10.3. Mandaty francuskie 276
10.4. Niepodległe państwa w Azji Środkowej – Persja i Afganistan 276
11. Sytuacja w koloniach w latach 30. 278
11.1. Sytuacja w koloniach brytyjskich w Azji 278
11.2. Sytuacja w koloniach francuskich 281
11.3. Kolonie belgijskie i holenderskie oraz portugalskie 282
11.4. Początki segregacji rasowej w Związku Południowej Afryki 283
Rozdział III. Ku wojnie światowej 1935–1939 284
1. Rozwój sytuacji międzynarodowej od połowy lat 30. 284
1.1. Polityka Ligi Narodów na przełomie lat 20. i 30. 284
1.2. Wystąpienie Niemiec i Japonii z Ligi Narodów 285
1.3. Wstąpienie ZSRR do Ligi Narodów 286
1.4. Nieprzygotowanie do wojny mocarstw zachodnich 287
1.5. Utrata przez Ligę Narodów podmiotowości w polityce międzynarodowej 288
1.6. Pakty bilateralne i multilateralne – próba zachowania równowagi europejskiej i pokoju światowego 289
1.6.1. Szanse Paktu Czterech i Paktu Wschodniego 289
1.6.2. Pakty bilateralne – Polska i Czechosłowacja 293
2. Przygotowania III Rzeszy do wojny 294
3. Kontynuacja „eksperymentu” radzieckiego 298
3.1. Istota zmian ekonomicznych i społecznych w ZSRR w połowie lat 30. 298
3.1.1. Skutki kolektywizacji 298
3.1.2. Kolejne plany pięcioletnie 299
3.2. Terror i czystki 300
3.3. Rozwój sił zbrojnych ZSRR 304
3.3.1. Rozbudowa i modernizacja armii 304
3.4. Idea rewolucji światowej w nowym kształcie 305
4. Wojna domowa w Hiszpanii i jej wpływ na sytuację europejską 306
4.1. Przyczyny wojny w Hiszpanii i stopniowanie konfliktu 306
4.2. Zamach wojskowy 309
4.2.1. Wojna domowa w Hiszpanii w polityce innych państw europejskich 310
4.2.2. Rozwój wojny domowej w Hiszpanii 311
5. Burza dalekowschodnia 314
5.1. Agresywna polityka Japonii w II połowie lat 30. 314
5.2. Agresja japońska w Chinach 316
5.3. ZSRR w rozgrywce chińskiej. Konflikt z Japonią 317
5.3.1. Konflikt radziecko-japoński 318
6. Sytuacja w Afryce – konflikt włosko-abisyński 319
6.1. Znaczenie konfliktu abisyńskiego dla polityki międzynarodowej 319
6.2. Agresja włoska w Etiopii 320
7. Agresja hitlerowskich Niemiec – ku wybuchowi wojny światowej 322
7.1. Pasywna polityka Wielkiej Brytanii i Francji wobec polityki Hitlera 322
7.2. Anszlus Austrii i podporządkowanie Czechosłowacji 323
7.2.1. Pierwsza próba anszlusu Austrii – 1934r. 323
7.2.2. Zmiana polityki Włoch wobec III Rzeszy 324
7.2.3. Anszlus Austrii przez III Rzeszę 324
7.2.4. Sprawa Sudetów i konferencja w Monachium 325
7.2.5. Konsekwencje polityki appeasementu 327
7.3. Sytuacja międzynarodowa w Europie po Monachium 328
7.3.1. Zabór Czechosłowacji i inne agresywne kroki III Rzeszy 329
7.3.2. Żądania niemieckie wobec Polski 330
7.3.3. Cele niemieckie w przededniu wojny. Pakt stalowy 331
7.4. Ku paktowi Ribbentrop–Mołotow 332
7.4.1. Postawa ZSRR wobec napiętej sytuacji międzynarodowej wiosną 1939r. 332
7.4.2. Podwójna gra Stalina 333
7.4.3. Pakt Ribbentrop–Mołotow 335
8. Antypody – Australia i Nowa Zelandia w okresie międzywojennym 336
8.1. Reforma Imperium Brytyjskiego 337
8.2. Australia wobec kryzysu gospodarczego 338
8.3. Sytuacja w Nowej Zelandii 339
CZĘŚĆ TRZECIA. II wojna światowa (Jakub Tyszkiewicz) 341
Rozdział I. Na frontach wojny 343
1. Na froncie europejskim (1939–1941) 343
1.1. Kampania polska 343
1.2. Dziwna wojna 348
1.3. Wojna zimowa 349
1.4. Napaść III Rzeszy na Danię i Norwegię 350
1.5. Agresja niemiecka na zachodzie Europy 351
1.6. Zajęcie państw bałtyckich i Besarabii przez ZSRR 355
1.7. Bitwa o Wielką Brytanię 356
1.8. Napaść państw Osi na Grecję i Jugosławię 357
1.9. Operacja „Barbarossa”. Napaść nazistowska na ZSRR 358
2. Walki na innych kontynentach ina morzu (1939–1941) 362
2.1. Sytuacja w Afryce Północnej i walki na pustyni w latach 1940–1941 362
2.2. Sytuacja na Bliskim i Środkowym Wschodzie 363
2.3. Walki na morzu i bitwa o Atlantyk (1939–1941) 364
2.4. Podboje Japonii w Azji 366
2.5. Atak japoński na Pearl Harbor 367
2.6. Sukcesy japońskie na Pacyfiku 368
3. Dyplomacja i polityka 1939–1945 370
3.1. Współpraca niemiecko-radziecka i umacnianie strefy wpływów przez ZSRR 370
3.2. Powstanie koalicji państw Osi. Pakt trójstronny 372
