Katastrofizm okresu międzywojennego
Antologia „Katastrofizm okresu międzywojennego” to wybór najważniejszych tekstów diagnozujących stan polskiej kultury w latach międzywojennych. Wśród autorów znaleźli się m.in. Napoleon Cybulski, Ryszard Świętochowski, Marian Zdziechowski, Marian Massonius, Florian Znaniecki, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Jerzy Braun, Zygmunt Wasilewski.
Zniknie współzawodnictwo, chęć dorobku, użycia, nastąpi upaństwowienie powszechne. Ani miłość, ani własność, ani zawiść, ani aktywność, ani pragnienie zabezpieczenia siebie i potomstwa nie będzie miało pola do walki, do wielkich przegranych i wielkich zwycięstw. Nastąpi spokój. Zamiast różnicy poziomów, zamiast olbrzymiego wodospadu energii, który zwalał się ze szczytów bogactwa w otchłanie nędzy, który burzył, łamał, topił, pracował dla jednych, a niszczył drugich, który był potężny i bezlitosny, dobroczynny lub przeklęty, nastąpi cicha, nieuchronna, spokojna powierzchnia jednolitego stanu. Najmniejsze jej drgnięcie nie zamąci bezwładu, nikogo ona nie skrzywdzi, ale i nie da żadnej radości. Nie będzie ani szczęścia, ani nieszczęścia. Żaden impuls nie zamąci ogólnej martwoty. Sczeźnie opiekuńczy diabeł naszego ciała: dobrobyt, a pozostanie coś nieokreślonego, co można by wyrazić pojęciem ogólnobyt (Ryszard Świętochowski).
Dla polskich diagnoz kryzysu kultury i wieszczenia grożącej jej katastrofy punktem odniesienia i źródłem inspiracji nie były wyłącznie lektury pism zachodnich myślicieli (choć zwłaszcza Spengler i Bierdiajew byli w Polsce często cytowani) czy obserwacje i analizy współczesnego stanu kultury europejskiej. Było nim także – czy nawet przede wszystkim – zderzenie z doświadczeniem historycznym rewolucji bolszewickiej i wojny 1920 roku. Było to zderzenie optymizmu i radości z odzyskanej po 123 latach niepodległości państwowej z zagrożeniem obecnym u granic, niesionym przez wieloletniego zaborcę, ale z zagrożeniem pojmowanym jako uniwersalne, ogólnoeuropejskie, a nie tylko lokalne, międzypaństwowe (ze Wstępu Andrzeja Kołakowskiego).
Andrzej Kołakowski, Katastrofizm jako postawa kulturowa
KATASTROFIZM OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO
Napoleon Cybulski, Psychofizjologiczne podstawy przewrotów społecznych
Ryszard Świętochowski, Zanik energii społecznej w świetle fizyki
Marian Zdziechowski, Jak upadają cywilizacje
Marian Zdziechowski, Tragiczna Europa
Ks. Józef Pastuszka, Kryzys kultury a religia
Ks. Andrzej Krzesiński, Kultura nowoczesna i jej tragizm
Marian Massonius, O bolszewictwie
Florian Znaniecki, Upadek cywilizacji zachodniej
Stanisław Ignacy Witkiewicz, Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia
Stanisław Ignacy Witkiewicz, Niemyte dusze
Jerzy Braun, Kultura polska na bezdrożach
Zygmunt Wasilewski, O życiu i katastrofach cywilizacji narodowej
Jan Stachniuk, Bunt kwiatów przeciw łodydze
Stefan Czarnowski, Ludzie zbędni w służbie przemocy
Indeks rzeczowy
Przypisy