3.3. Wielka Brytania i jej sojusznicy do 1941r. 372
3.4. Układ brytyjsko-radziecki i porozumienia ZSRR z rządami emigracyjnymi w Londynie 374
3.5. Karta Atlantycka i deklaracja Narodów Zjednoczonych 374
3.6. Współpraca brytyjsko-amerykańska 375
3.7. Konferencja Wielkiej Trójki w Teheranie 377
3.8. Kwestia polska w polityce trzech mocarstw 379
3.9. Konferencja w Jałcie 381
3.10. Konferencja w Poczdamie 382
4. Front wschodni (1942–1944) 384
4.1. Działania na froncie wschodnim w1942r. 384
4.2. Kontrofensywa radziecka i bitwa pod Kurskiem 387
4.3. Ofensywy radzieckie w1944r. 388
5. Walki na śródziemnomorskim teatrze działań zbrojnych 390
5.1. Walki w Afryce Północnej i lądowanie aliantów w Tunisie i Algierze(1942–1943) 390
5.2. Kampania włoska 392
6. Front zachodni (1942–1944) 394
6.1. Rajd na Dieppe 394
6.2. Utworzenie „drugiego frontu” w Normandii 395
6.3. Lądowanie na Riwierze Francuskiej 398
6.4. Operacja „Market-Garden” i bitwa o ujście Skaldy 398
6.5. Ofensywa niemiecka w Ardenach 400
7. Bitwa o Niemcy – 1945 401
7.1. Ofensywa styczniowa Armii Czerwonej 401
7.2. Ofensywa na zachodzie 402
7.3. Wyścig do Berlina 402
7.4. Ostatnie walki i kapitulacja Niemiec 403
8. Walki w powietrzu i na morzu 404
8.1. Strategiczna kampania powietrzna aliantów zachodnich 1941–1945 404
8.2. Walki na morzach w latach 1942–1945 406
9. Walki na Pacyfiku (1942–1945) 409
9.1. Bitwa o Midway i walki o Guadalcanal 409
9.2. Wojna na Pacyfiku w latach 1943–1945 411
9.3. Działania w Azji Południowo-Wschodniej w latach 1943–1945 414
9.4. Zrzucenie bomby atomowej na Hiroszimę i Nagasaki. Kapitulacja Japonii 415
Rozdział II. Na froncie wewnętrznym 417
1. Państwa sprzymierzone 417
1.1. Wielka Brytania w czasie wojny 417
1.2. Stany Zjednoczone 420
1.3. ZSRR w czasie wojny 423
1.4. Chiny 426
1.5. Commonwealth 427
2. Państwa Osi i ich sojusznicy 429
2.1. Nazistowskie Niemcy 429
2.2. Japonia 434
2.3. Włochy 436
2.4. Sojusznicy państw Osi 437
2.4.1. Węgry 437
2.4.2. Rumunia 438
2.4.3. Bułgaria 439
2.4.4. „Republika proboszczów” – Słowacja 439
2.4.5. Finlandia 440
3. Państwa neutralne w Europie. Sytuacja na innych kontynentach 441
3.1. Kraje neutralne 441
3.1.1. Państwa Półwyspu Iberyjskiego 441
3.1.2. Szwajcaria 442
3.1.3. Szwecja 443
3.1.4. Irlandia 443
3.1.5. Turcja 443
3.1.6. Watykan 444
3.2. Państwa Ameryki Łacińskiej 445
3.3. Sytuacja w Afryce 447
3.3.1. Kraje Maghrebu 447
3.3.2. Bliski Wschód 447
3.3.3. Afryka na południe od Sahary 448
4. Okupacja i kolaboracja w Europie 448
4.1. Podział okupowanej Europy 448
4.2. Kolaboracja 449
4.3. Niemiecki „nowy porządek” 451
4.4. Okupacja Europy Środkowo-Wschodniej 453
4.4.1. Protektorat Czech i Moraw 453
4.4.2. Okupacja niemiecka ziem polskich 454
4.4.3. Okupacja Polski i państw bałtyckich przez ZSRR (1939–1941) 458
4.4.4. Okupacja niemiecka państw bałtyckich 460
4.5. Okupacja i kolaboracja na podbitych przez III Rzeszę terenach ZSRR 461
4.5.1. Okupacja Ukrainy i Białorusi 462
4.6. Okupacja na Bałkanach 463
4.6.1. Jugosławia 463
4.6.2. Albania 464
4.6.3. Grecja 465
4.7. Francja Vichy 465
4.8. Okupowana Francja 467
4.9. Inne kraje zachodnioeuropejskie 469
4.9.1. Norwegia 469
4.9.2. Holandia i Belgia 470
4.9.3. Dania 471
4.10. Japonia i azjatycka sfera dobrobytu 471
5. Ruch oporu 473
5.1. Pojęcie ruchu oporu 473
5.2. Polskie Państwo Podziemne 474
5.3. Partyzantka radziecka 476
5.4. Ukraiński ruch oporu 477
5.5. Ruch partyzancki na Białorusi 478
5.6. Protektorat Czech i Moraw 479
5.7. Ruch oporu i wojna domowa w Jugosławii 479
5.8. Ruch partyzancki i wojna domowa w Grecji 481
5.9. Ruch oporu we Francji 482
5.10. Ruch oporu winnych krajach zachodniej Europy 484
5.10.1. Norwegia 484
5.10.2. Ruch oporu w Danii, Holandii i Belgii 484
5.11. Ruch oporu we Włoszech 485
5.12. Powstania przeciwko okupantowi niemieckiemu 486
5.12.1. Powstanie warszawskie 486
5.12.2. Powstanie na Słowacji 486
5.12.3. Powstanie w Paryżu 487
5.12.4. Powstanie w Pradze 487
5.13. Opozycja antyhitlerowska w III Rzeszy 488
5.14. Ruch oporu w Azji Wschodniej 489
6. Holokaust 489
6.1. Holokaust – zagłada europejskich Żydów 489
6.1.1. Przed ostatecznym rozwiązaniem. Sytuacja ludności żydowskiej w Europie w latach 1939–1941 489
6.1.2. „Ostateczne rozwiązanie” i zagłada europejskich Żydów 491
6.1.3. Bierność i opór 494
6.2. Bilans Zagłady 495
6.3. Sprawiedliwi wśród narodów świata 495
7. Rozwój techniki i nowe wynalazki 496
8. Wywiad i propaganda 499
8.1. Działania wywiadowcze 499
8.2. Propaganda 500
9. Bilans wojny 502
10. Zbrodnie wojenne w czasie II wojny światowej 504
10.1. Zbrodnie wojenne państw Osi 50
10.1.1. Zbrodnie niemieckie 504
10.1.2. Zbrodnie armii japońskiej 505
10.2. Zbrodnie dokonywane przez ZSRR 507
10.3. Procesy zbrodniarzy wojennych 507
10.4. Grabież dzieł sztuki 509
11. Powstanie ONZ 509
CZĘŚĆ CZWARTA. Zimna wojna (Jakub Tyszkiewicz) 513
Rozdział I. Świat w cieniu zimnej wojny 515
1. Początki zimnej wojny (1945–1953) 515
1.1. Ideologiczne i propagandowe podstawy zimnej wojny 515
1.2. Początki zimnej wojny 517
1.3. Amerykańska polityka powstrzymywania i jej elementy 518
1.4. Na krawędzi konfrontacji. Rozwój sytuacji w latach 1949–1953 420
2. Stany Zjednoczone i Związek Radziecki po zakończeniu wojny 521
2.1. Stany Zjednoczone po II wojnie światowej 521
2.1.1. Sytuacja polityczna w USA 523
2.2. Związek Radziecki po II wojnie światowej 525
3. Pierwsze pole starcia. Problem niemiecki 527
3.1. Podział Niemiec na strefy okupacyjne 527
3.1.1. Polityka mocarstw w strefach okupacyjnych 528
3.2. Spory polityczne wokół przyszłości Niemiec 531
3.3. Kryzys berliński 532
3.4. Powstanie dwóch państw niemieckich 533
3.5. Traktaty pokojowe z sojusznikami III Rzeszy i okupacja Austrii 534
4. Państwa Europy Zachodniej (1945–1947) 534
4.1. Sytuacja ekonomiczna, polityczna i społeczna w państwach zachodnioeuropejskich 534
4.2. Sytuacja we Francji po II wojnie światowej 535
4.3. Włochy po II wojnie światowej 536
4.4. Wielka Brytania po II wojnie światowej 537
4.5. Inne państwa zachodniej i północnej Europy 538
4.6. Wojna domowa w Grecji 1946–1949 539
4.7. Rola planu Marshalla w odbudowie Starego Kontynentu 540
4.8. Inicjatywy integracyjne 541
4.9. Europejska Wspólnota Węgla i Stali 542
5. Uzależnienie krajów Europy Środkowo-Wschodniej przez ZSRR i ich stalinizacja 544
5.1. Stopniowe przejmowanie władzy przez komunistów 544
5.2. Ideologiczne podporządkowanie europejskiego ruchu komunistycznego ZSRR 546
5.3. Przejęcie władzy przez komunistów w Polsce 546
5.4. Od pozornej niepodległości do pełnego podporządkowania. Czechosłowacja 547
5.5. „Taktyka salami”. Węgry 549
5.6. Sytuacja w Rumunii 549
5.7. W państwie Georgi Dymitrowa. Bułgaria 550
5.8. W cieniu Tity. Jugosławia w latach 1945–1948. Sytuacja w Albanii 551
5.9. Konflikt jugosłowiańsko-radziecki 552
5.10. Stalinizacja Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1948–1953 552
5.11. Jugosławia po 1948r. 554
6. Bliski i Środkowy Wschód – geneza konfliktów 555
6.1. Konflikt na Bliskim Wschodzie 555
6.2. Pierwsza wojna izraelsko-arabska 556
6.3. Państwo Izrael 557
6.4. Rewolucja w Egipcie 558
6.5. Sytuacja innych byłych terytoriów mandatowych 559
6.6. Niezadowolenie społeczne w Iraku, wzrost arabskiego nacjonalizmu 560
6.7. Sytuacja w Iranie 561
6.8. Turcja – między liberalizmem areligijną tradycją 561
7. Kłopoty z imperium. Początki dekolonizacji 562
7.1. Dekolonizacja 562
7.2. Powstanie niepodległych Indii i Pakistanu 563
7.3. Niepodległość Birmy. Sytuacja na Malajach 564
7.4. Walka o niepodległość w koloniach holenderskich. Powstanie Indonezji 565
7.5. Konflikt w Indochinach 566
7.6. Sytuacja na Czarnym Kontynencie 568
7.7. Pierwsze dążenia niepodległościowe w brytyjskich koloniach w Afryce 569
7.7.1. Sytuacja na Złotym Wybrzeżu 569
7.7.2. Sytuacja w Nigerii 570
7.7.3. Sytuacja w Kenii 571
7.8. Sytuacja w afrykańskich koloniach francuskich 571
7.9. Wprowadzenie apartheidu w Związku Południowej Afryki 572
8. Czerwony Daleki Wschód? 573
8.1. Wojna domowa w Chinach i zwycięstwo komunistów 573
8.2. ChRL w latach 1949–1953 575
8.3. Sytuacja na Półwyspie Koreańskim 576
8.4. Wojna w Korei 578
8.5. Okupacja Japonii i jej zakończenie 581
8.6. Sytuacja na Filipinach 583
9. W cieniu supermocarstwa. Ameryka Łacińska 584
9.1. Powstanie Organizacji Państw Amerykańskich i pakt z Rio 584
9.2. Sytuacja gospodarcza w państwach latynoamerykańskich po II wojnie światowej 585
9.3. Peronizm w Argentynie 586
9.4. Brazylia pod rządami Vargasa 587
9.5. Urugwaj, Chile i Boliwia 588
9.6. Peru i Ekwador 589
9.7. Kolumbia i Wenezuela 589
9.8. Między rewolucją a dyktaturą. Gwatemala i inne państwa Ameryki Środkowej 589
Rozdział II. Ku kryzysowi kubańskiemu. Świat w latach 1953–1962 592
1. Przejściowa odwilż polityczna na świecie. Stosunki między supermocarstwami 592
1.1. Polityczna „odwilż”? 592
2. Stany Zjednoczone i Związek Radziecki 595
2.1. Sytuacja wewnętrzna w Stanach Zjednoczonych w czasie prezydentury Dwighta D. Eisenhowera 595
2.2. Ruch praw obywatelskich 597
2.3. Narastanie radykalnych tendencji wśród młodzieży amerykańskiej 598
2.4. Sytuacja wewnętrzna w ZSRR po śmierci Stalina 598
2.5. „Odwilż”, XX Zjazd i tajne przemówienie Chruszczowa 599
2.6. Sytuacja społeczna i polityczna w ZSRR na przełomie lat 50. i 60. 600
2.7. Nierozwiązane problemy gospodarki radzieckiej 601
3. Początki Europy dobrobytu 601
3.1. Cud gospodarczy 601
3.2. Tendencje integracyjne. Powstanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej 603
3.3. Sytuacja polityczna, społeczna i gospodarcza w RFN 604
3.4. Francja – od IV do V Republiki 606
3.5. Rządy konserwatywne w Wielkiej Brytanii 607
3.6. Włochy – między polityczną niestabilnością a rozwojem gospodarki 607
3.7. Inne kraje europejskie 608
3.8. Grecja i kwestia cypryjska 609
4. Nadal za „żelazną kurtyną”. Europa Środkowo-Wschodnia 609
4.1. Wpływ zmian na Kremlu na sytuację w krajach zależnych 609
4.2. Powstanie w NRD 610
4.3. Polepszenie stosunków ZSRR z Jugosławią. Rozwiązanie Kominformu 611
4.4. Polski rok 1956 611
4.5. Powstanie węgierskie 612
4.6. Sytuacja w Europie Środkowo-Wschodniej na przełomie lat 50. i 60 614
5. Zmiany na Bliskim Wschodzie 615
5.1. Dyktatura Nasera w Egipcie 615
5.2. Sprzeciw Egiptu wobec utworzenia Paktu Bagdadzkiego i jego konsekwencje międzynarodowe 616
5.3. Wojna o Kanał Sueski 617
5.4. „Arabski socjalizm” i powstanie Zjednoczonej Republiki Arabskiej 618
5.5. Sytuacja winnych państwach regionu 619
5.5.1. Niepodległość Sudanu 619
5.5.2. Przewrót wojskowy i obalenie monarchii w Iraku 619
5.5.3. Sytuacja w Libanie 620
5.5.4. Sytuacja w Arabii Saudyjskiej 620
5.6. Sytuacja w Turcji. Przejęcie władzy przez armię 621
5.7. Iran pod rządami szaha Rezy Pahlawiego 621
5.8. Rosnące międzynarodowe znaczenie regionu bliskowschodniego 622
6. Afryka uzyskuje niepodległość 623
6.1. Rozpad imperium brytyjskiego w Afryce 623
6.1.1. Powstanie niepodległej Ghany 623
6.1.2. Nigeria 623
6.1.3. Kenia 625
6.1.4. Uganda 625
6.1.5. Tanganika 625
6.2. Dekolonizacja imperium francuskiego 626
6.2.1. Gwinea Francuska 627
6.2.2. Senegal 627
6.2.3. Wybrzeże Kości Słoniowej 628
6.2.4. Republika Środkowoafrykańska 628
6.2.5. Kamerun i Togo 628
6.2.6. Gabon 629
6.3. Kraje Maghrebu 629
6.4. Algier staje się Algierią 630
6.5. Koniec belgijskiego panowania w Kongu 631
6.6. Kolonie portugalskie 632
6.7. W Rogu Afryki 632
7. Trzeci Świat? Azja Południowo-Wschodnia 633
7.1. Rozwój państwa indyjskiego wczasach Nehru 633
7.2. Sytuacja w Pakistanie 635
7.3. Chiny w okresie „wielkiego skoku” 636
7.4. Republika Chińska na Tajwanie 638
7.5. Sytuacja w Indochinach i jej międzynarodowe implikacje 639
7.6. Podzielony Wietnam 640
7.7. Sytuacja winnych krajach Azji Południowo-Wschodniej 642
7.8. Dyktatura Sukarno w Indonezji 643
7.9. Konferencja w Bandungu. Powstanie ruchu państw niezaangażowanych 643
7.10. Na Półwyspie Koreańskim 644
7.11. Zmiany w Japonii 645
8. Między dyktaturą a rewolucją. Kraje Ameryki Łacińskiej 647
8.1. „Sojusz dla Postępu” 647
8.2. Ku rządom autorytarnym. Argentyna, Brazylia, Boliwia, Paragwaj 647
8.2.1. Przejęcie władzy przez wojsko w Argentynie 647
8.2.2. Brazylia wczasach rządów prezydenta Juscelino Kubitschka 648
8.2.3. Reformy społeczne w Boliwii 648
8.2.4. Obalenie demokracji w Paragwaju 648
8.3. Ku rewolucyjnej partyzantce. Kolumbia, Urugwaj i Wenezuela 649
8.3.1. Reorganizacja życia społecznego na wzór peronowskiw Kolumbii 649
8.3.2. Wzrost niezadowolenia społecznego w Urugwaju 649
8.3.3. Przejściowe obalenie junty wojskowej w Wenezueli 649
8.4. Ku rewolucjom. Gwatemala i Kuba 650
8.4.1. Interwencja amerykańska w Gwatemali i jej konsekwencje 650
8.4.2. Rewolucja na Kubie 650
8.5. Kryzys kubański 653
Rozdział III. Między kryzysem kubańskim a końcem détente 1963–1979 655
1. Między odprężeniem a zbrojeniami 655
1.1. Ocieplenie relacji między supermocarstwami 655
1.2. Zbrojenia ZSRR 656
1.3. Napięcie w stosunkach chińsko-radzieckich 656
1.4. Nowa polityka amerykańska 657
1.5. Powolny demontaż układu bipolarnego 658
1.6. Zenit détente. Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy Europejskiej w Helsinkach 658
1.7. Polityka zagraniczna ZSRR w okresie détente 658
1.8. Odejście USA od polityki détente 659
1.9. Zmierzch systemu z Bretton Woods – nowy element w polityce międzynarodowej 659
1.10. Kryzys naftowy. Rozwój państw OPEC 660
1.11. Globalny charakter kryzysu w latach 70 661
2. Stany Zjednoczone i Związek Radziecki 662
2.1. Sytuacja wewnętrzna w USA w latach 60 662
2.2. Ruch praw obywatelskich 663
2.3. Aktywność ludności latynoamerykańskiej i indiańskiej 664
2.4. Wpływ wojny w Wietnamie na sytuację wewnętrzną w USA 665
2.5. Kontrkultura młodzieżowa 666
2.6. Stany Zjednoczone w latach 70 668
2.7. Nowa prawica. Odrodzenie konserwatyzmu w Stanach Zjednoczonych 670
2.8. Początki ery Breżniewa w ZSRR 671
2.9. Związek Radziecki w latach 70 672
3. Europa Zachodnia 674
3.1. Sytuacja gospodarcza państw zachodnioeuropejskich w latach 60. i 70. 674
3.2. Sytuacja w krajach Europy Zachodniej w latach 60. 675
3.2.1. Francja wczasach de Gaulle’a 675
3.2.2. Sytuacja w RFN w latach 60. 676
3.2.3. Wielka Brytania 677
3.2.4. Rozwój państwa włoskiego wlatach 60. 678
3.3. Rok 1968 w Europie Zachodniej 678
3.3.1. Protesty młodzieży we Francji 679
3.3.2. Protesty młodzieży w RFN 680
3.3.3. Protesty we Włoszech 680
3.3.4. Zaburzenia społeczne winnych państwach Europy Zachodniej 681
3.4. Europa Zachodnia w latach 70. 682
3.4.1. Koalicja SPD/FDP w RFN i Ostpolitik 682
3.4.2. Francja po wydarzeniach 1968r. 683
3.4.3. Sytuacja w Wielkiej Brytanii w latach 70. 684
3.4.4. Problemy z Irlandią Północną 685
3.4.5. Sytuacja na zielonej wyspie – Irlandia 686
3.4.6. Włochy w latach 70 686
3.4.7. Kraje Beneluksu 686
3.5. EWG w latach 60. i 70. 687
3.6. Państwa skandynawskie 688
3.7. Marsz ku demokracji. Zmiany polityczne w Hiszpanii, Portugalii i Grecji w latach 60. i 70. 689
3.7.1. Liberalizacja polityczna i gospodarcza w Hiszpanii 689
3.7.2. Rewolucja goździków w Portugalii 689
3.7.3. Grecja i sytuacja na Cyprze 690
3.7.4. Malta i Gibraltar 691
3.7.5. Islandia i wojny dorszowe 691
4. W cieniu doktryny Breżniewa. Sytuacja w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 60. i 70. 692
4.1. Rozwój gospodarczy i społeczny w latach 60. 692
4.2. Sytuacja w poszczególnych krajach bloku w latach 60. 693
4.2.1. Polska 693
4.2.2. Węgry 693
4.2.3. NRD 694
4.2.4. Rumunia 694
4.3. Praska wiosna i jej zdławienie 695
4.3.1. Międzynarodowe skutki zdławienia praskiej wiosny 697
4.4. Jugosławia w latach 60. 698
4.5. Ku schyłkowi. Sytuacja w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 70. 699
4.5.1. Polski Grudzień ’70 699
4.5.2. Polska po Grudniu ’70 699
4.5.3. Węgry 701
4.5.4. Czechosłowacja 701
4.5.5. NRD 702
4.5.6. Rumunia 703
4.5.7. Bułgaria 703
4.5.8. Jugosławia w latach 70. 704
5. Sytuacja na Bliskim Wschodzie w latach 60. i 70. 704
5.1. Dwaj rywale. Egipt i Izrael 704
5.1.1. Rozwój sytuacji w Egipcie w latach 60. 704
5.1.2. Sytuacja w Izraelu 705
5.2. Wojna sześciodniowa 706
5.3. Rosnące znaczenie kwestii palestyńskiej 707
5.4. Wojna Jom Kippur 708
5.5. Egipt i Izrael po wojnie Jom Kippur 710
5.5.1. Egipt 710
5.5.2. Izrael 711
5.5.3. Porozumienie egipsko-izraelskie 711
5.6. Sytuacja w Syrii, Jordanii i Libanie w latach 60. i 70. 712
5.6.1. Syria 712
5.6.2. Jordania 712
5.6.3. Wojna w Libanie 712
5.7. Zmiany polityczne w Iraku 713
5.8. Państwa Półwyspu Arabskiego 715
5.8.1. Arabia Saudyjska 715
5.8.2. Bahrajn, Katar, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Oman 715
5.8.3. Dwa państwa jemeńskie 715
5.9. Turcja 716
5.10. Od „białej rewolucji” do rewolucji islamskiej. Iran 717
6. Sytuacja w Azji 719
6.1. Rozwój sytuacji w Pakistanie i Indiach 719
6.1.1. Pakistan 719
6.1.2. Wojna indyjsko-pakistańska o Kaszmir 720
6.1.3. Sytuacja w Pakistanie Wschodnim ikolejna wojna z Indiami. Powstanie Bangladeszu 720
6.1.4. Rządy cywilne w Pakistanie i przejęcie władzy przez wojsko 721
6.1.5. Indie po śmierci Nehru 721
6.2. Sytuacja w Afganistanie i agresja radziecka 722
6.3. Rewolucja kulturalna w Chinach 724
6.4. Nowe mocarstwo gospodarcze – Japonia 726
6.4.1. Japonia w latach 70. 727
6.5. Rozwój „małych tygrysów” 728
6.6. Na Półwyspie Koreańskim 729
6.7. Kraje Azji Południowo-Wschodniej 729
6.7.1. Tajlandia 729
6.7.2. Federacja Malezyjska, Malezja i Singapur. Birma 730
6.8. Wojna w Wietnamie (1965–1975) 731
6.8.1. Stosunek mocarstw do wojny wietnamskiej 731
6.8.2. Sytuacja w Wietnamie Południowym 733
6.8.3. „Wietnamizacja” konfliktu 735
6.8.4. Socjalistyczna Republika Wietnamu 736
6.9. Reżim Czerwonych Khmerów w Kambodży i jego konsekwencje 737
6.10. W cieniu Marcosa. Filipiny 739
6.11. Od Sukarno do Suharto. Rozwój sytuacji w Indonezji 740
7. Na Czarnym Kontynencie 741
7.1. Zimna wojna dociera do Afryki 741
7.2. Panafrykanizm i Organizacja Jedności Afrykańskiej 742
7.3. Dylematy gospodarcze kontynentu afrykańskiego 743
7.4. Rządy wojskowe w Afryce 745
7.5. Gospodarka państw afrykańskich w latach 70. 746
7.6. Neokolonializm 746
7.7. Sytuacja polityczna, gospodarcza i społeczna w byłych koloniach brytyjskich 748
7.7.1. Ghana 748
7.7.2. Od republiki do dyktatury wojskowej. Nigeria 750
7.7.3. W kierunku kapitalizmu. Kenia 751
7.7.4. Uganda 752
7.7.5. Oryginalna alternatywa. Tanzania – socjalizm i samowystarczalność 752
7.7.6. Inne byłe kolonie brytyjskie w Afryce Zachodniej 753
7.8. Ku marksizmowi w byłych koloniach francuskich 753
7.8.1. Gwinea 753
7.8.2. Radykalne rządy w Kongo-Brazzaville i Beninie 754
7.9. Sytuacja winnych koloniach francuskich 755
7.9.1. Mali 755
7.9.2. Senegal 755
7.9.3. Wybrzeże Kości Słoniowej 756
7.9.4. Rządy Bokassy w Republice Środkowoafrykańskiej 756
7.9.5. Czad 756
7.9.6. Niger 757
7.9.7. Sudan 757
7.9.8. Kamerun 757
7.10. Kongo staje się Zairem 758
7.11. W Rogu Afryki 758
7.11.1. Etiopia 758
7.12. Rozpad portugalskiego terytorium kolonialnego 760
7.13. Rozpad imperium hiszpańskiego 761
7.14. Białe enklawy w Afryce 761
7.14.1. Rodezja 761
7.14.2. Sytuacja w RPA 763
7.15. Inne państwa w Afryce Południowej 764
7.16. Kraje Maghrebu i Sahara 766
7.16.1. Algieria 766
7.16.2. Maroko 766
7.16.3. Tunezja 768
7.17. Libia 768
8. Sytuacja polityczna i społeczna w Ameryce Łacińskiej 769
8.1. Sytuacja polityczna w regionie w latach 60.Problemy społeczne i gospodarcze 769
8.2. Stany Zjednoczone a Ameryka Łacińska w latach 60. 770
8.3. Interwencja amerykańska w Dominikanie 771
8.4. Guerrilla w Ameryce Łacińskiej i jej zwalczanie 771
8.5. Stany Zjednoczone wobec Ameryki Łacińskiej w latach 70. 772
8.6. Dyktatury w państwach Ameryki Południowej 774
8.6.1. Argentyna 774
8.6.2. Przejęcie władzy przez wojsko w Brazylii 775
8.6.3. Ku dyktaturze wojskowej. Urugwaj 776
8.6.4. Rządy Stroessnera w Paragwaju 777
8.6.5. Przejęcie władzy przez wojsko w Boliwii 777
8.6.6. Rządy wojskowe w Ekwadorze 777
8.6.7. Od demokracji do dyktatury. Chile 778
8.6.8. Lewicowa junta w Peru 780
8.7. Sytuacja winnych państwach południowoamerykańskich 781
8.7.1. Kolumbia 781
8.7.2. Wenezuela 781
8.7.3. Nowe państwo na mapie – Surinam 782
8.8. Republiki w Ameryce Środkowej 782
8.8.1. Problemy gospodarcze i społeczne 782
8.8.2. Międzyregionalna współpraca gospodarcza 782
8.8.3. Dynastia Somozów w Nikaragui i jej obalenie 783
8.8.4. Salwador i Honduras 784
8.8.5. Gwatemala 786
8.8.6. Panama 786
8.8.7. Kostaryka 786
8.8.8. Meksyk 787
8.9. Kuba i inne kraje karaibskie 788
8.9.1. Sytuacja na Kubie w latach 60. 788
8.9.2. Niepodległość mniejszych wysp karaibskich 789
Rozdział IV. Ostatnia odsłona zimnej wojny (1980–1989) 790
1. Nowa zimnowojenna rozgrywka. Sytuacja wewnętrzna supermocarstw 790
1.1. Wyścig zbrojeń 790
1.2. Stany Zjednoczone i Związek Radziecki w latach 80. 791
1.2.1. Sytuacja wewnętrzna w Stanach Zjednoczonych w okresie rządów Ronalda Reagana 791
1.2.2. Sytuacja wewnętrzna w ZSRR w latach 80. 793
2. Rozwój sytuacji w Europie Zachodniej w latach 80. 794
2.1. Rozszerzenie EWG i przełom w integracji 794
2.2. Wielka Brytania w latach 80. 795
2.3. Rządy Helmuta Kohla w Republice Federalnej Niemiec 796
2.4. Francja w latach 80. 797
2.5. Włochy w latach 80. 797
2.6. Kraje Beneluksu 798
2.7. Od kryzysu ekonomicznego do „celtyckiego tygrysa”. Irlandia 798
2.8. Przystąpienie Grecji do EWG i rządy socjalistów Papandreu 799
2.9. Na Półwyspie Pirenejskim. Hiszpania i Portugalia 799
2.10. Trzecia droga w Skandynawii? 800
2.11. Kraje neutralne 801
3. Ku upadkowi komunizmu. Kraje Europy Środkowo-Wschodniej w latach 80. 801
3.1. Pogorszenie sytuacji gospodarczej 801
3.2. Od „Solidarności” do okrągłego stołu. Polska 1980–1988 802
3.3. Sytuacja w Czechosłowacji i na Węgrzech 804
3.4. Sytuacja w NRD w latach 80. 805
3.5. Sytuacja w Bułgarii i Rumunii 806
3.6. Gorbaczow a zmiany polityczne w Europie Środkowo-Wschodniej 806
3.7. Jesień narodów w Europie Środkowo-Wschodniej 807
3.8. Przyczyny rozpadu Jugosławii 809
3.9. Albania 810
4. Bliski Wschód 810
4.1. Eskalacja wojny w Libanie 810
4.2. Sytuacja w Izraelu w latach 80. 811
4.3. Pierwsza palestyńska intifada 812
4.4. Rządy Husni Mubaraka w Egipcie 813
4.5. Syria i Jordania 814
4.6. Reżim Saddama Husajna w Iraku i wojna z Iranem 814
4.6.1. Wojna iracko-irańska 815
4.6.2. Irak po wojnie 816
4.7. Budowa państwa islamskiego w Iranie 816
4.8. Na Półwyspie Arabskim 818
4.9. Między rządami wojskowymi a władzą cywilną. Turcja 819
5. Sytuacja w Azji 820
5.1. Wojna w Afganistanie 820
5.2. Pakistan w latach rządów Zia ul-Haqa 821
5.3. Indie 822
5.4. Od Cejlonu do Sri Lanki 823
5.5. Cztery „chińskie modernizacje” 824
5.6. Republika Chińska na Tajwanie 826
5.7. Japonia 826
5.8. Rozwój „małych tygrysów” 827
5.9. Inne kraje regionu 829
5.9.1. Sytuacja polityczna i gospodarcza w Wietnamie 829
5.9.2. Sytuacja w Birmie (Myanmar) 829
5.9.3. Niepodległość Brunei 830
5.10. Indonezja i Filipiny 830
6. Afryka w latach 80. 831
6.1. Trudności gospodarcze państw afrykańskich 831
6.2. Na zachodzie Afryki 832
6.2.1. Rządy Jerry’ego Rawlingsa w Ghanie 832
6.2.2. Przewrót wojskowy w Nigerii i pogorszenie sytuacji gospodarczej 833
6.2.3. Inne kraje zachodniej Afryki 833
6.3. W Afryce Wschodniej 835
6.4. W Afryce Środkowej 836
6.4.1. Umiędzynarodowienie konfliktu w Czadzie 836
6.4.2. Inne państwa w Afryce Środkowej 837
6.5. W Rogu Afryki 838
6.5.1. Umocnienie dyktatury Mengystu w Etiopii 838
6.5.2. Sytuacja w Somalii 838
6.5.3. Sytuacja w Sudanie 838
6.6. Na południu Afryki 839
6.6.1. Wojna w Angoli 839
6.6.2. Koniec wojny i niepodległość Namibii 839
6.6.3. Wojna domowa w Mozambiku 839
6.6.4. Powstanie Zimbabwe 840
6.6.5. Inne kraje na południu Afryki 840
6.7. Schyłek i upadek apartheidu w Republice Południowej Afryki 841
6.8. Kraje Maghrebu 842
6.8.1. Pogorszenie sytuacji gospodarczej i społecznej w Algierii 842
6.8.2. Tunezja 843
6.8.3. Sytuacja polityczna w Maroku 843
6.8.4. Centrala międzynarodowego terroryzmu. Libia 844
7. Na kontynencie amerykańskim 844
7.1. Kryzys finansowy w Ameryce Łacińskiej 844
7.2. Ku demokracji w Ameryce Południowej. Argentyna, Brazylia, Boliwiai Paragwaj 845
7.2.1. Wojna o Falklandy i upadek rządów wojskowych w Argentynie 845
7.2.2. Wprowadzenie rządów demokratycznych w Brazylii 846
7.2.3. Wprowadzenie demokracji w Boliwii 847
7.2.4. Obalenie Stroessnera w Paragwaju 847
7.3. Schyłek i koniec dyktatury w Chile 847
7.4. Walka z partyzantką i kartelami narkotykowymi. Peru i Kolumbia 848
7.4.1. Chaos polityczny i gospodarczy w Peru 848
7.4.2. Nieskuteczne próby opanowania partyzantki w Kolumbii 848
7.5. Sytuacja winnych państwach Ameryki Południowej 849
7.5.1. Załamanie sytuacji gospodarczej w Wenezuelii Ekwadorze 849
7.6. Napięta sytuacja w Ameryce Środkowej 850
7.6.1. Wojna domowa w Nikaragui 850
7.6.2. Nieustabilizowana sytuacja polityczna i społeczna w Salwadorze 851
7.6.3. Honduras 852
7.6.4. Terror junty wojskowej w Gwatemali 852
7.6.5. Rządy gen. Noriegi w Panamie 853
7.6.6. Sytuacja w Kostaryce i powstanie Belize 853
7.7. Załamanie meksykańskiej gospodarki 853
7.8. Karaiby 854
7.9. W cieniu wielkiego sąsiada. Kanada po II wojnie światowej 855
8. Australia i Nowa Zelandia oraz Oceania po II wojnie światowej 855
8.1. Zasadnicze elementy rozwoju Australii po II wojnie światowej 855
8.2. Nowa Zelandia 856
8.3. Sytuacja w Oceanii 856
CZĘŚĆ PIĄTA. Cywilizacja (Jakub Tyszkiewicz) 859
Rozdział I. Najważniejsze problemy cywilizacyjne XX wieku 861
1. Demografia i migracje 861
1.1. Eksplozja demograficzna 861
1.1.1. Czynniki wpływające na wzrost ludności 862
1.2. Migracje przed 1939r. 863
1.2.1. Migracje o charakterze przymusowym 864
1.3. Migracje po zakończeniu II wojny światowej 866
1.3.1. Transfer ludności w Europie 866
1.3.2. Znaczące transfery ludności na innych kontynentach 868
1.3.3. Migracje spowodowane konfliktami zbrojnymi 868
1.4. Migracje dobrowolne po 1945r. 869
1.4.1. Napływ ludności do krajów europejskich 870
1.4.2. Migracje na kontynencie amerykańskim 873
1.4.3. Migracje na innych kontynentach 874
2. Urbanizacja 876
3. On, ona i ono 880
3.1. Małżeństwo 880
3.2. Matka i dziecko 883
3.3. Młodzież i jej kultura 885
3.4. Pokolenie „trzeciego wieku” 887
3.5. Emancypacja kobiet 888
3.5.1. Druga faza feminizmu w Stanach Zjednoczonych 889
3.5.2. Feminizm w Europie Zachodniej 891
3.5.3. Sytuacja kobiet w Europie Środkowo-Wschodniej 892
3.5.4. Sytuacja kobiet na innych kontynentach 892
4. Ku globalizacji gospodarki 895
4.1. Odbudowa międzynarodowego porządku ekonomicznego po II wojnie światowej 895
4.2. Przemysł i rolnictwo 899
4.3. Problemy ekologiczne 902
4.4. Ruch ochrony środowiska 905
5. Codzienność życia 907
5.1. Zmiany w transporcie i komunikacji 907
5.1.1. Samochód 907
5.1.2. Samolot 909
5.1.3. Transport kolejowy 911
5.1.4. Transport wodny 911
5.2. Komunikacja społeczna. Nowe mass media 912
5.2.1. Radio 912
5.2.2. Telewizja 913
5.3. Choroby i opieka zdrowotna 914
5.3.1. Osiągnięcia medyczne 914
5.3.2. Profilaktyka i opieka zdrowotna 915
5.3.3. Problemy z epidemiami i innymi schorzeniami 917
6. Zmiany w edukacji. Nowe wynalazki i osiągnięcia naukowe 918
6.1. Powszechna edukacja i szkolnictwo wyższe 918
6.2. Rozwój ośrodków naukowo-badawczych 920
6.3. Trzy największe rewolucje w nauce 921
6.3.1. Pierwsza rewolucja naukowa – odkrycia w fizyce 921
6.3.2. Druga rewolucja – nauki biologiczne i biologia molekularna 923
6.3.3. Trzecia rewolucja – wynalazek komputera i rozwój technologii informatycznej 923
6.4. Zakończenie poznania świata i podbój przestrzeni kosmicznej 925
6.4.1. Poza kulę ziemską. Rozwój astronomii i podbój kosmosu 926
6.5. Zastosowanie wynalazków i ich rola w rozwoju cywilizacyjnym 928
7. Kultura artystyczna 929
7.1. Nowe kierunki w kulturze i sztuce światowej po I wojnie światowej 929
7.2. Literatura i teatr w okresie międzywojennym 931
7.3. Nowe trendy w muzyce 933
7.4. Nowe dylematy filozoficzne XX wieku 934
7.5. Kultura i sztuka po II wojnie światowej 935
7.6. Najważniejsze osiągnięcia w literaturze i teatrze po II wojnie światowej 936
7.6.1. Wpływy egzystencjalizmu. Teatr Absurdu 936
7.7. Kino – X Muza 938
7.8. Ograniczanie wolności kultury i sztuki. Cenzura 941
8. Rozwój kultury masowej (popularnej) 942
8.1. Przenikanie kultury wysokiej do kultury popularnej 942
8.2. Amerykanizacja kultury masowej 943
8.3. Konsumpcja 944
8.4. Wypoczynek masowy i turystyka 946
8.5. Fenomen sportu 947
9. Religia 949
9.1. Kościół katolicki i chrześcijaństwo 949
9.2. Kościół protestancki i mniejszości religijne inspirowane chrześcijaństwem 951
9.3. Fundamentalizm islamski 952
9.4. Inne religie 953
9.5. Prześladowanie religii w XX wieku. Religia jako zjawisko polityczne 955
10. Rozwój terroryzmu w XX wieku 956
Bibliografia 960
Indeks nazwisk 974
Indeks nazw geograficznych 988
Spis map 1008
